Ortaçağ Felsefesi 2 Ara 4. Deneme Sınavı

Kindî’nin, “varlığın hakikatini kavrayan basit [yalın] cevher” şeklinde tanımladığı akıl (Kindî, 2002: 185), insan nefsinin en önemli gücü ve işlevi olup duyu algısını aşan cins ve tür gibi tümeller ile önsel (a priori) bilgileri idrak eder.

Farabi’ye göre ay-altı varlıkları ay-üstü varlıklardan ayıran şey İlk Maddedir.

Bir ile nitelenen tüm kategori ve tümellerdeki birliğin özsel (zâtî) değil ilineksel (arazî) olduğunu belirten Kindî’nin nihaî amacı hakiki ve zorunlu Bir’in Tanrı olduğu, diğer bütün varlıklardaki birliğin ise O’ndan geldiğini kanıtlamaktır. Doğada (tabiat) birliksiz çokluğun ve çokluksuz birliğin olamayacağını uzun analizlerle göstermeye çalışan filozof, birlik ile çokluğun bu iç içeliğinden kaynaklanan düzen ve ahengin rastlantı sonucu gerçekleşemeyeceği kanaatindedir. Ona göre nesnelerin var oluşunun ve varlığını sürdürüşünün gerçek sebebi, onların hepsinden daha yüce ve daha üstün olan, varlığı onların hepsinin var oluşundan daha önceye giden bir sebep yahut ilke olabilir ki o, kendisinde asla çokluk bulunmayan mutlak Bir’dir. Kindî’ye göre çelişkiye düşmeksizin bir niceliğin yahut nicelikli bir şeyin sonsuz/sınırsız olabileceği düşünülemez, hatta varsayılamaz. Âlem bir nicelik olduğuna göre sonsuz/sınırsız değil, aksine sonlu ve sınırlıdır. Sonlu olan bir şeyin kendiliğinden var olması düşünülemeyeceği için, âlemin yaratılmış olduğu ve bir yaratıcısının bulunduğu kabul edilmek durumundadır.

Esasen kendi döneminde, âlemin ezelîliğini ileri süren materyalistlere (dehrîler) karşı, Allah’ın onu mutlak irade ve kudretiyle yoktan ('an leys) yarattığını, aksiyomatik (bedîhî) hipotezlere dayanarak kanıtlamaya çalışır.

Farabi’ye göre bir devlet başkanında bir çok önemli ve erdemli nitelikler olması gerekir. Bu niteliklerin her biri mevcut olsa yalnız “bilgelik” olmazsa o devlet başkansız kalmış sayılır.

İslam düşünce tarihinde görülen felsefe ekollerinden biri de tabîiyye/tabiatçı felsefedir.

Varlık hakkında bilgi edinirken ‘nasıldır’ sorusunun Hindî’ye göre sorulması ve cevaplanması gerekmez. Her varlığın bir cinsi vardır; “nedir” işte o cinsi soruşturur. “Hangisidir”, varlığın faslını soruşturur. “Nedir” ve “hangisidir”, ikisi birlikte onun türünü soruşturur. “Niçin” ise onun tamamlayıcı (gaye) sebebini soruşturur; çünkü “niçin” sorusu mutlak sebebi araştıran bir sorudur.

Râzî, ahlaka dair temel düşüncelerini et-Tıbbü’r-rûhânî adlı eserinde dile getirmiştir.

İlimler tasnifindeki 5 ana başlıktan sayılmayan Fizik İlimleridir.

Maddelerden gördüğümüze göre Fârâbî dilbilim (Arapça), mantık ve felsefi ilimler alanında çeşitli inançlardan ve züviyetlerden olan alimlerden istifade etmiştir. Dolayısıyla, bilgiye ve öğrenmeye olan yaklaşımı tutucu ve tek yönlü değildir, tersine kucaklayan ve çok yönlü bir yaklaşım içerisindedir.

McCarthy’nin tespitlerine göre Kindî’nin eserlerinden 17’si Latince’ye, 4’ü İbrânice’ye, modern dönemde ise 5’i Almanca’ya, 4’ü İtalyanca’ya, ikişer tanesi de İngilizce ve Fransızca’ya tercüme edilmiş; böylece Kindî hem ortaçağ hem de modern dönem Avrupa’sında tanınmış ve etkili olmuştur.

Vahyin insan için mümkün, gerekli ve güvenilir bir bilgi kaynağı olduğu fikrini savunarak epistemolojik zeminde temellendiren ilk filozof Kindî’dir. O, bunu yaparken vahiy bilgisini bir veri olarak almış, hiçbir şekilde mahiyetine ilişkin bir teori ve açıklama getirme ihtiyacı duymamıştır.

Meşşâî felsefenin ilk temsilcisi olan Kindî’ye göre varlık ve oluşun ilkesi durumundaki heyulâ (ilk madde) ile suret (form) aynı zamanda güç ve fiili de ifade eder. Salt güç ve imkân halini temsil eden ilk madde, çeşitli formları kabul edecek kıvamda olduğu için edilgin/pasif ilke, her çeşit niteliği kabul edip kendisi nitelik olmadığı için de bir cevherdir. Form ise ister duyu, isterse akılla algılansın bir şeyi o şey yapan konumundaki etkin/aktif ilke olup o da bir cevherdir. Bu özelliği ile heyulâ-suret düalitesinde suret daha belirgin ve daha kolay anlaşılabilir olması bakımdan heyûlâya göre daha öncelikli konumdadır. Ne var ki varlıkta heyûlâ suretsiz, suret de heyûlâdan bağımsız bulunamaz. Bu ikisinin birleşmesi yani güç halindeki heyûlânın surete bürünmesine ise “madde” denilmektedir.

Ünlü Türk filozofu Farabidir.

Kindî’nin Bağdat’ta kurarak telif ve tercüme eserleri topladığı özel kütüphane bu isimle anılmaktadır.

Râzî’nin karamsarlık ve mutsuzluğa yol açtığını düşündüğü bir diğer etken de ölüm korkusudur. Ona göre ancak ölümden sonraki hayata inanmakla bu korkunun üstesinden gelinebilir. Çünkü ölümün bir yok oluş değil, adaletin gerçekleşeceği bir hayatın başlangıcı olduğuna inananlar ölümden korkmadıkları gibi yaşama sevincini de daima diri tutarlar. Dolayısıyla ebedî bir hayatın varlığı akıl ve adalet duygusunun olduğu kadar Allah’ın hikmet ve merhametinin de bir gereği olmaktadır.

İslam düşünce tarihinde ahlaka ulaşmak için bir peygamber veya ruhani lidere ve de dine ihtiyaç olmadığını, Allah’ın insanlara verdiği aklı ve mantığı kullanarak buraya ulaşılabileceğini savunan deist yaklaşımı nedeniyle eleştiri oklarına maruz kalmıştır.

Duyu algısının konusu cisimli ve tikel varlıklar olup duyu bilgisi de özne-nesne ilişkisi sonucunda oluşur Duyu organının dış dünyadan aldığı veriler ortak duyuda (küllî duyu) birleştirilerek tasarlama (musavvire) gücü tarafından algılandıktan sonra hafıza gücüne aktarılır. Böylece duyu algıları insan zihninde (nefs) birer kavram olarak yer alır

Latincede ve Ortaçağ Avrupa’sında anıldığı isimler ve lakaplar arasında Alfarabius ve Abunaser vardır. İslam dünyasında da Ebû Nasr ve Muallim-i sânî anılır. Fakat Averroes ismi ona ait değildir, İbn-i Rüşd’e aittir.