Devletin ve/ya da devletten vergilendirme yetkisi alan diğer kamu idarelerinin kamu harcamalarını karşılamak amacıyla kanuna dayanarak ve usulüne uygun olarak, gerçek ve tüzel kişilerden, hukuki cebir altında, karşılıksız olarak ve geri vermemek üzere aldıkları paralardır.

Vergi ödevi ilişkisi, vergi hukuku ilişkisi bağlamında bir şeyi yapmak veya yapmamak veya bir şeye katlanmak şeklinde ortaya çıkan ilişkiler bütünüdür.

Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar verginin tarh ve tahsil edilmesi aşamalarında yapılan işlemler ile ceza kesme işlemlerinden kaynaklanmaktadır. Tarh aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar, vergi tarhı ve ceza kesme işlemlerinde ortaya çıkan hesap veya vergilendirme hataları ile bu işlemlerin ilgiliye tebliği gibi hususlarda; tahsil aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar ise, teminat istenmesi, tahakkuka veya ihtiyati tahakkuka dayanan ihtiyati haciz uygulanması, ödeme emri, haciz ve malların paraya çevrilmesi, tecil ve terkin taleplerinin reddi konularında ortaya çıkmaktadır.

Vergi kanunlarının sayısının çokluğu, sık sık değiştirilmeleri ve içeriklerinin uzmanlarınca dahi anlaşılmasının güçlüğü vergi ödevlilerinin veya vergi idaresinin yanlışlıklar yapmasına yol açmaktadır. Verginin tarh ve tahsil edilmesinde vergi memurlarının hazineci zihniyetle hareket etmeleri, vergi kanunlarını dar anlamda yorumlamaları, devlete daha fazla gelir temin etme ve sorumluluktan kaçma arzularının bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Bazı mükelleflerin de kanunen vermesi gereken vergiden daha az vergi vermek veya hiç vergi vermemek arzusuyla hareket etmeleri de anlaşmazlıkların bir başka kaynağını oluşturmaktadır. Ayrıca, kanundan doğan boşluklar ve kanunlara uymamak da vergi anlaşmazlıklarının önemli sebepleri arasında yer almaktadır.

Vergi idaresi ile vergi ödevlileri arasında vergi hukuku uygulamalarına ilişkin olarak ortaya çıkan anlayış farklılığına veya aynı konuda tarafların aynı yönde
düşünmemeleri haline vergi anlaşmazlığı denilmektedir.

Anlaşmazlıkların, uyuşmazlık haline getirilip yargı yoluna başvurulmasına gerek kalmaksızın, idarenin kendiliğinden veya ilgililerin başvurması sonucu çözüme kavuşturulmasına barışçıl yollar ya da vergi anlaşmazlıklarının idari aşamada çözüm yolları denilmektedir.Başka bir deyişle idare ile vergi ödevlisi arasındaki anlaşmazlığın bir uyuşmazlık konusu yapılmadan taraflar arasında idari aşamada sona erdirilmesidir.

Vergilendirmeden kaynaklanan ve çeşitli sebeplere dayanan anlaşmazlıkları önlemek için idare her türlü önlemi almak durumundadır. İhtiyaçları en iyi şekilde karşılayacak
hukuki düzenlemelerin yapılması, vergi ödevlilerinin aydınlatılması, tutarlı ve istikrarlı bir uygulamanın geliştirilmesi ve yerleştirilmesi, bu anlaşmazlıkların azaltılabilmesinde
başvurulabilecek önlemlerin başında gelmektedir.

Türk vergi hukukunda vergi anlaşmazlıklarının idari aşamada çözümünü sağlayan kurumların başında uzlaşma ve hata düzeltme gelmektedir. Bunlar dışında, cezalarda indirim ile pişmanlık ve ıslah kurumları da vergi anlaşmazlıklarının idari aşamada çözümüne yardımcı olmaktadır.

Uzlaşma ve hata düzeltme, kural olarak, hem vergi aslına hem de vergi cezalarına ilişkin anlaşmazlıkların çözümünde başvurulabilecek yollardır. Cezalarda indirim ise, tarh-tahakkuk aşamasında devreye girmekte, bazı şartların gerçekleştirilmesi halinde, vergi cezalarının kısmen sona ermesi sonucunu doğurmak suretiyle, vergi anlaşmazlıklarının idari aşamada çözümüne yardımcı olmaktadır. Pişmanlık ve ıslah ise, beyana dayanan vergilerin tarh aşaması öncesinde, vergi zıyaına dayanan vergi cezalarının kesilmesine ve hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suç(lu)ların takibine engel olmak suretiyle, hem vergi cezalarına ilişkin anlaşmazlıkları doğrudan, hem de vergi aslına ilişkin anlaşmazlıkları dolaylı bir şekilde sona erdirmek gibi bir işleve sahiptir.

Uzlaşma, vergi dairesi ile vergi ödevlisinin ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları üzerinde karşılıklı görüşme ve pazarlık sonucu
anlaşmaya varmaları; konuyu uyuşmazlık haline getirmemeleridir.

Uzlaşma, mükellef ve idareyi yargı yoluna başvurma ve yargılama sürecini izleme zahmet ve külfetinden kurtarmak; vergi yargısı organlarının yükünü hafifletmek; vergi alacağının tahsilini hızlandırmak ve mükellef psikolojisini olumlu yönde etkilemek gibi gerekçelere dayanmaktadır.

Uzlaşma kurumu bazı nedenlerden ötürü eleştiri konusu yapılmaktadır. Bu nedenler ise şunlardır:

• Uzlaşma sonucunda uzlaşan kişilerin daha az vergi veya ceza ödemelerini sağlaması nedeniyle aynı durumda olan kişilerle eşitlik durumunu bozduğu ve bunun
  da Anayasada yer alan vergilendirmede eşitlik ilkesine aykırı olduğu;
• Vergi veya cezanın bir kısmının veya tamamının tarafların anlaşması ile ortadan kaldırılması dolayısıyla vergilerin kanuniliği ilkesinin uygulamasını engellediği;
• Vergi cezalarının bir tür idari sözleşme ile sona erdirilmesinin bunları idari yaptırım haline getirdiği

gibi nedenlerle eleştiri konusu yapılmaktadır.

Tarhiyat öncesi uzlaşma, tarh aşamasından önce, idare ile vergi ödevlisi arasında vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergi ve kesilecek cezalarda anlaşmaya varılmasıdır. Tarhiyat öncesi uzlaşma konusuna, vergi aslı ile birlikte vergi ziyaı cezaları ile usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları da girmektedir.

Tarhiyat sonrası uzlaşma, vergi tarh edildikten veya ceza kesildikten sonra, idare ile vergi ödevlisi arasında tahakkuk edecek olan vergi aslı veya vergi cezası konusunda varılan anlaşmadır. Uzlaşma konusunu ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergiler ile bunlara ilişkin olarak kesilen vergi ziyaı cezaları oluşturmaktadır.

Vergi Usul Kanununun 359’uncu maddesinde yer alan (kaçakçılık suçunu oluşturan) fiillerle vergi zıyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilen vergi ve kesilen ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen cezalar hem tarhiyat öncesi uzlaşma hem de tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına girmemektedir.

Uzlaşmanın temin edilememesi veya uzlaşmanın sağlanamaması halinde yargı yoluna gidilebilmektedir. Uzlaşmaya başvurma dava açma süresini durdurma veya kesme etkisine sahip değildir. Uzlaşmanın temin edilemediğine veya uzlaşmanın sağlanamadığına ilişkin tutanağın tebliğ tarihinde, dava açma süresi sona ermişse, tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde davanın açılması mümkündür.

Vergi Usul Kanununun 118’inci maddesinde vergilendirme hataları, mükellefin şahsında, mükellefiyette, verginin mevzuunda, vergilendirme veya muafiyet döneminde hata şeklinde sayılmaktadır.

• Mükellefin şahsında hata, bir verginin asıl borçlusu yerine başka bir kişiden istenmesi veya alınmasıdır.
• Mükellefiyette hata, açık olarak vergiye tabi olmayan veya vergiden muaf bulunan kimselerden vergi istenmesi veya alınmasıdır.
• Verginin mevzuunda hata, açık olarak vergi konusuna girmeyen veya vergiden istisna edilmiş olan gelir, servet, madde, kıymet, evrak ve işlemler üzerinden vergi istenmesi veya alınmasıdır.
• Vergilendirme veya muafiyet döneminde hata, talep edilen verginin ilgili bulunduğu vergilendirme döneminin yanlış gösterilmiş veya süre itibarıyla eksik veya fazla hesaplanmış olmasıdır.

Cezalarda indirimin kapsamına ikmalen, re’sen ve idarece tarh edilen vergilere ait vergi ziyaı kabahatine ilişkin cezalar ile genel ve özel usûlsüzlük kabahatleri için uygulanması gereken cezalar girmektedir.

Pişmanlık ve ıslah kurumundan yararlanabilmenin şartları;

• Kendiliğinden haber verme,
• Beyanda bulunma ve
• Vergiyi pişmanlık zammı ile birlikte ödemedir. 

Vergi anlaşmazlıklarının çözümlenememesi sonucu oluşan uyuşmazlığın yargı organları aracılığıyla çözümlenmesine yargısal çözüm yolu denilmektedir. Bu yol, vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarının bir tamamlayıcısı, bir alternatifi olarak, anlaşmazlıkların uyuşmazlık haline dönüştürülerek yargı organı önünde bir dava konusu yapılması suretiyle kesin sonuca bağlanmasını içeren bir yoldur.