Coğrafi keşiflerden sonra dünya tarihini belki de en çok etkileyen olay, Sanayi Devrimidir. İlk kez James Watt tarafından 1765’te icat edilen buhar makinesi, Sanayi Devrimi’nin simgesi olmuştur. Özellikle 18. yüzyıl son­larından itibaren buhar makinesinin yaygın olarak kullanılmaya başlamasıyla ekonomide bir üretim patlaması gerçekleşmiş, ayrıca buharlı gemi ve demiryolu ulaşımının devreye girme­siyle büyük bir dönüşüm yaşanmıştır. 19. yüzyıl orta­larından itibaren ortaya çı­kan gelişmeler, başta emper­yalizm olmak üzere, Sanayi Devrimi sonrasında dünya ekonomisinde meydana ge­len bu büyük dönüşümün eseridir.

Sanayi Devrimi’nin eko­nomik temellerini sömür­gecilik sağladı. Coğrafi ke­şiflerden itibaren başlayan Avrupa’nın sömürgecilik se­ferleriyle, dünyanın dört bir köşesinden çok değerli kay­naklar Avrupa’ya getirildi. Böylece ortaya çıkan zengin­lik, Avrupa’da genel olarak refah düzeyinin artmasına ve ekonominin büyümesine yol açtı. İşte bu süreçte artan talep karşısında yeni üretim teknikleri geliştirilmesi ihtiyacı daha çok hissedildi. Buhar makinesi teknolojisi, bu üretimi yapabilmek için çok önemli bir imkân sundu. Kömür ve demir, bu yeni dönemin başlıca ham­maddeleri oldu. Sanayi Devrimi, aynı zamanda büyük bir buluş ve keşif çağını da başlattı. Özel­likle kimya alanındaki gelişmelerle hem insanların ortalama yaşam süreleri uza­dı hem de yaşam kalitesinde önemli bir yükselme sağlandı. Üretimin tamamıyla insana bağlı olmaktan çıkarak makinelerin kullanıma girmesi, özellikle tarımsal üretimde ve kırsal alanda önemli değişiklikler yarattı. Bunun toplumsal ve siyasal açıdan önemli sonucu şu oldu ki, köyden kente göç arttı ve kentlerde sayıları gi­derek artan ve kısa sürede sosyo-politik bir güç hâline gelecek bir işçi sınıfı oluştu.

İlki fazla nüfus sorunudur. Sanayi Devrimi sonrasında yaşam standartlarındaki artış ortalama insan ömrünü uzattığı için 19. yüzyılda Avrupa’da büyük bir nüfus artışı gerçekleşti. Öyle ki, kıta nüfusu yüzyılın sonunda ikiye katlanmıştı. Dolayısıyla yeni alanlar, bu nüfusu besleyecek tarımsal üretim bakımından önemli olduğu kadar, bu nüfusun bir bölümünün gönderilebileceği ve merkezin rahatlamasının sağlanacağı bir imkân sunmuştur. İkincisi Emperyalist siyaset, ülke içinde bir ulusal gurur ve itibar unsuru olarak sunulmuştur. Bu çerçevede “beyaz adamın sorumluluğu” anlayışıyla hareket edilerek Avrupa’nın, gittiği yerlere “medeniyet” taşıdığı, bunun bir misyon olduğu iddia edilmiştir. Son olarak, emperyalist yayılmacılığın ulusal güvenlik ve strateji ayağından söz edilebilir.

Osmanlı İmparatorluğu’na ait olan Fi­listin’deki Kutsal Yerler konusunda Rusya’nın hassasiyet göstermesidir. Beyt-ül Lahim’de bulunan ve Hristiyanlarca kutsal sayılan gümüş yıldızın kaybolması sonrasında, durumdan birbirlerini sorumlu tutan Katolikler ile Ortodokslar ara­sında çıkan çatışmada Fransa ve Rusya, kapitülasyonlar gereği himaye etmek iste­dikleri bu iki mezhepten Hristiyanların durumuyla ilgili olarak 1851’de Osmanlı yönetimine başvurdular. Sorun, kısa sürede bir Fransız-Rus çekişmesi hâlini aldı ve Rusya Osmanlı yönetimi üzerindeki baskısını giderek artırdı.

Şubat- Mart 1856’da yapılan Paris Kongresi sonucunda, taraflar arasında Paris Antlaşma­sı imzalandı. Buna göre;

1. Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa devletleri topluluğuna dahil edilerek top­rak bütünlüğü ve bağımsızlığı bu devletlerin ortak garantisi altına alındı. Böylece Osmanlı İmparatorluğu’na, Rusya’ya karşı bir korunma imkânı sağlanmış oldu.
2. Osmanlı İmparatorluğu Şubat 1856’da Islahat Fermanı’nı ilan ettiğini taraf devletlere bildirdi. Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında hukuki eşit­lik kurulması için yürürlüğe sokulan Islahat Fermanı, Kutsal Yerler sorunu gibi vesilelerle Osmanlı İmparatorluğu’nun iç işlerine yönelik dış müdaha­lenin önüne geçme amacını taşımaktaydı.

3. Boğazların tüm savaş gemilerine kapalılığı teyit edildi ve Karadeniz tümüy­le askersizleştirildi.

Prusya Kralı I. Wilhelm tarafından 1862’de Şansölye (Başbakan) olarak atanan Otto von Bismarck, uyguladığı realpolitik stratejisi sayesinde Prusya, 10 yıldan kısa sürede, önemli savaşlardan galip çıkarak Alman birliğini kurmaya muvaffak oldu.

Gümrük birliği, daha etkin ekonomi politikaları izleyebilmek ve pazar alanını genişleterek daha çok ticaret yapabilmek amacıyla çeşitli egemen birimler arasındaki gümrük tarifelerini aynılaştıran bir uygulamadır.

Realpolitik; Almanca kökenli kavram, idealist ya da ahlaki kaygılardan ziyade, somut duruma ve o anki çıkarlara dayanan politika anlamına gelmektedir.

Fransa, 1870’te yapılan Sedan Muharebesi’nde yenildi. Savaş sonrasında, Ocak 1871’de Alman İmparatorluğu ilan edildi. Frankfurt Barışı’yla Almanya Fransa’dan kömür madenleri açısından zengin Alsa­ce ve Lorraine bölgesini aldı. Bu durum, iki ülke arasında ileriki yıllarda önemli bir sorun hâline gelecektir.

Birinci Üç İmparatorlar Birliği Avusturya-Macaristan, Rusya ve Almanya’dan oluşmuştur.

1872 yılında yapılan söz­lü anlaşma uyarınca Avusturya-Macaristan, Rusya ve Almanya Avrupa’daki sta­tükoyu korumak, Avrupa barışı tehlikeye düşerse birbirlerine danışmak, başka bir devletle antlaşma yapmamak, devrimci hareketlere karşı iş birliği yapmak ve Osmanlı toprakları nedeniyle çıkabilecek anlaşmazlıkları birlikte çözmek konularında anlaştılar.

1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan Ayastefanos Antlaşma­sı Rusya’ya Balkanlar’daki Osmanlı toprakları üzerinde geniş haklar getiriyordu. Bu durum, aynı bölgeyle yakından ilgilenen Avusturya-Macaristan’ı ve Rusya’nın diğer rakibi İngiltere’yi rahatsız edince, söz konusu antlaşma, Berlin Kongresi’nde revize edildi ve özellikle Bosna-Hersek üzerinde Avusturya nüfuzu kurul­du. Balkanlar konusunda Avusturya-Macaristan’ın bu tutumuna tepki gösteren Rusya, 1878 Berlin Kongresi sonrasında Birinci üç İmparatorlar Ligi’nden çekildi.

İrredantizm; Yabancı ülke topraklarındaki soydaşları gerekçe ederek yayılma siyaseti şeklinde tanımlanan irredantizm, İtalyan birliği kurulmasına karşın, Avusturya-Macaristan sınırları içinde kalan ve halkı İtalyanca konuşan bölgelerin anavatana kazandırılmasını amaç ediniyordu. Bu durum iki ülke arasında ciddi bir gerginlik nedeniydi.

1881’de Almanya, Rusya ve Avusturya-Macaristan tarafından kurulmuştur.

Berlin Kongresi’ndeki kararlar üzerine Birinci Üç İmparatorlar Birliği’nden ayrılan Rusya yalnızlık içindeydi ve Balkanlar’da istediği noktadan uzaktaydı. Rusya bu olumsuz durumu ortadan kaldırmak üzere 1881’de Almanya’ya Üç İmparatorlar Birliği’nin yeniden kurulmasını önerdi. Almanya, Fransa endişesi nedeniyle, Rus önerisi­ni olumlu karşılamış, Avusturya-Macaristan ise Rusya’yı bu şekilde Balkanlar’da daha iyi denetleyebileceğini hesap ederek öneriyi desteklemiştir.

Almanya Fransa’yla savaşırsa diğer iki devlet tarafsız kalacak, Rusya, Avusturya- Macaristan’ın Bosna-Hersek’teki haklarını tanıyacak, Osmanlı İmparatorluğu Boğazların statüsünde başka bir devlet lehine değişiklik yaparsa Rusya’nın mü­dahale özgürlüğü olacaktı.

İtalya, Almanya ve Avusturya-Macaristan tarafından Mayıs 1882’de kurulmuştur.

Taraflar birbirlerine yöneltilmiş ittifaklara girmeyecekler, Fransa, İtalya’nın kışkırtması olmaksızın bu ülkeye saldırırsa Almanya ve Avusturya-Macaristan; Almanya’nın kışkırtması olmadan bu ülkeye saldı­rırsa sadece İtalya yardım etmek üzere savaşa girecek, Taraflardan birisi, kendi kışkırtması olmaksızın iki ya da daha fazla sayıda büyük devletin saldırısına uğrarsa ittifakın tüm tarafları savaşa katılacaklar, Taraflardan birisi, bir büyük devlet tarafından tehdit edildiği için bu devlete savaş ilan etmek zorunda kalırsa diğer iki taraf tarafsız kalacak.

Almanya tahtına geçen II. Wilhelm ile Bismack’ın özellikle dış politika konularında anlaşmaz­lıklar yaşaması Bismarck’ın istifası ile sonuçlandı. Bundan sonraki süreçte Almanya’nın 1887 Teminat Antlaşması’nı yenileme­yerek Rusya’yla olan ilişkilerini soğutmaya başladı. II. Wilhelm, Rusya ye­rine İngiltere’yle yakınlaşma taraftarıydı. Bu gelişmeler, Rusya ile Fransa’nın yakınlaşması için zemin hazırladı.

İngiliz-Fransız Anlaşması, iki ülke arasında bir süre devam eden ve sömürge pay­laşımından kaynaklanan ciddi sorunların aşılması amacına dayanmaktadır. Bu antlaşmanın yapılmasında Üçlü İttifakın yapılması ve İngiltere’nin kendini yalnız hissetmesi de etkili oldu. 1904’te İngiltere ile Fransa arasında yapılan ve İçten Misak (Samimi Anlaşma, Entente Cordial) olarak adlandırılan anlaşmaya göre, Fransa İngiltere’nin Mısır’a, İngiltere de Fransa’nın Fas’a yerleşmesini kabul etti. Bu anlaşma iki ülke arasında büyük bir yakınlık yara­tarak sonraki süreçte ittifak kurmalarının da zeminini hazırlamış oldu.

II. Wilhelm yönetimindeki Almanya’nın, o döneme dek uzak durduğu Orta Doğu’ya girerek İngiltere karşısında avantajlı duruma geçmek üzere geliştirdiği demiryolu projesidir. II. Abdülhamit’in bölgede Osmanlı denetimini güçlendirmek ve İngiliz-Rus tehdidine karşı Almanya kozunu oynamak düşüncesi, söz konusu projenin hayata geçmesini sağlamıştır. Projeye göre, Alman sermayesiyle olmak üzere, Berlin-Bağdat arası demir yolu aracılığıyla birbirine bağlanacaktı. Hattın geçtiği bölgelerdeki tüm yer üstü ve yer altı kaynaklarının işletilmesi için Alman sermayesiyle kurulmuş olan Anadolu Demiryolu Şirketi’ne imtiyaz verildi. 1880’lerde başlayan proje kapsamında döşenen hat, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda ancak Nusaybin’e kadar gelebilmiştir.

Meksika’dan bağımsızlığını ilan eden Teksas 1844’te yapılan bir anlaşmayla ABD’nin 28. eyalet olmuştur.

Alaska, Kırım Savaşı sonrasındaki güçsüzlüğün­den yararlanmak isteyen İngilizlerin burayı ele geçirerek kendisine kuzeyden de baskı kurmasından endişelenen Rusya tarafından ABD’ye satıldı. Alaska ülkeye dahil edilmesiyle ABD’nin Kuzey Amerika kıtasındaki bugünkü sınırlarını belirlendi.

Latince, Amerikan Barışı anlamına gelir. Tarihte Roma İmparatorluğu (Pax-Romana) ve Avrupa Uyumu’nun mimarı ve garantörü durumundaki İngiliz İmparatorluğu (Pax-Britannica) için kullanılmıştır. Bu devletin, bulunduğu bölgede kendi çıkarlarına uygun bir düzen kurarak bunun devamı için gerektiğinde savaşması ve bu sayede barışı sağlaması anlamındadır.

İngiliz tahtında en uzun süre (yaklaşık 64 yıl) kalmış hükümdar olan Kraliçe Victoria, “Avrupa’nın büyükannesi” olarak tanımlanır. Kendisi Avrupa’nın çeşitli kraliyet aileleriyle akraba bulunan Victoria’nın 9 çocuğu ve 26 torunu da Avrupa aristokrasisi içinde yükseldiler ve çeşitli Avrupa devletlerinde tahta geçtiler. Örneğin, 1868-1918 arasında tahtta kalan Rus Çarı II. Nikola ve 1888-1918 arasında hükümdar olan II. Wilhelm Victoria’nın torunudur.

Avrupa coğrafyasına yakınlığı nedeniyle ilk önce Kuzey Afrika toprakları emperyalist devletlerin ilgisini çekti. Fransa 1830’da Cezayir’i ve 1881’de Tunus’u; İngiltere de Süveyş Kanalı’nın açılmasından itibaren Hindistan yolu için çok büyük önem kazanan Mısır’ı 1882’de ele geçirmişti. 1884-1885 Berlin Konferansı’nda fiilî işgal ilkesinin kabul edildi. Buna göre Belçika Orta Afrika’da Kongo’yu, İngiltere Doğu Afrika’da Somali, Uganda ve Kenya’yı, Batı Afrika’da Nijerya’yı, Güney Afrika’da ise daha önceden ele geçirdiği Cape Colony’nin kuzeyindeki Rodezya’yı; Fransa Batı Afrika’da Senegal, Gabon, Fildişi Sahili ve Gine’yi, Orta Afrika’da Nijer ve Çad’ı, doğuda Cibuti ve Madagaskar’ı; Almanya Batı Afrika’da Togo ve Kamerun’u, ayrıca Güney Batı Afrika ve Alman Doğu Afrika’sını; İtalya ise doğuda Eritre ve güney Somali’yi ele geçirdi.

Boer ismi, sömürgeciliğin ilk dönemlerindeki keşifler sırasında Güney Afrika’ya gelip burada Kap Kolonisi’ni kurup yerleşen Hollandalılar için kullanılıyordu.

Boer Savaşının galibi İngiltere olmuştur.