ANAYASA HUKUKU Dersi Kurucu İktidar: Anayasayı Değiştirme Sorunu soru detayı:
SORU:
Anayasa değişiklerinin esas yönünden denetimini genel olarak anlatınız.
CEVAP: Anayasa değişikliklerinin esas yönünden anayasaya uygunluğunun denetimi ise tamamen farklı bir sorundur. Anayasa’da belirtilen usul ve şekil kurallarına gö- re gerçekleştirilmiş bir anayasa değişikliği, geçerli bir anayasa normudur. Bu nite- liği ile mevcut anayasa sisteminin diğer normlarıyla eşit değerde bir norm hâline gelmiştir. Böyle bir norm hangi kritere göre anayasaya uygun veya aykırı sayıla- caktır? Hukuk normları hiyerarşisinde bir norm, ancak kendisinden üstün düzeyde başka bir norma aykırı düştüğü takdirde geçersiz sayılabilir. Kendi düzeyindeki normlarla ise arasında astlık-üstlük ilişkisi değil, ancak zaman yönünden öncelik- sonralık, konu yönünden de genellik-özellik ilişkisi söz konusu olabilir. Bu açıdan usulüne uygun olarak meydana getirilmiş bir anayasa normunun, kendisiyle eşde- ğerli olan başka bir anayasa normuna uygun olup olmadığını denetlemek, mantı- ken mümkün görünmemektedir.
Bunun içindir ki anayasa değişikliklerinin anayasaya uygunluğunun esas yö- nünden de denetlenebilmesini savunan bazı yazarlar, bunu ancak ya anayasanın da üstünde birtakım hukuk normlarının (bunlara süprapozitif temel normlar, tabi- i adalet, adaletin temel postülaları, objektif ahlâk normları gibi çeşitli adlar veril- mektedir) varlığını kabul etmek, yahut da pozitif anayasa normları arasında bir de- recelenme, bir hiyerarşi bulunabileceğini varsaymak suretiyle haklı göstermeye ça- lışmışlardır. Oysa belli başlı demokratik anayasalarda mahkemelere anayasa deği- şikliklerinin esas yönünden anayasaya uygunluk denetimi yetkisini tanıyan bir ör- nek olmadığı gibi, Hindistan’daki bir örnek olay dışında böyle bir yetkinin içtihat yoluyla kabul edildiği bir durum da görülmemektedir. Anayasaya aykırı anayasa normlarının mevcut olabileceğini ve bunların yargısal yoldan denetlenebileceğini bir kararında ilke olarak kabul eden Alman Anayasa Mahkemesi bile, şu ana kadar bu görüşü uygulamaya geçirerek bir anayasa değişikliğini esas yönünden iptal et- miş değildir. Türk pozitif anayasa hukukunda da gerek anayasa üstü temel hukuk normlarının varlığını, gerek anayasa hükümlerinin kendi aralarında bir hiyerarşi kurulabileceğini gösteren bir kural yoktur. Buna rağmen 1961 Anayasası dönemin- de Anayasa Mahkemesi’nin kendisinde böyle bir yetki görmüş olması ilginçtir.
Anayasa Mahkemesi, bu konudaki ilk kararını, 16.6.1970 tarihinde vermiştir. Bu kararla Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası’nın 68. maddesinde milletvekili seçil- me yeterliliği ile ilgili olarak 1188 sayılı Kanunla yapılan değişikliği şekil yönünden iptal etmiş, ancak kararın gerekçesinde Mahkeme’nin, esas yönünden denetim yapmaya da yetkili olduğu görüşünü belirtmiştir.
Anayasa değişikliklerinin esas yönünden anayasaya uygunluğunun denetimi ise tamamen farklı bir sorundur. Anayasa’da belirtilen usul ve şekil kurallarına gö- re gerçekleştirilmiş bir anayasa değişikliği, geçerli bir anayasa normudur. Bu nite- liği ile mevcut anayasa sisteminin diğer normlarıyla eşit değerde bir norm hâline gelmiştir. Böyle bir norm hangi kritere göre anayasaya uygun veya aykırı sayıla- caktır? Hukuk normları hiyerarşisinde bir norm, ancak kendisinden üstün düzeyde başka bir norma aykırı düştüğü takdirde geçersiz sayılabilir. Kendi düzeyindeki normlarla ise arasında astlık-üstlük ilişkisi değil, ancak zaman yönünden öncelik- sonralık, konu yönünden de genellik-özellik ilişkisi söz konusu olabilir. Bu açıdan usulüne uygun olarak meydana getirilmiş bir anayasa normunun, kendisiyle eşde- ğerli olan başka bir anayasa normuna uygun olup olmadığını denetlemek, mantı- ken mümkün görünmemektedir.
Bunun içindir ki anayasa değişikliklerinin anayasaya uygunluğunun esas yö- nünden de denetlenebilmesini savunan bazı yazarlar, bunu ancak ya anayasanın da üstünde birtakım hukuk normlarının (bunlara süprapozitif temel normlar, tabi- i adalet, adaletin temel postülaları, objektif ahlâk normları gibi çeşitli adlar veril- mektedir) varlığını kabul etmek, yahut da pozitif anayasa normları arasında bir de- recelenme, bir hiyerarşi bulunabileceğini varsaymak suretiyle haklı göstermeye ça- lışmışlardır. Oysa belli başlı demokratik anayasalarda mahkemelere anayasa deği- şikliklerinin esas yönünden anayasaya uygunluk denetimi yetkisini tanıyan bir ör- nek olmadığı gibi, Hindistan’daki bir örnek olay dışında böyle bir yetkinin içtihat yoluyla kabul edildiği bir durum da görülmemektedir. Anayasaya aykırı anayasa normlarının mevcut olabileceğini ve bunların yargısal yoldan denetlenebileceğini bir kararında ilke olarak kabul eden Alman Anayasa Mahkemesi bile, şu ana kadar bu görüşü uygulamaya geçirerek bir anayasa değişikliğini esas yönünden iptal et- miş değildir. Türk pozitif anayasa hukukunda da gerek anayasa üstü temel hukuk normlarının varlığını, gerek anayasa hükümlerinin kendi aralarında bir hiyerarşi kurulabileceğini gösteren bir kural yoktur. Buna rağmen 1961 Anayasası dönemin- de Anayasa Mahkemesi’nin kendisinde böyle bir yetki görmüş olması ilginçtir.
Anayasa Mahkemesi, bu konudaki ilk kararını, 16.6.1970 tarihinde vermiştir. Bu kararla Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası’nın 68. maddesinde milletvekili seçil- me yeterliliği ile ilgili olarak 1188 sayılı Kanunla yapılan değişikliği şekil yönünden iptal etmiş, ancak kararın gerekçesinde Mahkeme’nin, esas yönünden denetim yapmaya da yetkili olduğu görüşünü belirtmiştir.