SORU: Kurucu İctihad ve Mezhep içi İctihadı açıklayınız.
CEVAP: Kurucu ictihad, Ebu Hanîfe, Mâlik ve Şâfiî gibi ekol kurucu müçtehitlerin kendi zamanlarına kadarki bütün birikimi eleyip seçerek bütünlüklü, kendi içinde tutarlı bir yapının (mezhep/ekol) kurulmasıyla sonuçlanan ictihaddır. Bu ictihadda mevcut birikim, bütün yönleriyle değerlendirilip işe yarayan malzeme seçilip alındığı için bu seçip alma faaliyeti, klasik literatürde ihtiyâr (seçme, seçip alma) terimiyle ifade edilmiştir. Bu seçip alma işinin sonsuza kadar silbaştan ve yeniden tekrarlanmasının anlamsızlığı ve gereksizliği, hatta önemli sakıncaları nedeniyle İslâm bilginleri arasında bu seçip alma işinin bir noktada durdurulması gerektiği fikri hâkim olmuştur. Seçip alma işinin son bulduğu vakti belirtmek üzere ekolleşme sürecini içine alan ve hiçbir şekilde hicri üçüncü asrın sonuna varmayan birbirine yakın çeşitli tarihlemeler yapılmıştır. İşte haklı haksız çeşitli eleştiriler yöneltilen ictihad kapısının kapanması hadisesi budur. Dikkat edilirse burada ekolleşme sürecine tekabül eden kurucu ictihaddan söz edilmektedir. Mezhep içi ictihad ise ekolleşme sürecinin sonucunda her bir ekol mensubu fakihin kendi ekol sistematiği içerisinde yaptığı ictihaddır. Mezhep içi ictihadın önü kapatılmamış, daima açık tutulmuştur. Zaten ekol sistematiği içerisinde ictihad etmenin engellenmesi, sistemin kendi kendini inkar ve imha etmesi, yok oluşa mahkum etmesi anlamına gelir.
