Kamu malları ifadesinde yer alan “mal” kavramı özel hukukta yer alan mal kavramı ile açıklanabilir. Özel hukukta mal para ile ölçülebilen ve başkalarına devredilebilen varlıklardır.

Mallar maddi mallar ve gayri maddi mallar olarak ikiye ayrılabilir. Gayri maddi mallar fikri ve sınai eserleri kapsamına almaktadır. Maddi mallar elle tutulup gözle görülebilen şeylerdir. Bunlara eşya da denir. 

Maddi mallar taşınmaz ve taşınır olarak ikiye ayrılır. Taşınmaz eşya bulunduğu yerden bir başka yere götürülebilir iken taşınır eşya ise götürülemez.

Maddi mallar üzerinde sahip olunan mutlak haklara ayni haklar denmektedir.

Ayni haklar mülkiyet hakkı ve sınırlı ayni haklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Mülkiyet hakkı, hak sahibine sahip olduğu eşyayı kullanma (usus), ondan faydalanma (fructus) ve onunla ilgili her türlü tasarrufta bulunma (abusus) yetkilerini veren sınırsız bir ayni haktır. Sınırlı ayni haklar ise sahibine tam ve geniş yetkiler vermemekte, sınırlı yetkiler söz konusu olmaktadır. Sınırlı ayni haklar, sahiplerine mülkiyet hakkından doğan yetkilerin hepsini değil bir kısmını verir.

Sınırlı ayni haklar, sahibine tanıdığı yetkinin niteliğine göre irtifak hakları, taşınmaz
yükü ve rehin hakkı olmak üzere üç gruba ayrılır.

Mallar sahiplerine göre de sınıflamaya tabi tutulabilir ve buna göre mallar özel kişilere ve kamu tüzel kişilerine ait mallar olarak ikiye ayrılabilir. Kamu tüzel kişisine ait mallar da kamuya tahsis edilip edilmemesine göre kendi içerisinde özel mallar ve kamusal mallar olarak ayrıma tabi tutulmaktadır. Kamu tüzel kişilerinin özel malları kamu tüzel kişilerinin mülkiyetinde bulunan ama kamu yararına tahsis edilmemiş olan mallardır. Bu mallara kamu hukuku değil, özel hukuk uygulanmaktadır. Bunlardan kaynaklanan uyuşmazlıklar adli yargıda karara bağlanmaktadır.

Öncelikle bir malın kamu malı sayılabilmesi için devletin, mahalli idarelerin veya kamu kurumlarının mülkiyetinde bulunması gereklidir. Bir özel kişinin mülkiyetinde bulunan mallar hiçbir şekilde kamu malı olamazlar. Özel kişinin mülkiyetinde bulunan bir malın kamunun ortak kullanımına sunulması, bu malın kamu yararına yönelik hizmete tahsis edilmesi o malı kamu malı haline getirmez. Kamu tüzel kişisinin mülkiyetinde bulunan ve kamu hizmetini yürüten özel kişiye verilmiş olan malların, özel kişi tarafından kullanılıyor olması, onların kamu malı niteliğini ortadan kaldırmamaktadır.

İkinci olarak bir kamu tüzel kişisinin mülkiyetinde bulunan bir malın kamu malı olabilmesi için bu malın kamu yararına tahsis edilmiş olması gerekir. Malın kamu yararına tahsis edilmesi şartı; malın ya kamunun doğrudan ihtiyaçlarına veya kamu hizmeti ihtiyaçlarına tahsis edilmesi ile gerçekleşmektedir. Örneklemek gerekir ise; yollar, nehirler, mezarlıklar, deniz kıyıları, pazar yerleri, camiler parklar gibi yerler doğrudan doğruya halkın kullanımına tahsis edilmiş yerlerdir. Okul binası, askeri kışlalar, tren garları, metro istasyonları ise kamu hizmetine tahsis edildikleri için kamu malı sayılmaktadır.

Kamu malları rejimi Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde 1858 tarihli Arazi-i Kanunname-i Hümayunu ile düzenlenmiştir.

Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde 1858 tarihli Arazi-i Kanunname-i Hümayunu ile düzenlenen Kamu malları rejimine göre kamu malları altı gruba ayrılmıştır. Bunlardan ilki miri topraktır. Kuru mülkiyeti devlete ait olan ve ekip dikmeleri amacıyla çiftçilere bırakılmış topraklara miri toprak denilmektedir. Çiftçiler toprak üzerinde çalıştıkları sürece bunlara sahip olabilirler. Çiftçiler kullanım karşılığında tımar veya zeamet sahibine bir para ödemektedirler. Miri toprakların mülkiyet hakkı devlete, intifa hakkı çiftçilere aittir. Kamu mallarının ikincisine Arazi-i Metruke adı verilmektedir. Yollar, nehirler, göller, mera, otlak gibi halkın ortak kullanımına bırakılmış yerlere Arazi-i Metruke denmektedir. Üçüncü olarak sayılabilecek
Arazi-i Mevat, özel mülkiyete girebilen sahipsiz toprakları ifade etmektedir. Dördüncü olarak ele alabileceğimiz Arazi-i Mevkufe vakıf mallarıdır. Padişah ve ailesinin şahsi malları beşinci tür kamusal malları oluşturur ve bunlara Hazineyi Hassa’ya ait mallar adı verilmektedir. Sonuncusu Arazi-i Memluke’dir. Bunlar bireylerin özel mülkiyeti altında bulunan topraklardır. Bunlar içinde devlete ya ürün üzerinden bir hisse verilmekte veya maktu bir ücret ödenmektedir

Kamusal mallar tahsis amaçlarına göre; “sahipsiz mallar,” “orta malları” ve “hizmet malları”
olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Buna göre, doğal nitelikleri gereği herkesin doğrudan doğruya ortak yararlanmasına açık olan, tarıma elverişli olmayan kayalar, tepeler, dağlar; deniz, göl, nehir ve akarsu gibi genel sular; kıyılar, ormanlar, doğal zenginlikler ve kaynaklar ile tarih, kültür ve tabiat varlıkları gibi mallar “sahipsiz mallar”dır. Halkın doğrudan doğruya kullanımına sunulmuş olan yollar, köprüler, meydanlar, pazar yerleri, mezarlıklar gibi mallar “orta malları”dır. Kamu hizmetlerine, hizmetin parçasını oluşturacak şekilde özgülenmiş
olan mallar ise “hizmet malları”dır. Hizmet mallarına örnek olarak, okul ve hastane binaları, adliye sarayları, stadyumlar, müzeler, karakollar örnek olarak gösterilebilir.

Kamusal mallar maddi içeriklerine göre; “kara kamu malları”, “deniz kamu malları”, “su kamu
malları” ve “hava kamu malları” olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır. Buna göre bir devletin kara ülkesi üzerindeki ve kamu hizmetlerinin ifasına tahsis edilmiş veya hizmetlerin ana araç ve gereçlerini oluşturan tüm taşınır ve taşınmaz mallar, “kara kamu malları”nı oluşturmaktadır. Deniz ve okyanus da bunların bir parçası olmakla beraber uluslararası hukuk gereğince devletin egemenlik yetkilerine dâhil edilmiş karasuları ile su malları kategorisine dâhil edilmeyen körfez, koy, liman, fener, şamandıra ve işaretlerden oluşan mallar “deniz kamu malları”nı oluşturur. Devletin ülkesi üzerinde yer alan atmosfer parçası ise “hava kamu malı”nı oluşturmaktadır.

Oluşum tarzlarına göre de mallar ayrıma tabi tutulabilir. Buna göre mallar “doğal kamu malları” ve “yapay kamu malları” olmak üzere ikili bir ayrıma gidilebilir. Doğanın kendi düzeni içinde oluşan, oluşumunda insan müdahalesi bulunmayan ve kendi doğal ortamında yer alan mallar, “doğal kamu malları”dır. Doğal kamu mallarının kamu malı niteliğini kazanmaları için idarenin alacağı bir tahsis kararına ihtiyaç yoktur. Bu mallar nitelikleri gereği kamu hizmetine ve kamusal yarara özgülenmiş bulunmaktadırlar. Denizler, göller, akarsular, nehirler ve benzeri mallar doğal kamu mallarına örnek oluştururlar. “Yapay kamu malları” ise insan eliyle yapılmış veya üretilmiş ve kamu hizmetine tahsis edilmiş mallardır. Yapay kamu mallarının en önemli özelliği bir idari işlemle/kararla (tahsis kararı ile) kamu malı olarak kamusal bir hizmetin görülmesine özgülenmiş olmalarıdır. Kamu hizmetine tahsisli tüm binalar, yollar, köprüler, meydanlar, istasyonlar, pazar yerleri, araç ve gereçler yapay kamu mallarıdır.

Kamu malları taşınabilir olup olmamalarına göre ise “taşınabilir kamu malları” ve “taşınmaz kamu malları” olmak üzere iki gruba ayrılarak sınıflandırılmaktadırlar. Sahip olduğu nitelikler değişmeden bir başka yere nakledilemeyen, yeri değiştirilemeyen kamu malları, “taşınmaz kamu malları”; bunlar dışında kalan tüm kamu malları ise taşınır kamu mallarıdır.

Kamu malları, gerek doğal nitelikleri, gerek bir kamu hizmetine tahsisleri nedeniyle kamunun ortak yararına, kullanımına veya hizmetine ayrılmış mallardır. Kamu mallarının bu mahiyetleri gereği bir takım özellikleri bulunmaktadır.

• Kamu Malları Özel Mülkiyete Konu Olamaz.
• Kamu Malları Tapuya Tescil Edilemezler.
• Kamu Malları Kamulaştırılamazlar.
• Kamu Malları Ayrıcalıklı Korumaya Tabidir.
• Kamu Mallarından Yararlanma Genel Olarak Ücretsizdir.
• Kamu Mallarına İlişkin Uyuşmazlıklarda İdari Yargı Yetkilidir.

Devletin özel mallarının özellikleri aşağıda sıralanmıştır;

• Haczedilebilirler
• Karşılıksız Devredilemezler
• Yönetimleri Özel Kurallara Tabidir.
• Uyuşmazlıklarında Adli Mahkemeler Yetkilidir

Kamu payı, kamu kesiminin çeşitli iktisadi nitelikteki kuruluşlarda mevcut sermaye paylarıdır.
Devlet, çeşitli iktisadi kuruluşlarda çeşitli şekillerde pay sahibi olabilmektedir. Bir iktisadi teşebbüsü kendisi kurabileceği gibi mevcut bir teşebbüsü özel kesimden kamulaştırma veya yabancı sermaye sahiplerinden millileştirme yolu ile devralabilmektedir veya özel kesim ile birlikte ortak teşebbüs kurabilmektedir. Pay sahipliği genellikle ya kamu iktisadi teşebbüsü denilen ve sermayesinin tamamı veya büyük çoğunluğu devlete ait olan kuruluşlardaki sermayedarlık ya da özel kesimin ağırlıkta bulunduğu kuruluşlarda bir miktar ortaklık şeklinde meydana gelmektedir.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, “1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” ile devletin taşınmaz mallarının yönetimi konusunda yetkili kılınmıştır.

Kamu idarelerinin taşınır ve taşınmaz edinimi ve tesciline ilişkin genel düzenleme 5018 sayılı Kanunda yer almaktadır. Kanunun 45 inci maddesinde;
• Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin, kamu hizmetlerinin zorunlu kıldığı durumlarda gereken nicelikte ve nitelikte taşınır ve taşınmazları, yurt içinde veya yurt dışında, bedellerini peşin veya taksitle ödeyerek veya finansal kiralama suretiyle edinebileceği,
• Genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin edindiği taşınmazların Hazine adına, diğer kamu idarelerine ait taşınmazların ise tüzel kişilikleri adına tapu sicilinde tescil edileceği, Hazine adına tescil edilen taşınmazların Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yönetileceği, hüküm altına alınmıştır.

Devletin mal edinme yöntemlerini Satın alma, İnşaat, Yapım, Kamulaştırma, Devletleştirme, Trampa, Teferruğ, Tefevvüz, İzale-i Şuyu, Bağış, İstimval, Kanun gereği mal intikali şeklinde sıralamak mümkündür

Satış, kiraya verme, irtifak hakkı tesisi ve ecrimisil doğrudan mali amaç taşıyan kamu mallarını değerlendirme yöntemleridir.

Devlet mallarının izlenmesi bu malların kayıt, envanter ve muhasebesi, bakım, onarım koruma ve denetimi ile gerçekleştirilmektedir.