Ortak kanı antlaşmaların ağır hükümler içermesi ve cezalan­dırıcı bir yaklaşımla kaleme alınmalarından dolayı dünyaya arzu edilen huzuru getirmeyecekleri noktasındaydı. Bu nedenle sert eleştirilere maruz kalmıştı.

Fransız Mareşali Ferdinand Foch büyük bir ileri görüşlülükle “barışın” aslında “yirmi yıllık bir ateşkesten” başka bir şey olmadığını ileri sürmüştür.

Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinden itibaren ekonomide izlenen lais­sez-faire ilkesi ciddi darbe yedi ve denetimli piyasa sistemi yükselişe geçti.

Almanya, imzalamak zorunda kaldığı Versailles Antlaşması sonucu ekilebilir topraklarının %15’ni, demir cevherinin %75’ni ve kömür kaynaklarının %26’sın­dan mahrum oldu. Ticaret filosunun %90’ını kaybetti.

Bu kaos ortamında ekonomisi yükselen tek ülke ABD idi. Savaş ekonomisi bu ülkeyi dünyanın en büyük ekonomik gücü hâline getirdi, savaştan önceki 33 mil­yar dolarlık millî geliri savaştan sonra 61 milyar dolara yükseldi. ABD, ikili antlaş­malarla gücünü pekiştirdi ve hegemonyanın İngiltere’den kendisine geçmesini sağ­ladı. 1920’lerde ABD’nin petrol üretimi dünyadaki üretimin üçte ikisine yükseldi elektrik üretimi ise Avrupa ülkelerinin toplamına ulaştı. Çelikte de dünya liderli­ğini elde etti ve dünyadaki toplam üretimin yarısını gerçekleştirdi. ABD, 1920’ler­de dünyanın en büyük ihracatçısı ve İngiltere’nin ardından en büyük ithalatçısı konumuna yükseldi. Bu büyük güç, savaş sonrasında Avrupa’ya büyük miktarda mali fonlar aktardı.

John Maynard Keynes 1883’te Cambridge’de doğdu. İlgi alanı matematikti ancak ekonomiye yöneldi. 1902’de dönemin en düzeyli entelektüel grubu Cambridge Havarileri’ne seçildikten sonra okutman olarak para ekonomisi dersleri vermeye başladı. 1909’da King’s College’ın sürekli akademisyen kadrosuna dahil oldu. Birinci Dünya Savaşı boyunca Hazine’de çalıştı. 1919’da “The Economic Consequences of the Peace’ı (Barışın Ekonomik Sonuçları)” yayınladı ve aynı zamanda Paris Barış Konferansı’na İngiltere Hazine Baştemsilcisi olarak katıldı. Bu kitap, yalnızca yenilenlerden alınan tazminat maddesinin etkili bir eleştirisi olmayıp Keynes’e uluslararası ün getiren bir yapıttı. Ardından 1925’te Winston Churchill’in iktisadi politikasını eleştiren “The Economic Consequences of Mr. Churchill (Bay Churchill’in Ekonomik Sonuçları)” adlı kitabını yayınladı. 1930’larda ekonomiyi kökünden değiştiren ve bir mihenk taşı olan “The General Theory of Employment, Interest and Money (İsthdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi” başta olmak üzere kuramsal yapıtlar kaleme aldı. Değişime verilen adıyla Keynesyen Devrim, klasik iktisadın “ her arz kendi talebini yaratır” varsayımının hatalı olduğunu, zira gelirlerin tümünün harcanmadığını kanıtladı. Keynesyen kuramın özü, efektif talebin yaratılmasıydı. Keynes Nisan 1946’da öldü.

Bu ekonomik krizin nedenleri üzerine çeşitli tezler olmakla birlikte, iki görüş öne çıkmıştır. Birincisi, ABD ekonomisinin savaş sonunda aşırı büyümesinden dolayı uluslararası ekonomide büyüyen denge­sizliktir. İkincisi ise ünlü İngiliz iktisatçısı John Maynard Keynes’e aittir. Keynes, 1921-1929 yılları arasında düşük ham madde fiyatlarının ve ılımlı bir biçimde yük­selen ücretlerin, fiyatları ve de sanayi kârlarının artmasına yol açtığını öne sürdü. Buradan hareketle büyük oranda kârların ve yatırımların artışındaki çekicilik, borsa spekülasyonlarının artmasına neden oldu, böylece üretim potansiyeli talepten daha hızlı arttı. Bu fazla kapasite, sermayenin kâr oranının düşmesine yol açtığından, borsa endişe ve paniğe kapıldı.

19. yüzyıl ile 20. yüzyılın başlarında İtalya yarımadasında bulunan devletleri tek çatı altında birleştirmeyi amaçlayan siyasi ve sosyal hareket.

Savaş birliği anlamına gelmektedir.

Benito Mussolini 1919’da “savaş birliği” anlamına gelen Fascio di Combattimento’ya dayalı yeni bir siyasi hareket kurdu.

Bu hareket iktidara ulaşmak için şiddet dahil her yönteme başvurdu. Militanları, sendikaların, sol-komünist grupların ve seçimle gelmiş devlet adamlarının üzerinde baskı kurarak, bu kesimleri yıldırdı. İş yerle­rini yakıp yıktı.

Mussolini, bu aşırı sağcı sokak hareketini 7 Kasım 1921’de Partito Nazionale Fascista adıyla partileştirdi.

Savaş birlikleri adı verilen sokak güçlerini “Kara Gömlekler” adıyla Partinin alt örgütü olarak yeniden yapılandırdı.

Alman Hükûmeti, Birinci Dünya Savaşı’nda yenilginin kesinleşmesi üzerine 27 Ekim 1918’de ABD Başkanı Wilson’a başvurarak ateşkes istedi.

Alman sosyalistleri arasında görüş ayrılıkları artınca bir grup sosyalist Rosa Luxemburg ile Karl Liebknecht’in liderliğinde 31 Aralık 1918’de Almanya Komünist Partisi’ni kurdu.

Demokratik sosyalizmin öncüleri olarak Rosa Luxemburg ve Karl Liebknecht kabul edilir.

Ulusal Meclis, 11 Şubat 1919’da Friedrech Ebert’i devlet başkanlığına seçti.

28 Haziran 1919’da ağır koşullar taşıyan Versailles Antlaşması’nın imzalanması, siyasi yelpazenin sağında ve solunda bulunan tüm Almanların tepkisine yol açtı. Alman kamuoyu, barış antlaşmasının öngördüğü ödemelerin yapılmasını, Alsace- Lorraine’nin Fransa’ya verilmesini, Kuzey Scheswig’in Danimarka’ya bırakılmasını, Eupen ve Malmedy’in Belçika’ya terk edilmesini büyük bir öfkeyle izledi.

Programın belli başlı ilkeleri şunlardır: Bütün Almanların bir büyük Almanya içinde birleşmesi, Versailles Antlaşması’nın ilgası, sömürgelerin yeniden kazanılması, Yahudilerin toplum yaşamından dışlanması ve yabancı sayılarak yabancılar yasasına tabi tutulması, faizci anlayışın ortadan kaldırılması, büyük işletmelerde kâra ortaklık, yaşlılık sigortası, toprak reformu, eğitimin halka yayılması, bir halk ordusunun kurulması, ücretli askerliğin kaldı­rılması ve çalışanlarının asla Yahudi olmadığı bir basınının oluşturulması gibi.

Hitler, konuşmacı olarak katıldığı birçok top­lantıda Versailles Antlaşması’nın getirdiği tutsaklıktan kurtulma, Alman ırkının üstünlüğünü savunma, Yahudi düşmanlığı (anti-semitizm) ve işsizliğe çare bulma gibi konuları işledi.

Tutukluluğu sırasında ideolojisini ve demagojisini net bir şekilde ortaya koyan Mein Kampf ’ı (Kavgam) yazmıştır.

Cumhurbaşkanı Hindenburg, 30 Ocak 1933’te önlenemeyen ve dizginlenemeyen Hitler’i, 1933 ilkbaharında yeni seçimlere gitme koşuluyla başbakanlığa atadı. Böylece, demokratik bir ortamda ırkçı söylemler benimseyen Nasyonal Sosyalist İşçi Partisi iktidara ulaştı.

14 Temmuz 1933’te çıkarılan bir yasayla Nasyonal Sosyalist İşçi Partisi “Almanya’nın tek partisi ilan edildi. Nas­yonal Sosyalist ideolojiyi benimsemeyenler ya öldürüldü ya da toplama kampla­rına gönderildi.

Hitler, Cumhurbaşkanı Hindenburg’un 2 Ağustos 1934’te ölümü üzerine Cumhurbaşkanlık ve başbakanlık makamlarını şahsında birleştirerek “führer” oldu.

Bolşevik Hükûmet savaştan çekilerek Almanya ve müttefikleriyle 3 Mart 1918’de Brest-Litovsk Antlaşması’nı imzaladı.

Lenin başkanlığındaki Bolşevik Hükûmet, Çarlık yönetimi­nin savaş sırasında yapmış olduğu gizli antlaşmaları açıklamıştır. Bolşevik Hükûmet savaştan çekilerek Almanya ve müttefikleriyle 3 Mart 1918’de Brest-Litovsk Antlaşması’nı imzaladı. Lenin’in bu yolu tercih etmesindeki temel neden yeni reji­mi güçlendirmekti.

Lenin, Komünist Partinin 1921 yılının Mart ayında yapılan X. Kongresi’nde Yeni Ekonomi Politikası (NEP) olarak bilinen ünlü önerisini ortaya attı. NEP’le köylülerin tahılına el koymak yerine bu kesime çok daha düşük oranlı yeni bir vergi getirilmesine, köylülerin ellerindeki fazla ürünü satmak için serbest ticaret yapabilmelerine, başta tarım olmak üzere küçük ticaret ve atölye üretiminde kapitalist girişimlere izin verilmesine olanak sağlandı. Böylece ekonomi yeniden yapılandırılarak kapitalist ülkelerin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyine ulaşılacaktı. Özellikle de köylülüğün talepleri karşılanarak rejimin istikra­ra kavuşturulması sağlanacaktı.

Japonya’da yönetici seçkinler, 19. yüzyılın ortalarından itibaren devlet aygıtını militarist ve modernleşmeci an­layışla biçimlendirmişlerdir. Bu seçkinlerin temel hedefi Uzak Doğu’da büyük bir imparatorluk kurmaktı. Ancak bir ada devletine sahip olan Japonlar, belli başlı madenlere sahip olmadıkları için sanayilerine gerekli hammaddeleri ülkelerinin dışından sağlamak zorunda kalmışlardır. Amaçlarına ulaşmak için Mançurya’ya ve Çin’e yönelmişlerdir.

Japonya, ekonomi­si için hayati önem taşıyan Mançurya’daki kömür, demir ve maden yataklarına sahip olmak ve 1929 Dünya ekonomik bunalımının olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak için 18 Eylül 1931’de bütün Mançurya’yı ele geçirmek amacıyla saldı­rıya geçti.

Mançurya’da kukla Manchukuo Devleti kuruldu.

Japonya, 1932’de Çinlilerin Japon mallarını boykot etmeleri üzerine Şanghay’a girdi.

Silahlanma yönündeki kısıtlamaların kaldırılması ve büyük bir silah endüst­risinin inşası için ekonomik olanakları seferber etme kararı aldı. 4 Ekim 1933’te Silahsızlanma Konferansı’ndan ve Milletler Cemiyetinden çekilerek, kara, deniz ve hava kuvvetlerini güçlendirme çalışmalarına hız verdi. Hitler, 16 Mart 1935’te Alman halkına yayınladığı bir demeçte, Almanya’ya dayatılan silahlanma kısıtlanmasını tanımadığını ifade etti. Hatta Alman Hükümeti’nin de “Alman Reich’nın bütün­lüğünü korumak”, Almanya’ya karşı “uluslararası saygıyı sağlamak” ve genel barışı garanti altına almak için zorunlu askerlik sistemini getirdiğini açıkladı. Aynı gün çıkartılan bir yasayla da Alman Ordusu teşkilatında önemli değişiklikler yapıldı. Hitler, Eylül 1936’da da tam bir savaş ekonomisi öngören Dört Yıllık Planı yönet­mesi için Mareşal Göring’i görevlendirdi. Almanya, Versailles Barış Antlaşması’nın en önemli hükümlerinden biri olan silahsızlandırılma hükmünü tek taraflı olarak feshederek, statükonun bozulması yönünde önemli bir adım attı. Almanya’nın si­lahlanma politikası İngiltere ve Fransa’yı endişelendirmiş ise de bu ülkeler etkin ön­lemler alamamışlardır.

Hitler, 1933’te iktidara geldikten sonra, Versail­les Antlaşması’nın öngördüğü statükoyu bozmak ve Cermen ırkına dayalı büyük bir imparatorluk kur­mak için geniş bir program hazırlamıştı. İlk aşamada Almanya’nın yeniden silahlandırılması, Orta ve Doğu Avrupa’da yeni toprakların elde edilmesine çalışılacak­tı. İkinci aşamada, Rusya’nın Avrupa’daki topraklarının işgal edilmesine, Doğu’daki “yaşam alanını” konsolis­dasyonun ve ekonomik alanda acımasızca sömürülme­sinin önü açılacaktı. Son aşamada ise küresel üstünlü­ğün ele geçirilmesi için ABD ile bir savaşa girişilmesine ve başarı kazanılmasına yönelinecekti.

İtalya’nın el değmemiş zenginliklere sahip Habeşistan’la ilgilenmesinde, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra nüfusun hızla artması, endüstrinin hammaddeye ihtiyaç duyması ve 1929 Dünya ekonomik krizinin ülkeyi sarsması önemli rol oynadı.

İtalyan uçakları 3 Ekim 1935’te Kuzey Habeşistan’daki Adowa ve Adigrat şehirlerini bombardıman ederek işgali başlattı.

Almanya ve Japonya 25 Ka­sım 1936’da Berlin’de “Anti-Komintern Paktı”nı oluşturdu. Pakt, açık ve gizli olmak üzere iki kısımdan oluşmaktaydı. Açık kısma göre, taraflar Komünist Enternasyo­nalin (Komitern) faaliyetleri ve buna karşı savunma önlemleri hakkında birbirleri­ne danışacaklardı ve temas hâlinde bulunacaklardı. Ülkelerindeki komünist faali­yetlere karşı ise sert önlemler alacaklardı ve bu konuda etkin bir iş birliği sağlamak için de devamlı çalışacak bir komite kuracaklardı. Gizli kısma göre de taraflardan biri Sovyetler Birliği’nin herhangi bir saldırısına uğrarsa ortak çıkarları korumak için alınacak önlemler hakkında birbirlerine danışacaklardı. Ayrıca birbirlerine haber vermeden Sovyetler Birliği ile hiçbir siyasal anlaşma yapmayacaklardı.

Münih’te 29 Eylül 1938’de Mussolini, Hitler, Chamber­laine ve Fransız Başbakanı Edouard Daladier’in katıldığı Dörtlü Güçler Kon­feransı düzenlendi. Konferansta; Südetler bölgesinin Almanya’ya verilmesine, Çekoslovakya’nın yeni sınırlarının saptanması için bir uluslararası komisyonun kurulmasına, saptanan sınırların uluslararası güvence altına alınmasına ve Alma­ya ile İngiltere’nin birbirlerine karşı savaşmayacaklarına ilişkin konular tartışıldı.

Dışişleri Bakanı Molotov’un izlediği yoğun diploması sonucu 23 Ağustos 1939’da “Sovyetler Birliği- Almanya Saldırmazlık Paktı” im­zalandı. Bu Pakt’la taraflar birbirlerine saldırmayacaklar, taraflardan biri üçüncü devletle savaşa tutuşursa, diğer taraf üçüncü devlete hiçbir şekilde yardım etme­yecekti. Ortak çıkarlar konusunda birbirleriyle ilişki kuracaklardı. Böylece her iki totaliter devlet karşılıklı olarak kendi nüfuz alanlarını belirlediler ve Polonya’yı paylaşma konusunda önemli bir adım attılar.

Hitler, Alman kruvazörü Schleswig’in askerlerine 1 Eylül 1939’da Holstein Danzig’deki Westerplatte adlı askerî üssü bombalama emri vere­rek işgali başlattı.

İngiltere ve Fransa, Almanya’dan işgalin sona erdirilmesini ve birliklerini Polonya’dan geri çekmesini istedi. Ancak bir yanıt alamadıkları için 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan ettiler.

Sovyetler Birliği 17 Eylül’de Doğu Polonya’yı işgal ederek savaşa katıldı.

Hitler, İngiliz donanmasının Norveç karasularında bu­lunan bir Alman gemisine saldırmasını bahane ederek - gerekçe silah üretimi için gerekli olan demir cevherini güvenlik altına almaktı- 9 Nisan 1940’da Danimarka ve Norveç’i işgal etme kararı verdi.

Vichy Hükümeti, “Nazi Yeni Düzeni”ne bağlı kalınarak Fransız egemenliğinin yeniden sağlanabileceğine inanmaktaydı.

27 Eylül 1940’da İtalya, Japonya ve Almanya arasında Üçlü Pakt denilen bir ittifak antlaşması imzalandı. Bu Pakt’la, Almanya ve İtalya Avrupa’da; Japonya ise Uzak Doğu’da istilaya dayalı “yeni düzenler” kuracaklardı.

Hitler’in en önemli hedeflerinden biri Sovyetler Birliği ve Bolşevizmi yok etmek­ti. 1924’te Mein Kampf (Kavgam) adlı kitabında, “varoluş mücadelesinde Alman halkına yaşam alanı sağlamak üzere yeni topraklardan bahsettiğimiz zaman, ilk olarak Rusya ve sınır devletlerini düşünmemiz gerekir” diye yazmıştı.

Alman ordusunun başarısızlığında Sovyet güçlerinin direnişinin yanı sıra, kış mevsiminin bastırması ve ordunun kış koşullarına göre organize edilememesi gibi et­kenler de bulunmaktaydı.

ABD yetkilileri, gergin­liğin azaltılması için Japonya Başbakanı Tojo’dan dört ilkeye uymalarını istemişler­di. Bunlar; toprak bütünlüğüne ve bağımsızlığa saygı, içişlere karışmama, ticarette ayırım gözetmeme ve güç kullanılarak statükonun değiştirilmemesiydi.

Japonya’daki militarist yönetim, bu ilkeleri reddederek Almanların Sovyetlerde ilerlemesinden ve Anglo-Saksonların Pasifik’te zayıf bulunmasından cesaret alarak, eskiden beri özlemini duyduğu Büyük Pasifik İmparatorluğu’nu kurmak için harekete geçti.

ABD Başkanı Roosvelt ve İngiltere Başbakanı Churchill, 1941 yılının Ağustos ayının başlarında savaşla il­gili gelişmeleri görüşmek üzere Kanada açıklarında bir savaş gemisinde bir araya geldi. İki lider görüşmelerden sonra 14 Ağustos 1941’de “Atlantik Bildirisi” adı verilen ortak bir metin yayınladı.

Bildirinin maddeleri arasında; savaştan sonra toprak kazanılmaması, ilgili halkın onayı alınmadan toprak değişikliği yapılmaması, ulusların kendi ge­leceklerini belirleme hakkına sahip olması, uluslararası iş birliğinin geliştirilmesi, temel ham maddelerden eşit biçimde faydalanılması, insanların korku ve açlıktan kurtarılması, açık denizlerde ticaret serbestliğinin gerçekleştirilmesi, Mihver dev­letlerinin silahtan arındırılması ve savaştan sonra topyekûn silahsızlanmaya gidil­mesi gibi hususlar vardı.

ABD’nin savaşa katılmasından sonra Almanya’ya karşı savaşa giren 26 devletin imzasıyla 1 Ocak 1942’de Atlantik Bildirisi esas olmak üzere “Birleşmiş Milletler Bildirisi” yayınlandı.

Bu konferans ABD Başkanı Roosevelt ve İngiltere Başbakanı Churchill ile üst düzey komutanlar arasında, 14-24 Ocak 1943 tarih­leri arasında gerçekleştirildi. Taraflar; ABD kuvvetlerinin Kasım 1942’de Fas ve Cezayir’e çıkarma yapmasını, Kuzey Afrika Savaşlarının gidişatını, çeşitli stratejik ve diplomatik sorunları görüştüler. Konferansın sonunda; Sovyetler Birliği üze­rindeki baskıyı hafifletmek için Sicilya’ya çıkarma yapılması, Balkanlarda ikin­ci bir cephenin açılması, bunun için de Türkiye’nin savaşa katılmasını sağlamak üzere hazırlıklara girişilmesi, Mihver devletlerinin kayıtsız şartsız teslimine kadar mücadeleye devam edilmesi gibi kararlar alındı.

Roosevelt ve Churchill’in başkanlığında 12-16 Mayıs 1943’te gerçekleştirilen konferansta, İtalya’nın işgal edilmesi, Türk hava alanların­dan yararlanılması, ikinci cephenin Fransa’da açılması, savaş sonrasında kurula­cak barışın korunması sorumluluğunun ABD, İngiltere, Sovyetler Birliği ve Çin’e verilmesi kararlaştırıldı.

17 Temmuz-2 Ağustos 1945 tarihleri arasında dü­zenlenen Potsdam Konferansı’nda şu kararlar alındı: Almanya’nın kontrolünün ABD, İngiltere, Sovyetler Birliği ve Fransa işgal bölgeleri komutanları aracılı­ğıyla yapılması, Almanya’nın silahsızlandırılması ve askerlikten arındırılması, Almanya silahlı kuvvetleri­nin, Nazi birlik ve örgütlerinin tümüyle kaldırılması, Alman savaş endüstrisinin ortadan kaldırılarak yeni­den düzenlenmesi ve Alman ekonomisinin Müttefikler tarafından kontrol edilmesi, savaş suçlularının tutuklanması ve kontrol edilmesi, Almanya’nın savaş taz­minatı ödemesi, Almanya’da demokratik bir düzenin kurulması, barışla ilgili düzenlemelerin yapılması için ABD, İngiltere, Sovyetler Birliği, Çin ve Fransa dışişleri bakanlarından oluşan bir “Dışişleri Bakanları Konseyi­nin” kurulması, oluşturulan konseyin Romanya, Bul­garistan, Macaristan ve Finlandiya barış sözleşmelerini hazırlamakla yükümlü olması gibi.

Alman delegeleri 7 Mayıs 1945’te Reims kentindeki Eisenhower’in ana karargâhında ülkenin kayıtsız-şartsız teslim olduğunu içeren belgeyi imzaladı.

Japonya, 10 Ağustos 1945’te yenilgiyi kabul ettiğini ABD’ye bildirdi. Tarafla­rın yaptıkları diplomatik görüşmeler sonunda Tokyo Koyu’nda demirli bulunan ABD’ye ait Missouri adlı savaş gemisinde 2 Eylül’de Japonya’nın teslim belgesi im­zalandı. Böylece Uzak Doğu’da savaş sona erdi.

Genç Türkiye’nin yöneticileri, Birinci Dünya Savaşı’na sürüklenen Osmanlı İmparatorluğu’nun nasıl ortadan kalktığını, Türk Ulusu’nun nasıl yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldığını unutmamışlardı. En önemli amaçları ülkeyi her yönden kalkındırmak ve modernleştirmekti. Bu nedenle ülkeyi herhangi bir sava­şın dışında tutmayı ana hedefleri arasına almışlardı.

Türkiye savaş boyunca tarafsız bir politika izledi. An­cak her iki tarafla da ticari ilişkileri sürdürmeye çalıştı. Türkiye, savaşın bitimine yakın 23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etti. Bu kararın alın­masında Yalta Konferansı’nda 1 Mart 1945 itibarıyla Almanya ve Japonya’yla savaş durumunda olan devletlerin Nisan ayı sonunda San Fransisco’da toplanacak Konferans’a davet edileceğinin ve Birleşmiş Milletler Örgütünün kurucu üyeleri arasında yer alacağının açıklanmış olması önemli rol oynadı.

Türkiye, 23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etti.