ANAYASA HUKUKU Dersi Kurucu İktidar: Anayasayı Değiştirme Sorunu soru detayı:

CEVAP:

Maddî kriter, devletin hukukî fonksiyonlarının tasnifini, bu fonksiyonların ifasında başvurulan işlemlerin hukukî mahiyetine dayandırmaktadır. Buna göre hukukî iş- lemler maddî mahiyetlerine göre, kural-işlem, sübjektif işlem ve yargı işlemi olmak üzere üçe ayrılır ve bu üç tür işlemden her birinin yapılması, devletin üç hukukî fonksiyonundan birini meydana getirir. Maddî kriteri en güçlü biçimde savunmuş olan Fransız hukukçusu Duguit’ye göre devlet, yasama fonksiyonuyla objektif hu- kuku formüle eder veya ona yürürlük sağlar. ‹dare fonksiyonuyla bir sübjektif hu- kukî durum yaratır veya bireysel bir işlemle bir hukukî durumun doğması için ge- rekli şartı sağlar. Yargı fonksiyonuyla da, ihlâl veya uyuşmazlık halinde bir hukuk kuralının veya hukukî durumun varlığını ve kapsamını belirtir ve buna uyulmasını sağlayacak tedbirleri alır. Devletin fonksiyonları, bu fonksiyonları ifa eden kişi ve- ya kurullardan, başka bir deyişle memur veya organlardan tamamen soyutlanmış biçimde, sırf bu fonksiyonların ifasında başvurulan işlemlerin iç bünyesine, huku- kî mahiyetine göre tanımlanmaktadır.
Maddi kritercilere göre yasama fonksiyonu, kural koymak, yani genel, sürekli, ob- jektif ve kişisel olmayan (gayr-ı şahsî) işlemler yapmaktır. Buna karşılık yürütme veya idare fonksiyonuyla devlet, bir sübjektif hukuki durum doğuracak veya bir objektif hukuki durumun şartını meydana getirecek bir irade açıklamasında bulu- nur. Dolayısıyla idari işlem, daima bireysel ve somut bir işlemdir; buna karşılık ya- sama işlemi, daima genel ve soyut bir hükümdür. Mesela bir atama işleminin, ata- nan memura belirli yetkiler verdiği söylenemez. Bu yetkiler ona kanunla verilmiş- tir. Atama işlemi sadece, söz konusu kamu hizmetine ilişkin kanunun, atanan kişi- ye uygulanabilmesinin şartıdır. Dolayısıyla idari işlemlerin bu türüne şart-işlemler adı verilmektedir.

Maddi kriter taraftarlarına göre, yasama ve yürütme işlemleri arasında, maddi mahiyetleri bakımından açık ve kesin bir fark vardır. Yasama işlemleri daima ge- nel ve soyut, idare işlemleri daima bireysel ve somuttur. Yargı işlemlerine gelince, bu işlemlerin de bir hukuki uyuşmazlığı çözen işlemler olmak itibarı ile yasama ve yürütme işlemlerinden ayrı, kendilerine özgü bir bünyeye sahip oldukları ileri sü- rülmektedir. Aslında yargı işlemlerinin bu kendilerine özgü niteliği, maddi kriteri benimsemeyen yazarların çoğunca da kabul edilmektedir.