Epistemoloji Final 17. Deneme Sınavı

Geriye gitme sorunu (GGS) için, bilgi kuramcıları tarafından dört temel çözüm önerilmiştir.

a) Gerekçelerin sonsuza gitmesi

b) Geriye gitmesinin gerekçesi olmayan inançlarda son bulması

c) Gerekçelerin kendi aralarında bağdaşımsal bir sistem veya ağ oluşturması

d) Gerekçelerin geriye gitmesinin “temel inançlarda” son bulması

Wittgenstein'ın “tek kişiye özgü bir dilin olanaksızlığı” argümanına göre, bir kişi tek başına hislerine veya algı içeriklerine isim verme yoluyla bir dil oluşturamaz. Dilin oluşması için toplumsal koşullandırma süreçlerine gereksinim vardır.

Kant’a göre, insanı diğer hayvanlardan ayıran bir özellik, onun kurallar ve normlar tarafından bağlanabilme yetisidir. Yalnızca insan aklını kullanarak doğal arzularını kısıtlama tercihinde veya iradesinde bulunabilir; bu anlamda, tüm hayvanlar içinde yalnızca insan özgürdür. Kant’a göre, algıladığımız olguların görüngü olarak karşımıza çıkma şekillerini irademiz değil, belli evrensel bilişsel kategoriler belirler. Buna karşın Kant, etik alanında zorunluluğun değil özgür iradenin olduğunu savlar. Kant’a göre, insanlar etik normlara uymanın sonucu olarak, arzularını ve eğilimlerini sınırlama kapasitesine sahiptirler. Kant açısından, insanları bağlayan ve akla seslenen en yüksek etik ilkeler zamana ve duruma bağlı değil, evrensel ve zorunlu normlardır.Etik yargı içeren bir cümle, o cümleyi dile getiren kişinin duygularını, eğilimlerini ve tercihlerini aktarır; ancak etik yargılar bilişsel ve bilgisel içerikten yoksundur. İfadesi ise pozivitistlere aittir.

Varoluşçu felsefenin kurucularından biri sayılan Kierkegaard’a göre, örneğin, İbrahim peygamber Tanrı tarafından aldığı çağrıya uyarak biricik oğlunu kurban etmeye götürürken, kendisine seslenenin Tanrı olduğunu gerçekten de bilemezdi.

Bağlamcılık görüşüne göre, bir önermenin bilinmesi ya da gerekçeli bir şekilde
inanılması bağlama veya koşullara bağlı bir olgudur.

Rotry’yi en derinden etkileyen düşünürler Nietzsche, James, Dewey, Wittgenstein ve Quine olmuştur.

Quine gibi doğalcı felsefeciler insan bilgisi bağlamında “zihinsel veya iç dünya” kavramının fazlaca abartılmaması gerektiğini vurgulamış, insanların doğanın bir
parçası olduğunun altını çizmiştir.

Modern Felsefe’nin kurucusu olan Descartes aynı zamanda önde gelen usçulardan biridir. Pek çok usçu gibi Descartes da insan zihninin doğum anında belli “içeriğe” sahip olduğunu düşünür.

A priori; tikel deneyim yoluyla kazanılmayan, evrensel ve zorunlu bir şekilde doğru olan bilgi türüdür.

Bu tanımın karşılık kuramının felsefe sahnesinde net bir şekilde ortaya çıkış noktası olarak kabul edildiği söylenebilir.

Doğal dillerin öğrenilmesi ve anlamın oluşması süreçleri yalıtılmış zihinsel ya da bilişsel süreçler değil, ağırlıklı olarak toplumsal işlevlerdir.

Audi’ye göre, Tanrı’nm varlığının bilinmesinde asıl epistemolojik sorun şudur: Tanrı’nın varlığı ile karşılaşma deneyimimiz (görsel, işitsel veya hissel boyutta) bir gün bir şekilde gerçekleşse bile, bunun gerçekten Tanrı’yla karşılaşma deneyimi olduğunu bilemeyiz. Öyle bir deneyimin, örneğin, bir yanılsama olup olmadığını bilmenin bir yolu yoktur.

Feminist felsefeciler, geleneksel epistemolojinin temel konusu olan “bilen özne”nin soyut ve bağlamdan kopuk bir varlık gibi ele alınmasına karşı çıkmışlardır.

Deneysel psikolojinin bilişsel kanadında yer alan kuramcılara algı göre, duyulardan gelen verilerin zihinsel yapımız tarafından seçilmesi, organize edilmesi ve yorumlanması olarak anlaşılmalıdır.

Tarihsel olarak bakıldığında, temelciliğin en belirgin savunucusu Descartes olmuştur. Descartes’m temel epistemolojik amacı, anımsanacağı gibi, dünya bilgimizin kesin, şüphe götürmez ve deneyimsel bilgilerimizin tümüne dayanak oluşturan bir temeli olup olmadığını bulmaktır.

Quine’a göre, insanların bilme süreçleri aldıkları sınırlı miktarda algısal veriyle başlar ve soyut kuramlarla biter. “İnsan” denilen varlık, etkilere tepki verebilen fizyolojik bir yapıdır. Bizim son derece etkileyici “zihinsel” yetilerimizin olması, aslında bilginin ardında tümüyle fizyolojik ve deneyimsel yapı taşlarının olduğu gerçeğini değiştirmez. Epistemolojinin ana konusu soyut gerekçelendirme, anlam veya doğruluk kuramları değildir ve bu konuda geleneksel felsefeciler önemli bir hata yapmışlardır. Epistemoloji, deneyimsel yöntemlere başvurarak, kanıtlarla kuramlar arasında nasıl bir bağ olduğunu inceler. Quine’ın şok eden sözleriyle, epistemoloji deneysel psikolojinin bir alt ünitesi olmak durumundadır.

Özellikle Aydınlanma Çağı düşünürleri ve felsefi olarak onları izleyenlerde egemen olan bir kanı, aklın evrensel bir yeti olduğudur. “İnsanlara merhamet göstermek doğrudur”, “Acı çektirmek yanlıştır” veya “insan gücünü kötü niyetlerle kullanmamalı” gibi temel ilkeler aklı olan her yetişkin insanın bulabileceği normlardır. Tarihteki ünlü felsefeciler arasında yaygın olan etik ilkelerin bilgisini edinme aracı akıldır.

Gettier karşı argümanın oluştururken mantıksal yap açısından birbirine benzeyen iki farklı senaryo kullanır.

Yunanca bir deyim olan logos, biyoloji, psikoloji, epistemoloji gibi disiplin adlarında son ek olarak da yer alır ve “açıklama”, “gerekçe”, “sebep”, “mantık”, “bilim”, “kelam” gibi değişik anlamlara gelir. Logos, en genel anlamıyla, “akla ve akılcılığa ait olan” ile ilintilendirilmiştir. Buradaki “akılcılığın” mutlaka insan aklına dair olması gerekmez.

Epistemoloji ve metafizik alanlarında gerçekleştirilen çalışmalar nesnenin kendisini veya zihnin içini irdelemeye çalışırken, yorumsamacı felsefeciler en genel anlamıyla insan deneyimi ve yaşam dünyamız üzerine yoğunlaşmışlardır. Bu düşünürler açısından “genel anlamıyla insan deneyimi” kavramı –tahmin edilebileceği gibi– insan yaşamının yalnızca bilgisel (algısal ve ussal) yönünü değil, etik, estetik, poetik, dinsel, ve politik boyutlarını da anlama işlevinin içine sokmaktadır.