Ünite 8: İklim Rasatları ve Hava Tahminleri

İklim Rasatları

Bir bölgeye ilişkin meteorolojik verilerin elde edilmesi, meteorolojik olayların belirlenmesi ve tahmin edilmesi, o bölgede kurulmuş rasat istasyonları aracılığıyla yapılır. Rasat; sıcaklık, basınç, nem, yağış, güneşlenme ve rüzgâr gibi hava olaylarının meteorolojik aletlerle ölçülerek ya da aletsiz saptanması sonucu tutulan kayıtlardır.

Dünyanın, kıtaların, ülkelerin ve daha dar yörelerin iklim özellikleri ile değişik iklim durumlarını incelemek, iklim araştırmaları ve projeleri için gerekli bilgileri elde etmek amacıyla yapılan rasatlara klimatolojik rasatlar adı verilir. Klimatolojik rasatlarda ölçüm yapma saatleri, güneş ışınlarının yeryüzü ile yaptığı açı dikkate alınarak gerçekleştirilir. Rasatlar, güneş ışınlarının aynı açılarla düştüğü zamanlarda ve yerel saatlerde yapılır. Bu saatler, birçok ülkede ortalama yerel saatle ve saat 7.00, 14.00 ve 21.00’dedir. Bu saati kabul etmemiş olan ülkelerdeki rasat saatleri de, bu saatlere yakındır.

İklim rasatlarında sıcaklık, yağış, nem, rüzgâr, güneşlenme ve bulutluluk başta gelen faktörlerdendir.

Ülkemizde iklim rasatı yapan istasyonlar; küçük klimatoloji istasyonları ve büyük klimatoloji istasyonları olarak ikiye ayrılır. Büyük klimatoloji istasyonları atmosferik basınç, sıcaklık, nem, bulutluluk, görüş uzaklığı, güneşlenme, radyasyon, buharlaşma, rüzgâr, yağış, toprak sıcaklıkları ve fenolojik rasatlar gibi rasatları ölçerler. Küçük klimatoloji istasyonlarında yapılan rasatlar ise sıcaklık, nem, yağış, rüzgâr, bulutluluk ve kardır.

Türkiye’de saatler için, 1978 yılında kabul edilen yeni bir düzenlemeyle, 45. boylam derecesi esas alınmaktadır. Türkiye 25° 40´ ile 44° 48´ doğu boylam daireleri arasında yer almaktadır. Bu nedenle en doğudaki noktada güneş, en batı noktadan 77 dakika önce doğmaktadır.

Bir yerin yerel saat farkını bulmak için; istasyonun Greenwich’e göre boylam derecesi alınır. İstasyon boylam derecesinin ülke için kabul edilen başlangıç boylamına göre farkı alınır. Bulunan boylam farkı zamana çevrilir ve yerel saat farkı bulunur.

Klimatolojik rasatların dar bir alan içerisinde ve toprak yüzeyinden 1,5 m yüksekliğe ve 1,5 m derinliğe kadar yapıldığı rasatlara mikroklimatolojik rasatlar , elde edilen değerlere ise mikroklima değerleri adı verilir.

Mikroklima Üzerinde Etkili Faktörler:Toprak Özellikleri

Toprak yüzeyinin nitelikleri, güneşlenme ve radyasyon yönünden ayrı ayrı etki yapar. Toprağın ısınması ve soğuması, buna bağlı olarak da çevrenin ısınması, toprağın bünyesine, içerdiği hava ve nem miktarına ve toprağın rengine bağlı olarak değişir. Tınlı topraklar ısıyı iyi iletirlerken kumlu topraklar oldukça yavaş iletirler. Toprağın sıkışmış veya işlenmiş olması da ısı iletimini etkiler. Çünkü toprağın içinde bulunan hava miktarı arttıkça, toprağın ısınması o oranda azalır.

Atmosferin Etkisi

Toprak yüzeyinin ısınmasında atmosferin özel bir yeri vardır. Atmosferin ısınmasında ise, havanın özgül ağırlığı etkili olmaktadır. Havadaki karbondioksit ve su buharı miktarı arttıkça, atmosfer daha fazla ısınır ve sıcaklık daha uzun süre korunur.

Arazi Şeklinin Etkisi

Arazi şeklinin mikroklimaya etkisi çeşitli biçimlerde olmaktadır. Bunlar arasında arazi yönü, yükseklik ve eğiminin etkileri sayılabilir.

Bitki Örtüsünün Etkisi

Toprağın bitki ile örtülülük durumu ve ne tür bitki ile örtülü olduğu, toprağın ısınmasında etkili olmaktadır. Bitki örtüsü ile kaplı toprak yüzeylerindeki nem miktarının fazla olması, ısının tutulmasına olumlu etkide bulunur.

Rüzgârın Etkisi

Rüzgârın etkisi iki yönden incelenebilir. Birincisi soğuk rüzgârların varlığı ve bir engelle kesilmesi, ikincisi ise rüzgârın yere yakınlığı ve uzaklığıdır. Esen rüzgârın yere yakınlığı oranında türbülans hareketler fazlalaşır. Buna karşın, topraktaki engeller çoğaldıkça da türbülans hareketler kuvvetlenir. Bunun sonucunda, türbülans hareketli tabakanın kalınlığı artar.

Sinoptik rasatlar , hava tahminleri yapmak için uluslararası saatlerde yapılan gözlemlerdir. Sinoptik gözlemlerin en önemli özelliği, bütün dünyada meteoroloji istasyonlarında GMT saatine göre aynı anda yapılmasıdır. Sinoptik rasatlarda en önemli faktör basınç değerleridir. Basınç değerlerinden basınç haritaları çıkarılır ve basınç alanlarının oluşumu ve yayılışları görülür. Klimatolojik rasat sonuçları, her zaman kullanıldığından arşivlenerek saklanır. Buna karşın, sinoptik rasat sonuçları, sinoptik haritaların oluşturulmasından sonra pek değer taşımaz.

Aerolojik rasatlar , atmosferin derinliklerinde oluşan olayları inceler. Bu gözlemler sinoptik gözlemleri destekler niteliktedir.

Meteorolojik rasatlar, aletlerin yerleştirildiği ve uygun biçimde düzenlendiği bir alanda yapılır. Bu alana rasat parkı ya da meteoroloji istasyonu adı verilir. Rasat parkları düzenlenirken, birçok noktanın göz önünde tutulması ve yerinin olanaklar ölçüsünde ileride değişmeyecek biçimde seçilmesi gerekir. Bu nedenle, rasat parkının çok dar bir alana yerleştirilmemesi gerekir. Rasat parkı olarak seçilen yer, yörenin iklimini ortaya koyabilecek nitelikte olmalı, çevresinde iklim elemanlarını etkileyecek bir engel bulunmamalıdır.

Rasat parkı yerinin seçiminde olduğu gibi, park içi düzenlemesi yapılırken de özen gösterilmesi ve bazı teknik özelliklere uyulması gerekir. Rasat parkı kare biçiminde olup, boyutları park özelliklerine göre değişir. Ülkemiz rasat parklarında boyutlar küçük olup, klimatolojik rasat parklarında 6x6 m, büyük klimatolojik rasat parklarında 9x9 ya da 10x10 m, fenolojik rasatların yapıldığı parklarda ise 12x12 ya da 20x20 m’dir. Rasat parkına dışarıdan herhangi bir müdahale yapılmaması için, etrafının tel çitle çevrelenmesi gerekir. Tel çit yüksekliğinin, parka bir etkisi olmaması yönünden, 1,10 m’yi geçmemesi ve beyaz renge boyanması gerekir. Park içinde aletler, birbirlerine engel olmayacak biçimde yerleştirilir. Basınçölçerlerle saatlik rüzgâr ölçümü yapan anemograflar bina içinde özel yerlerinde bulunur.

Sıcaklık ve nemlilik rasatlarına ait siperler , yerden 1,25-2,00 m yükseklikte ve siper kapağı kuzeye bakmaktadır. Siper içerisine psikrometre termometresi ile maksimum ve minimum termometreler, termograf, hidgrograf ve higrometreler konur. Buharlaşma havuzu, su termometresi ve anemometre ile birlikte monte edilir. Sabit anemometre , standart yükseklikte, 30x30 cm boyutundaki beton bir blok üzerine monte edilir. Toprak termometreleri, toprak üstü minimum termometresi ile 5, 10, 20, 50, 100 cm derinlikteki toprak termometreleri yerleştirilir. Plüvyograf, standart yükseklikte ve 30 x 30 cm boyutundaki beton bir blok üzerine monte edilir. Plüvyometre , standart yükseklikte ve yerden itibaren ağız çapına kadar 1,00 m olmak üzere 30 x 30 cm boyutunda beton blok üzerinde monte edilir. Helyograf, yerden 1,5 m yükseklikte monte edilir. Helyograflar bütün gün güneş alabilecek yere konulmalıdır.

Hava Tahminleri

Belirli bir ülke, bölge veya merkezde, bir zaman dilimi içinde görülebilecek meteorolojik olayların gözlem ve analizlere dayanılarak subjektif veya objektif yöntemler kullanılarak önceden öngörülmesine yönelik çalışmalar hava tahmini olarak adlandırılır.

Hava tahminleri, atmosferin durumu hakkındaki sayısal verilerin toplanması, işlenmesi ve atmosferik olayların nasıl gelişeceği konusunun bilimsel olarak anlaşılması yoluyla gerçekleştirilebilmektedir.

Günümüzde gelecekteki hava koşullarını tahmin etmede, hava tahmin modelleri kullanılmaktadır.

Hava tahminlerinin yapılmasında, sinoptik gözlemler kullanılmaktadır. Bu amaçla, yer gözlemleri, gemi gözlemleri, yüksek atmosfer gözlemleri, radar ve uydu gözlemleri yapılmaktadır. Yer gözlemlerinde, hava sıcaklığı, hava basıncı, güneşlenme durumu, bulutluluk, yağış miktarı, rüzgâr hızı ve yönü ve diğer hava olayları belirlenmektedir.

Hava tahminlerinde, meteoroloji radarlarının belirlediği bilgiler de kullanılmaktadır. Radarlar, bulutların yüksekliği, yoğunluğu, yağış miktarını belirleyebilmektedir. Bununla birlikte, cephe hareketleri ve cephe hareketleri sonucu oluşan fırtınaların incelenmesi ve takip edilmesinde de radarların elde ettiği bilgiler kullanılmaktadır.

Geniş bir alan üzerindeki bulutların ve hava hareketlerinin belirlenmesinde, uydu görüntüleri kullanılmaktadır. Dünya çevresinde bu amaçla, NOAA, MeteoSat, Meteor gibi çeşitli uydular bulunmaktadır.

Tüm bu gözlem verileri, yer haritasına işlenir, basınç değerleri kullanılarak eş basınç eğrileri oluşturulur. Eş basınç eğrileri kullanılarak alçak ve yüksek basınç merkezleri belirlenir. Alçak ve yüksek basınç merkezleri, havanın hareket yönünün belirlenmesinde kullanılan en önemli verilerdendir. Bu veriler, uydu resimleri ve radar bilgileri ile karşılaştırılarak bir yargıya varılır. Tüm analiz sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi ile hava tahminleri gerçekleştirilir. Böylece hava kütlelerinin hangi bölgeyi ne kadar süre ile etkisi altına alacağı, şiddetinin ne olacağı konusunda yargıya varılarak, sonuçların kamuoyuna çeşitli araçlarla duyurulması amacıyla hava tahmin raporları hazırlanır.