SORU: Sünni çerçevenin dışındaki diğer hukuk ekolleri nelerdir?
CEVAP: • Zeydî Ekolü: Bu ekolün mensupları imam olarak Hz. Hüseyin’in oğlu Ali Zeynelabidin’in oğlu Zeyd b. Ali’yi (ö. 122/746) kabul etmektedirler. Diğer Şii grupları Caferiler ve İsmaililer ise Zeyd b. Ali’nin ağabeyi Muhammed Bakır’ın (ö. 115/731) imam olduğunu savunmaktadır. • Caferî Ekolü: Şiilerin en kalabalık grubunu teşkil eden Caferiler, hilafetin Hz. Ali ve Hz. Fatıma’nın soyundan gelen on iki imama has olduğu görüşünü savunmaktadırlar. Bu grup imamiyye ve isnâaşeriyye adıyla da anılmaktadır. Ekol, altıncı imam Cafer es-Sadık’a (ö. 148/765) nispet edilmektedir. Caferilerin hukuki konularda başvuru kaynakları Kitâb, Sünnet, icmâ ve akıldır. Sünnet kapsamında ehl-i beyt ve ehl-i beyt taraftarı olan bazı sahabiler kanalıyla gelen rivayetleri kabul etmektedirler. Yalnızca peygamberin sözleri değil, masum imamların sözleri de Sünnet kapsamındadır. Caferilere göre icmâ masum imamlardan birinin görüşü üzerinde gerçekleşen ittifaktır. • İsmaili Ekolü: Bu ekole bağlı olan Şiiler Cafer es-Sadık’tan sonra büyük oğlu İsmail’in imam olduğunu savunmaktadır. Onlara göre imamet, İmam İsmail’den sonra oğlu Muhammed Mektûm ve evlatlarına intikal etmiştir. Batıniyye adıyla da anılan bu ekolün hukuki görüşlerini, Kadı Ebu Hanife en-Numan (ö. 363/974) derlemiştir. Mısır’da hüküm süren Fatımî devletinin himayesi altında gelişme imkanı bulan İsmaili ekolünün temel kaynaklarını Kadı Ebu Hanife en-Numan’ın yazdığı Deâimü’l-İslâm, Tevîlü deâimi’l-İslâm ve Kitâbü’l-iktisâr teşkil etmektedir. • İbâzî Ekolü: Harici gruplar içerisinde en mutedili olarak kabul edilen İbâzîler, Abdullah b. İbâz’a nispet edilmektedir. Ancak bu ekolün ilk teorisyeni olarak onun yerine geçen Cabir b. Zeyd el-Ezdî (ö. 100/718) kabul edilmektedir. İbâzîlerin temel iki görüşü, halifenin seçimle iş başına gelmesi gerektiği ve dinin uygulamaya yönelik esaslarının da (amel) imandan bir parça olduğudur. Fıkıh metodu açısından Sünni ekollerle benzeyen yönleri bulunan İbâzîler, Kitâb, Sünnet, kendi imamlarının ictihadları ve mürsel maslahatı hukuki konularda başvuru kaynağı olarak görmektedirler. Buna mukabil kıyası benimsememiş, bu fonksiyonun re’y ve ictihad aracılığıyla yerine getirileceğini savunmuşlardır.
