VERGİ TEORİSİ Dersi Vergilerin Sınıflandırılması ve Vergi Dışı Kamu Gelirleri soru detayı:

CEVAP:

• Harçlar: Bazı kamu kuruluşlarının sundukları
ticari ve sınai mahiyette olmayan hizmetlerden
yararlananların yararlanma karşılığı ödedikleri
bedele harç denir. Tapu, yargı, noter, pasaport ve
konsolosluk, trafik harçları en önemli harç
türleridir. Harcı ödeyen karşılığında özel bir
fayda elde eder. Örneğin; üniversite harcı
ödeyen, karşılığında üniversite eğitimi alarak
bireysel (özel) bir fayda elde etmektedir.
• Devletin sunmuş olduğu yarı kamusal mallar
kısmen harçlarla finanse edilmektedir, örneğin
üniversite eğitimi kısmen vergilerle kısmen de
harçlarla finanse edilir. Tamamen bireysel
faydanın söz konusu olduğu özel mallar piyasa
ekonomisi içerisinde fiyatla finanse edilir.
Faydasından kimsenin dışlanmadığı ve bir
bireyin elde ettiği faydanın diğerlerinin faydasını
azaltmadığı kamusal mallar ise tamamen
vergilerle finanse edilir.
Bir hizmetin tüketiminde toplumsal (ortak) bir
fayda elde edilmekle beraber, bireysel (özel)
fayda da söz konusu ise bu mal veya hizmetten
elde edilen özel faydanın karşılığı olarak harç
alınmaktadır. Örneğin, yargı hizmetinde
toplumsal ortak fayda olduğu gibi yargı
hizmetinin sonucunda bireye özgü bir fayda da
ortaya çıkmaktadır.
Harcın miktarının belirlenmesinde harç ile
hizmetin maliyeti arasında genellikle bir ilişki
kurulmaz. Diğer bir anlatımla hizmetin maliyeti
harç miktarı belirlenirken çok fazla dikkate
alınmaz. Bunun en önemli nedeni, maliyetin
belirlenmesindeki güçlüktür.
Harçların kamu finansmanında kullanılmasının
bazı dezavantajları bulunmaktadır. Düşük
gelirliler harçlar yüzünden kamu hizmetlerinin
faydalarından dışlanabilir. Harcın tutarı hizmetin
maliyetinin üzerinde ise maliyetin üzerindeki
kısmın özel bir karşılığı olmadığı gerekçesiyle bu
kısım vergiye dönüşür.
• Parafiskal Gelirler: Sosyo-ekonomik alanda
devlet müdahaleciliğinin artması nedeniyle artan
kamu harcamalarını gerçekleştirmek üzere
kurulan yarı kamu niteliğine haiz sosyal ve
mesleki kuruluşlarca toplanan kamu gelirlerine
parafiskal gelirler denir. Parafiskal gelirler
zorunludur, parafiskal ödeme yapanlar
karşılığında özel bir fayda elde eder. Parafiskal
gelirler sosyal ve mesleki amaçlarla toplanır.
Parafiskal gelirlerin en önemli avantajı, bir kamu
hizmetinin bütçeye herhangi bir yük
oluşturmaksızın yerine getirilmesidir.
• Devletin Mülk ve Kamu Teşebbüsleri
(Patrimuan) Gelirleri: Devlet sahip olduğu
gayrimenkullerden, çeşitli kuruluşlardan (kamu
teşebbüsleri) gelir elde etmektedir. Devletin mülk
ve teşebbüs gelirlerine patrimuan gelirleri denir.
Patrimuan kelime olarak miras, kalıt, mülk, gelir
anlamlarına gelmektedir. Rekabet Kurumu,
Sermaye Piyasası Kurulu, Türk Hava Yolları,
T.C. Devlet Demiryolları vb. kuruluşların
gelirleri patrimuan gelirlerine örnek gösterilebilir.
• Para Basmak (Senyoraj): Devletin para
basmadaki tekel gücünü kullanarak elde ettiği
reel gelire senyoraj denir. Senyoraj ‘hükümranlık
hakkı’ anlamına gelmektedir. Senyoraj teorik bir
gelirdir ve bu yüzden hesaplanması zordur.
Senyoraj olabilmesi için enflasyonun yüksek
olması gerekir. Paranın değeri düştükçe satın
alma gücü parayı elinde tutanlardan devlete
geçecektir, bu şekilde elde edilen kamu geliri
enflasyon vergisi olarak adlandırılır.
• Borçlanma: Devletin geliri artırmasının bir diğer
yolu, geçici bir kaynak olarak, kendi
vatandaşlarından ya da yabancı ülkelerden borç
para alınmasıdır. Devlet de kişiler ve firmalarda
olduğu gibi borç alabilir. Devlete borç verme
konusunda kişiler genellikle özgür iradeye
sahiptirler.
Devlet borçlanması genellikle sermaye (yatırım)
harcamalarının finansmanı için kullanılır.
Borçlanılan paranın verimli yatırımlarda
kullanılması, borç verenlerin cari tüketimlerini
ertelemelerini telafi etmek için bir zorunluluktur.
• Bağış ve Yardımlar: Bağış ve yardımlar, kişi ve
kuruluşlar tarafından kamuya yapılan gönüllü
katkılardır. Bunlar genellikle özel programların
finansmanı için kullanılır. Savaş zamanlarında
birçok ülkede vatandaşlar, savaşın finansmanı
için yardımda bulunmaya davet edilmiştir.
Birçok ülkede bağış ve yardımların nispi önemi
nüfus artışına ve yoğunluğuna paralel olarak
azalmaya başlamıştır. Bir ülkeden diğerine
yapılan yardımlar da ülke içi bağışlara oldukça
benzerdir. Ancak bu yardımlar garantör
devletlerin vatandaşlarının ödedikleri vergiler ile
finanse edildiği için verginin gerçek bir alternatifi
olarak görülmemektedir.