HADİS TARİHİ VE USULÜ Dersi HADİSLERİN TASNİFİ VE TEMEL HADİS KİTAPLARI soru detayı:

CEVAP:

Tasnif çalışmalarının erken dönemlerinde yazılan önemli eserlerinden biri Ebu Muhammed Abdullah b. Vehb’in (ö.197/813) Câmi‘idir. Tamamı elimize ulaşmamış olan sadece bazı bölümleri iki ayrı kütüphanede yazma olarak günümüze gelebilmiş ve noksan olarak basılmıştır. Bu eser hadis tarihi açısından çok önemli bir belge olmakla birlikte tamamı elimizde olmadığından üzerinde fazla durulmayacaktır.
Bu erken dönem eserlerinden günümüze kadar ulaşan iki tanesi, çoğu günümüze ulaşmayan erken dönem eserleri hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamaları açısından hadis tarihi ile ilgili çok önemli belgeler niteliğindedir. Bu iki kitap, yukarıda Câmi‘ler bölümünde adı geçen Ma‘mer b. Râşid’in Câmi‘i ve yine Muvatta’lar başlığı altında adından bahsettiğimiz Malikî Mezhebi İmamı Mâlik b. Enes’in Muvatta’ıdır. Abbasî Halîfesi Mansur’un teklifiyle yazılıp 156/776 yılında tamamlanan Muvatta’ yazıldığı dönemde çok önemli bir şöhret kazanmıştır. Şâfiî Mezhebi İmamı, İmam Şâfiî’nin yeryüzünde Allah’ın Kitabı Kur’an’dan sonra en sahih ve güvenilir kitabın Muvatta’ olduğunu söylemiş olması bunun en önemli delillerindendir.

Tasnif dönemi kitaplarından bazılarının meşhur olma süreciyle ilgili ipuçları taşıyan bir takım bilgilere sahibiz:

Hicrî dördüncü asrın başlarında yaşamış olan İbnü’s-Seken’den (ö.353/964) hadis kitapları tavsiye etmesi istenilince Buhârî ve Müslim’in Câmi‘leri ile Ebû Dâvûd ve Nesaî’nin Sünen’lerini güvenilir bulduğunu belirtmiştir. Daha sonra bunlara Tirmizî’nin Câmi‘i de eklenerek el-Usûlü’lHamse: Beş Ana Kaynak ismi verilmiştir. Özellikle Mâlikî Mezhebini benimseyen Endülüslü ve Kuzey Afrikalı âlimler başta olmak üzere bazı âlimler bu beş esere altıncı eser olarak, Mâlikî Mezhebinin imamı İmam Mâlik’in Muvatta’ını ekleyerek bunlara el-Kütübü’s-Sitte ismi vermişlerdir. Mecdüddin İbnu’l-Esîr (ö.606/1209-10) Câmi‘u’l-usûl li-ehâdîsi’r-Resûl isimli eserinde Malik’in Muvatta’ının dâhil olduğu altı kitabı bir araya getirmiştir.
Bu beş esere altıncı olarak İbn Mâce’nin Sünen’ini ekleyerek bunlara elKütübü’s-Sitte ismi veren İbnu’l-Kayserânî’dir (ö.507/1113). Şurûtu’leimmeti’s-sitte ve Etrâfü’l-kütübi’s-sitte isimli eserlerindeki altı imamdan ve altı eserden maksadı budur. Cemmâilî diye tanınan Ebû Muhammed Abdulğanî b. Abdulhamîd (ö.600/1203) el-Kemâl fî esmâi’r-ricâl isimli eserinde altıncı kitap olarak İbn Mâce’nin Sünen’ini dâhil ettiği altı kitabın râvilerinin hal tercümelerini bir araya getirmiştir.
İbnü’s-Salâh (ö.643/1245), Alâî (ö.761/1359) ve İbn Hacer el-Askalânî (ö.852/1448) ise İbn Mâce’nin Sünen’inde çok sayıda zayıf hadis olmasından hareketle ona göre hadisleri daha sağlam olan Dârimî’nin Sünen’ini elKütübü’s-Sitte’nin altıncı kitabı olarak kabul etmektedirler.
Altı kitaba Mâlik’in Muvatta’ını dâhil etmeyenler onu güvenilir bulmadıklarından değil, içindeki hadislerin altı kitabın diğer kitapları içinde yer almış olmasındandır.
Görüldüğü gibi bu gün altı kitap diye meşhur olan kitapların altıncısında tartışma vardır. Yukarıda isimlerini verdiğimiz el-Usûlü’l-Hamse denilen ve ilk beşi ağırlıklı olarak sonraki âlimlerin neredeyse tamamına yakını tarafından önde gelen kitaplardan sayılmaktadır. Bu kitaplar hemen yazıldıkları asırda değil hicrî dördüncü ve beşinci asırlarda şöhret kazanmaya başlamışlar ve ileriki asırlarda şöhretleri gittikçe artmıştır.