ANAYASA HUKUKU Dersi Kurucu İktidar: Anayasayı Değiştirme Sorunu soru detayı:
SORU:
Olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameleri anlatınız.
CEVAP: 1982 Anayasası, 2017 deişikliinden önce, olaanüstü hal ve sıkıyönetim olmak üzere iki tür olaanüstü hal rejimine yer vermiş ve bu dönemlerde çıkarılabilecek kanun hükmünde kararnameleri düzenlemişti. Bu kararnameler, olaan KHK’ler- den şu yönlerden ayrılmaktaydı: (a) Olaan KHK’leri çıkarma yetkisi Bakanlar Ku- ruluna ait olduu halde, olağanüstü hal KHK’leri çıkarma yetkisi, “Cumhurbaşkanı başkanlıında toplanan Bakanlar Kurulu”na aitti; (b) Olaanüstü hal KHK’leri bir yetki kanununa ihtiyaç göstermemekteydi; (c) Olaanüstü hal KHK’leri ile temel hakları, kişi haklarını ve siyasi hakları sınırlandırmak, hattâ kullanılmalarını dur- durmak mümkündü; (d) En önemlisi, olaanüstü hal KHK’leri Anayasa Mahkeme- sinin denetimine tâbi deildi.
2017 deişiklii ile olaanüstü hal rejimi 119’uncu maddeyle yeniden düzen- lenmiş, 120, 121 ve 122’nci maddeler ilga edilmiş, sıkıyönetim rejimi ise tümüyle kaldırılmıştır. Bu rejimlerin nitelii ve yargısal denetim sorunu aşaıda ayrıca ince- lenecektir. Burada sadece, olaanüstü hal dönemlerinde çıkarılabilecek olaanüs- tü hal kararnameleri ele alınacaktır.
Deişik 119’uncu maddeye göre, “Olaanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olaa- nüstü halin gerekli kıldıı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlıı karar- namesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazetede yayımla- nır, aynı gün Meclis onayına sunulur. Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olaanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlıı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Mec- lisinde görüşülür ve karara balanır. Aksi halde olaanüstü hallerde çıkarılan Cum- hurbaşkanlıı kararnamesi kendiliinden yürürlükten kalkar.” Deişiklikten önce olduu gibi, sonra da, bu kararnameler hakkında Anayasa Mahkemesinde Anaya- saya aykırılık iddiasıyla dâva açılamaz (deişik m. 148).”
1982 Anayasası, 2017 deişikliinden önce, olaanüstü hal ve sıkıyönetim olmak üzere iki tür olaanüstü hal rejimine yer vermiş ve bu dönemlerde çıkarılabilecek kanun hükmünde kararnameleri düzenlemişti. Bu kararnameler, olaan KHK’ler- den şu yönlerden ayrılmaktaydı: (a) Olaan KHK’leri çıkarma yetkisi Bakanlar Ku- ruluna ait olduu halde, olağanüstü hal KHK’leri çıkarma yetkisi, “Cumhurbaşkanı başkanlıında toplanan Bakanlar Kurulu”na aitti; (b) Olaanüstü hal KHK’leri bir yetki kanununa ihtiyaç göstermemekteydi; (c) Olaanüstü hal KHK’leri ile temel hakları, kişi haklarını ve siyasi hakları sınırlandırmak, hattâ kullanılmalarını dur- durmak mümkündü; (d) En önemlisi, olaanüstü hal KHK’leri Anayasa Mahkeme- sinin denetimine tâbi deildi.
2017 deişiklii ile olaanüstü hal rejimi 119’uncu maddeyle yeniden düzen- lenmiş, 120, 121 ve 122’nci maddeler ilga edilmiş, sıkıyönetim rejimi ise tümüyle kaldırılmıştır. Bu rejimlerin nitelii ve yargısal denetim sorunu aşaıda ayrıca ince- lenecektir. Burada sadece, olaanüstü hal dönemlerinde çıkarılabilecek olaanüs- tü hal kararnameleri ele alınacaktır.
Deişik 119’uncu maddeye göre, “Olaanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olaa- nüstü halin gerekli kıldıı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlıı karar- namesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazetede yayımla- nır, aynı gün Meclis onayına sunulur. Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olaanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlıı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Mec- lisinde görüşülür ve karara balanır. Aksi halde olaanüstü hallerde çıkarılan Cum- hurbaşkanlıı kararnamesi kendiliinden yürürlükten kalkar.” Deişiklikten önce olduu gibi, sonra da, bu kararnameler hakkında Anayasa Mahkemesinde Anaya- saya aykırılık iddiasıyla dâva açılamaz (deişik m. 148).”