HADİS TARİHİ VE USULÜ Dersi HADİSLERİN TASNİFİ VE TEMEL HADİS KİTAPLARI soru detayı:

CEVAP:

Hanbelî Mezhebinin kurucu imamı olan Ahmed b. Hanbel 164/780 yılında Bağdat’ta doğdu. Ailesi Merv’den göç etmişti. Dedesi Hanbel b. Hilâl Emevî döneminde Serahs valiliği yapmış, Abbasilerin idareyi ele geçirmesinde önemli görevler üstlenmiş, babası da Abbasî ordusunda görev yapmıştır. Küçük yaşta babasını kaybetti. Annesinin himayesinde büyüdü. On beş yaşlarında hadis öğrenmeye başladı. Birçok ilim merkezi şehre ilim yolculukları yaptı.
Hocaları arasında Süfyân b. Uyeyne, Abdürrezzak, Vekî’ b. Cerrah ve İmam Şafiî gibi çok sayıda meşhur âlim vardır. Müsnedinin incelenmesi sonucunda iki yüz seksen hocadan hadis aldığı belirlenmiştir. Öğrencileri arasında Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesaî, gibi Kütüb-i sitte müellifleri Alî el-Medînî, Ebû Zür‘a gibi meşhur hadisçiler ve iki oğlu Salih ve Abdullah vardır. Kırk yaşından sonra hadis okutmaya başlamıştır. Yazdığı bütün hadisleri ezberlemeye çalışırdı.
Babasından kalan dokuma tezgâhını kiraya vererek geçinir, parasız kalınca ücretle kitap yazar veya kemer örer, karısının dokuduğu kumaşları satardı. Çok tok gönüllü ve kanaatkârdı. Hiç kimseden hediye almazdı. Devletten ailesine maaş bağlanınca bunu kabul eden oğullarına gücenmiştir. Oğlu Salih’in kadılık görevi almasından sonra onun yemeğini yemediği nakledilir. Bu kanaatkârlığı sebebiyle ilim yolculukları da çok meşakkatli geçmiştir. Abdurrezzak’tan hadis okumak için hicrî 198 yılında yaptığı uzun kervan yolculuğuna deve bakıcılığı yaparak katılmış, Abdurrezzak’ın yardım teklifini de reddetmişti. Arkadaşları Rey’e hadis okumaya giderken elli dirhemi olmadığından çok istediği bu yolculuğa katılamamıştır. Buna rağmen evine gelenlere kuru ekmek ikram eder ve özür dilerdi. Evinde eski bir hasır ve birkaç çanak çömlekten başka eşyası yoktu. Böyle bir hayatı tercih etmesi Peygamberimizin sünnetine uymak içindi. Hayatını tamamen hadislere uygun olarak geçirmeye çalışırdı.
Me’mûn’un halifeliğinin son yılında başlattığı ve sonraki halifelerin devam ettirdiği mihne denilen Kur’ân’ın yaratılmış olduğu görüşünü zorla benimsetme uygulamasına direnenlerin başında Ahmed b. Hanbel gelir. Pek çok âlim istemeyerek de olsa bu görüşü kabul etiğini söylerken Ahmed b. Hanbel kabul etmemiştir. Bunun üzerine iki yıl dört ay süren, hapis, işkence, güneş altında kırbaçlanma gibi cezalara çarptırıldı. Sonraki halife Vâsık döneminde beş yıl evinde göz hapsinde tutuldu, dışarı çıkamadı. 241/855’de Bağdat’ta vefat etti.
Müsned isimli eseri bu türün en geniş kitabıdır. İçinde 904 sahâbînin yirmisekiz bin civarında hadisi vardır. Bu hadisler sahâbelere göre düzenlenmiştir. Sahâbe İslam’a giriş s ırasına ve fazilet derecelerine göre, sonra memleketlerine göre sıralanmış ve her birinden rivayet edilen hadisler nakledilmiştir. Sonda da kadın sahâbîler yer alır. İmam Ahmed’in son dönemleri genelde hapis ve ev hapsinde geçtiğinden yakınları d ışında kimseye hadis okutamamıştır. Bu nedenle elimizdeki Müsned bize Oğlu Abdullah ve talebesi Katîî’nin düzenlemesiyle ulaşmıştır. Bunlar İman Ahmed’in Müsned’ine on bin kadar hadis ilave etmişlerdir. Bunları ilave ederken hadis seçiminde Ahmed b. Hanbel kadar titiz davranmadıkları, bu yüzden Müsned’deki tenkide uğrayan hadislerin genellikle bu ilaveler olduğu tahmin edilmektedir. Müsned’de uydurma hadis bulunup bulunmadığı ise tartışmalıdır. İbn Cevzî’nin otuz sekiz uydurma hadis olduğu şeklindeki iddiası, İbn Hacer tarafından, el-Kavlü’l-müsedded isimli eserinde bu hadisler tek tek incelenerek reddedilmiştir.

Ayrıca yirmiden fazla müstakil konulu hadis eseri yazmış ve bunların çoğu yayınlanmıştır. Kendisine sorulan fıkıhla ilgili sorulara verdiği cevaplar, değişik âlimler tarafından mesâil yani sorular anlamına gelen kitaplarda toplanmış ve bunlar Hanbelî mezhebinin kaynağını oluşturmuştur.