Yangın güvenliği kavramı, sadece gelişen teknolojiyle birlikte büyük bir hızla ilerleyen yapım ve malzeme teknolojisindeki yenilikleri, yöntemleri içeren teknik uygulamaları değil, aynı zamanda dikkate alınması gerekli idari, hukuki ve yasal yaptırımları içeren düzenlemeleri de kapsamaktadır.

Yasal yükümlülükler gereği yangın güvenliği yaklaşımı olarak adlandırabileceğimiz bu kapsam içerisinde etkili olan mevzuat düzenlemeleri, ülkemizde olduğu gibi yangın güvenliği hususunda kabul gören tek düzen yangın yönetmeliği ve bu yönetmeliği esas alan yerel yangın yönetmelikleri, yapılı çevre için düzenlenmiş olan diğer yönetmelikler, bina kodları, ürün standartları ve tasarım standartlarıdır.

Türkiye’de 2002 yılından önce, sadece yerel ölçekte geçerliliği olan ve 1992 yılında yürürlüğe giren “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmeliği” gündeme gelmiştir ve içeriğinde devlet tarafından kullanılan binalarda alınacak yangın güvenlik önlemlerini kapsayan hususlar yer almıştır.

Belediyeler tarafından çıkarılmış bulunan yangından koruma yönetmelikleri ve talimatlar ile yangın güvenliği konusunda yeni birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Bahsi geçen yönetmeliklerde kamu kurum ve kuruluşları tarafından kullanılan binaların yangınlara karşı korunması için yangın öncesinde ve esnasında alınacak tedbirler, can ve mal kaybının en aza indirilmesi konusunda yapılacak iş ve işlemler ile görevlileri belirtmiştir.

Bu yönetmelikle, Türkiye’de ilk defa bütün ülke genelinde kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce kullanılan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmenin yangın güvenliği hususunda uyulması gerekli düzenlemeleri içeren zorunluluklar getirilmiştir.

Türkiye’de ilk Yangından Korunma Yönetmeliği, 16 Ocak 1992 tarihinde Belediye Meclisinde kabul edilerek “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmeliği” adıyla yürürlüğe konmuştur.

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) tarafından hazırlanmıştır.

İlk Yangından Korunma Yönetmeliği’nin amacı, binalarda yangından ötürü ortaya çıkacak can ve mal kaybını en aza indirici önlemlerin doğru ve yeterli bir şekilde alınması olarak belirlenmiştir. Yangın tehlikesini mümkün olduğunca aza indirmek ve yangına çabuk müdahale etmek için, daha binaların tasarımı aşamasında bir dizi önlem düşünmek, inşaat aşamasında uygulamak ve işletme sırasında işlerliğini sağlamak için bu yönetmelik hazırlanmıştır.

1992 yılında temelleri atılarak gelişmeye başlayan ve ülkemizde ulusal ölçekli olarak düzenlenen ilk yönetmelik, 08.10.1999 tarihli 586 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK)’nin 6. maddesi ile ekli 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu’nun Ek 9. maddesi kapsamında İçişleri Bakanlığı ile mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca müştereken hazırlanarak 12.06.2002 tarihli ve 2002/4390 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na istinaden 26.07.2002 tarih, 24827 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış ve yürürlüğe konulmuştur.

Bu yönetmelikle yangına karşı yapısal düzenlemeler ile birlikte yangına dayanıklılık, yapı malzemelerinin sınıflandırılması gibi hususlardaki eksikliklerin giderilmesi hedeflenmiştir

“Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKHY)” adı altında yayımlanmıştır.

Yayımlanan ilk yönetmeliğin uygulanmasında karşılaşılan problemlerin azaltılması ve AB (Avrupa Birliği)’ye uyum sürecinin gerekleri için 2003 yılında başlatılan çalışmalar sonucunda söz konusu yönetmeliği yürürlükten kaldıran yeni bir yönetmelik 2007 yılında yayımlanmıştır.

Avrupa mevzuatına uyumlu hâle getirilmesinin gerekmesi, Mevcut yapılar ile ilgili hiçbir hükmün bu yönetmelikte yer almaması, Yönetmeliğin sadeleştirilmesi, yanlış yorumların, yazım hatalarının düzeltilmesi, Güncel standartların oluşturulması. 

Bu kapsamda yapılan ikinci yönetmelik değişikliği 2009 yılında yayımlanmıştır.

BYKHY’nin amacı, binalarda yangından ötürü ortaya çıkacak can ve mal kaybını en aza indirici önlemlerin doğru ve yeterli bir şekilde alınmasıdır.

Yangın tehlikesini mümkün olduğunca aza indirmek ve yangına çabuk müdahale etmek için, binaların tasarım aşaması ile birlikte yangın güvenliğine dair gereklilikleri saptayarak tasarıma aktarmak, yapım aşamasında uygulamak ve işletme sırasında işlerliğini sağlamak için bu yönetmelik hazırlanmıştır. BYKHY içerisinde yer alan on iki kısım ve  ek tablolarla oluşturulan bilgiler, veriler ve kurallar yangından korunma amacı doğrultusunda yapılacak çalışmalara rehberlik etmek üzere yetkili resmî kuruluşlarca düzenlenmiştir.

2002 yılında yürürlüğe giren BYKHY, yaşanan gelişmeler doğrultusunda duyulan ihtiyaç çerçevesinde 2007 ve 2009 yıllarında revize edilen, 2015 yılında yapılan değişiklikler ile şimdiki son hâlini almıştır. 2015 yılında yapılan değişiklikler ile şimdiki son hâlini alan  Ulusal yangın yönetmeliğinin yazım sistematiği tablosu (S: 33, Şekil 2.1) de özetlendiği görülmektedir.

Yönetmelik, ülkedeki her türlü yapı, bina, tesis ile açık ve kapalı alan işletmelerinde alınacak yangın önleme ve söndürme tedbirleri ile yangının ısı, duman, zehirleyici gaz, boğucu gaz ve panik sebebiyle can ve mal güvenliği bakımından yol açabileceği tehlikeleri en aza indirebilmek için, yapı, bina, tesis ve işletmelerin tasarım, yapım, kullanım, bakım ve işletim esaslarını kapsamaktadır

Millî Savunma Bakanlığı tarafından belirlenebilmektedir.

Projeler; ilgili belediye itfaiye birimlerinin uygun görüşü alındıktan sonra, ruhsat vermeye yetkili merciler tarafından onaylanarak uygulanır. Belediye itfaiye birimlerince, projelerde değişiklik veya ilave gerekli görülmesi hâlinde, istenilen değişiklik veya ilavenin yönetmeliğin hangi maddesine istinaden gerekli görüldüğünün belirtilmesi mecburi tutulmuştur .

Yönetmelikte hakkında yeterli hüküm bulunmayan hususlarda ve metro, marina, helikopter pisti, tünel, stadyum, havalimanı ve benzeri kullanım alanlarının yangından korunmasında Türk Standartları (TS), bu standartların olmaması hâlinde ise, Avrupa Standartları (EN) esas alınmaktadır.

BYKHY hükümlerinin uygulanmasında proje ve yapım ile ilgili konularda tereddüde düşülen, yorumlanması gereken veya belirsizlikler içeren hususlar hakkında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilidir.

Yönetmeliğin uygulanmasında proje ve yapım ile ilgili konular dışındaki alanlarda ise İçişleri Bakanlığı yetkilidir. Belediyelerdeki itfaiye teşkilatını kapsayan İtfaiye Yönetmeliği de İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlamıştır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” kapsamında, BYKHY hükümlerini esas alan yangın güvenliğine yönelik düzenlemeler “İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik” ve “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde yer almaktadır.

BYKHY hükümlerinin uygulanmasından yapı ruhsatı vermeye yetkili idareler, yatırımcı kuruluşlar, yapı sahipleri, işveren veya temsilcileri, tasarım ve uygulamada görevli mimar ve mühendisler ile uygulayıcı yükleniciler ve imalatçılar, yapı yapılmasında ve kullanımında görev alan müşavir, danışman, proje kontrol, yapı denetimi ve işletme yetkilileri görevli, yetkili ve sorumlu tutulmuşlardır.

Yapı inşasında yer alan yapı sahipleri, işveren ve işveren temsilcileri, tasarımda, uygulamada ve denetimde görevli mimar ve mühendisler, yapı denetimi kuruluşları, müteahhitler, imalatçılar ve danışmanları olarak belirtilmiştir.

Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO)’ nun yaptığı tanımlamaya göre standart, üretimde, hizmette, anlayışta, ölçme ve deneyde bir örnek sağlanmasıdır. Standardizasyon ise belirli bir faaliyetle ilgili olarak, ekonomik fayda sağlamak üzere, bütün ilgili tarafların yardım ve iş birliği ile belirli kurallar koyma ve bu kuralları uygulama işlemidir. Bir başka tanımlamaya göre standart, standardizasyon çalışması sonucu ortaya çıkan belge veya eserdir. Standart insan hayatının her alanında yer alan ve yaşam kalitesini etkileyen önemli bir kavramdır.

Standardizasyon çalışmalarında öncelikli olarak can ve mal güvenliği hedeflenir. Standardizasyon işlemi ile belirlenen kurallara göre kalitenin alt sınırı tespit edilmiş olur ve bu kalitenin altındaki özelliklerde mal ve hizmet üretimine izin verilmez. Böylece can ve mal güvenliğini tehdit edebilecek kalitesiz üretim önlenmiş olur.

Standardizasyonun tanımında yer alan önemli bir kavram da ekonomikliktir. Buradan en ekonomik ve verimli üretim ve tüketimin standartlara uygun üretim ve tüketim olduğu sonucuna varılabilir.

Standartların hazırlanmasında ülke şartları, can ve mal güvenliği, Gümrük Birliği, üretim ve ihracatı geliştirme, ithalatı denetleme, tüketici meseleleri, kalite ve çevre konularına öncelik ve önem verilerek yayımlanmış uluslararası (ISO, IEC vb.) ve bölgesel standartlar (EN) ile diğer gelişmiş ülkelerin millî standartları (ASTM, DIN, BSI, JIS vb.) esas alınmaktadır. Özelliklerine, uygulama alanlarına ve şekillerine göre üç ana başlık altında gruplanabilen standart çeşitlerinin  Standart çeşitleri tablosunda özetlendiği görülmektedir.  (S: 36, Tablo 2.2)

Özelliğine göre standartlar Temel Standartlar, Türev standartlar olmak üzere ikiye ayrılır. 

Ticari ilişkilerde kıyaslamaya, değer ölçmeye ve anlaşma sağlamaya yarayan genel kapsamlı standartlardır. Örneğin; yapı malzemeleri, yağmurlama başlıkları, beyaz eşya, otomobil, plastik boru vb. 

Ürün Standartları, Metot Standartları, Hizmet Standartları olmak üzere üçe ayrılır. 

Ürün Standartları: İşlenen, imal edilen ya da doğal şekilde değerlendirilen ürün ve malzemelerin asgari kalite özelliklerini belirleyen standartlardır. Örneğin; yangın tesisatını oluşturan sabit tesisat elemanları yangın muslukları, alarm cihazları, alev dedektörleri, damperler, hava kanalları, yangın kapıları vb

Metot Standartları: Üretim veya hizmetin standartlara uygun olması için hangi tür alet, araç, gereçlerle ve nasıl yapılacağını açıklayan rehber niteliğindeki standartlardır. Örneğin; ISO 9004 Kılavuz Standardı, Tuz Testi Standardı, Yangına Tepki Sınıflandırma Standardı, Yağ Tayini Standardı vb.

Hizmet Standartları: Mal ve hizmetlerin insanın can ve mal güvenliğini tehlikeye düşürmeden, kaliteli, ekonomik ve verimli bir şekilde üretilmesi için uygulanması zorunlu olan asgari sistem gerekliliklerini belirleyen standartlardır. Örneğin; ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Standardı, ISO 18001 OHSAS İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Standardı vb.

Zorunlu Standartlar ve İsteğe Bağlı Standartlar olmak üzere ikiye ayrılır. 

Zorunlu Standartlar: Uygulanması yasalarla zorunlu hâle getirilmiş olan standartlardır. Örneğin; TS 8737 Yapı Ruhsatı Standardı, Gıda Kodeksi, TS 10222 Ders Kitapları Standardı gibi.

İsteğe Bağlı Standartlar: Yasalarla uyulması zorunlu olmayan standartlardır. Bu tür standartlar genelde rekabet aracı olarak pazarlama, reklam, ekonomiklik ve verimlilik amacıyla kullanılır. Örneğin; ISO14001 Çevre Yönetim Sistemi Standartı, ISO8000 SA Sosyal Sorumluluk Standardı vb.

İşletme Standartları, Endüstriyel Standartlar, Bölgesel Standartlar,  Ulusal Standartlar, Uluslararası Standartlar olmak üzere 5' e ayrılır. 

İşletme Standartları: İşletmelerin belirli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla uygulanan standartlardır. Yukarıda açıklanan türev standartlar bu kapsama girmektedir.

Endüstriyel Standartlar: Aynı sektörde bulunan ve aynı malı üreten sanayi işletmelerinin ürünleri için uygulanan standartlardır. Örneğin Tıbbi Malzeme Üretim Standartları gibi. 

Bölgesel Standartlar: Çeşitli ticari ilişkiler içerisindeki ülkelerin kendi aralarında anlaşarak uyguladıkları standartlardır. Örneğin CE Uygunluk İşareti AB’ye üye ülkelerin kendi aralarında anlaşarak uyguladıkları bölgesel bir standarttır.

Ulusal Standartlar: Sadece ülke sınırları içerisinde uygulama geçerliliği olan standartlardır. Örneğin TSEK işaretli ürünler ulusal standartlara  tabidir. Her ülkenin ulusal ölçekte standardizasyon çalışmalarını yürüten kendi kuruluşları bulunmaktadır. Örneğin; İngiliz Standartları Enstitüsü (BS) – 1901, Amerikan Mühendislik Standartlar Komitesi (ANSI) - 1918, Alman Standartları Birliği (DIN) – 1917, İsveç Standartları Komisyon (SIS) - 1922, Fransız Standartları Birliği (ANFOR) – 1926, Türk Standartları Enstitüsü (TSE) – 1954

Uluslararası Standartlar: Tüm dünyada uygulama geçerliliği olan standartlardır. ISO standartlarının tamamı bu gruba girer. Örneğin ISO9001 Kalite Yönetim Sistemi Standardı.

Standartlar madde, mamul, usul ve hizmetlerin kullanım amaçlarına uygun olmalarını sağlamak için hazırlanmış, teknik özellikleri ve diğer ölçütleri ihtiva eden, üzerinde görüş birliğine varılmış dokümanlardır. Bu özellikleriyle uluslararası standartlar, hayatı daha kolay kılmakta ve kullandığımız hizmet ve malların güvenirliklerini ve etkinliklerini artırmaktadır.  

Türk Standartları Enstitüsü 16 Ekim 1954’te kurulmuş, 18 Kasım 1960 tarihli 132 sayılı Kanun’la bugünkü yapısına kavuşmuştur.

Gelirinin %95’ini standart yapımı, satımı, laboratuvar muayene ve deneyleri, belgelendirme, metroloji ve kalibrasyon/ölçümleme, eğitim hizmetlerinden sağlar.

Enstitünün ilgili olduğu bakanlık Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır. Bir standartın zorunlu olabilmesi için Türk Standardı olması şarttır. Zorunlu kılınan standartlar Resmî Gazete’de yayımlanır.

Ülkemizde yangın güvenliği ile ilgili standartlar Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından hazırlanmaktadır. Dünyada gelişmiş ülkelerin kabul gören standardizasyon kuruluşlarının hazırladığı direktifler ile AB bünyesindeki kuruluşların hazırladıkları standartlar ülkemizde TSE tarafından Türkçe formatlarıyla yayımlanmakta ve kullanıcıların kullanımına sunulmaktadır. TSE standartları aranırken kolaylık sağlanması açısından ICS (The International Classification for Standards) kodları bulunmaktadır. Mevcut standartlar ICS kodlarının altında kendilerine uygun başlık altında yayımlanmaktadır.  TSE’nin yangın ile ilgili ICS kodları  tablosunda özetlendiği görülmektedir (S: 39, Tablo 2.4). TSE tarafından yayımlanan yangın güvenliği ve yangından korunma ile ilgili bazı standartların tablosunda özetlendiği görülmektedir (S: 39, Tablo 2.5)

TS standardının devamında geçen EN kelimesi CEN Avrupa Standardizasyon Kuruluşu (CEN) tarafından kabul edilen standardın EN standardını esas aldığını gösterir. 

ISO kelimesi Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu ISO (International Organization for Standartization) tarafından kabul edilen standardın esas alındığını göstermektedir.

Yangın dayanımı, yangın direnci, yapı malzemeleri ve yapı elemanlarının yangın dayanımı, yangına tepki sınıflandırması vb. gibi yangın güvenliğinin sağlanmasında kullanılan ölçütlerin belirlendiği standartların nasıl ölçüleceği, değerlendirileceği ve ibraz edileceği de yine test metotlarını ve değerlendirme süreçlerini içeren ve uluslararası platformlarda kabul gören standartlarla belirlenmiştir.

Yapı Malzemelerinin Yangına Tepki Sınıflarına Yapı Elemanlarının Yangına Dayanıklılığına, Çatı ve Çatı Kaplamalarının Dış Yangın Performansına Dair Tebliğ” ile belirlenen sınıflandırmaların sahip olması gereken birçok ölçütün saptanacağı ve sınanacağı test metotları bulunmaktadır.

Test edilen numunenin üretim ayrıntıları, boyutları, yapılandırılması gibi bilgilerini de içeren, test mühendislerinin yapmış olduğu gözlemlerin, ekipmanı (örneğin fırın) gösteren grafiklerin ve numunenin ulaştığı sıcaklık derecelerinin, varsa sapmaların gösterildiği bir rapor hazırlanır.

Test raporu tümüyle gerçek verilere dayanan bir doküman olup, test edilen numunenin başarısız olma sürelerini belirtir. Test raporlarında istendiğinde test edilen numunenin sonucuna ilişkin yangına dayanıklılık durumu ile ilgili yorum yapılabilmektedir. Hazırlanan genel değerlendirme raporu ile de belgelendirme/sertifikasyon yapılır.