SORU: İleri ve geç dönem hümanistleri kimlerdir?
CEVAP: İleri ve geç dönem hümanistlerinden olan Mirandola, Yeniplatonculuğu, Aristotelesçiliği, Hermetisizmi ve Kabala öğretisini sentezleyerek insana üç aşamalı görev yüklemiştir. Bunlar; • Zorunlu ahlaksal gelişim • Ussal bilgilenme • Mutlak gerçeklikle özdeşleşip yetkinleşme. Mirandola’ya göre Tanrı evrenin merkezine insanı koymuş, bilgiyi elde etmesini sağlamış, kendisine seçme özgürlüğü ve onur vermiştir. Bir diğer geç dönem hümanisti Erasmus’tur. “Hümanistlerin Prensi” unvanına sahip olan Erasmus, Hristiyanlığı hümanizm ile uzlaştırmaya çalışıyor, dinin asıl doğasından uzaklaşıldığını, gerçek dinin kafa değil, yürek sorunu olduğunu düşünüyordu. Ona göre gerek felsefede gerek teolojide dilsel kesinlik, söz dizimsel doğruluk ve retorik parlaklık öncelikle ele alınmalı ve gerçekleştirilmeliydi. Deliliğe Övgü isimli eserinde Katolik kilisesinin uygulamalarını eleştirmiş, fakat dinin özüne yönelik kesin bir kuşkuculuk duymamıştır. Luther ise Hristiyanlığın reformdan geçirilmesini şiddetle savunmuştur. Akıl karşısında imana vurgu yapmıştır. Luther, kilise kurumlarına ve kilisenin kalıplaşmış uygulamalarına gerek olmadığını, özgürce Tanrı’ya yönelmek ve iman etmenin yeterli olduğunu düşünmüştür. Bir diğer hümanist Montaigne ise dünyayı kendi yargılama gücü aracılığıyla sorgulamaya çalışmıştır. Örnek bir yaşam için insanın tüm yetilerini kullanabileceği sürekli bir araştırma ruhu içinde bulunmak gerektiğini düşünmüştür. Ona göre yeryüzünde itiraz götürmez bir görüş yoktur ve bu yüzden mutlu olmak isteyen kişi kendisini herhangi bir görüşe bağlamamalı, üretken bir kuşku ve araştırma durumunu sürdürmelidir. Ona göre insan olmak tam anlamıyla bilinçli deneyimlere sahip olmaktı ve insan ancak en iyi bildiği konularda böyle bir bilinci elde edebilirdi. Ona göre duyular insanlara hem haz verir hem de onları fiziksel dünya hakkında güvenli ve yeterli biçimde bilgilendirir.
