Temel Gerontoloji Ara 3. Deneme Sınavı

1960’lardan itibaren Geriatri ve Gerontoloji bilimleri daha hızla gelişmeye başlamıştır. Bu dönemde yaşlanmanın nedenleri üzerinde çalışmalar yapmaya gereksinim duyulmuştur. Bu yıllarda biyo-gerontoloji alanında yapılan çalışmalarda yaşamın uzatılmasının mümkün olup olamayacağı tartışılmıştır. Doğru yanıt B'dir. 

Bilişsel yaş: Bireyin öğrenme ve sosyal çevreye uyum yeteneğine göre bulunduğu yaştır.

Sempatik sinir sisteminde norepinefrin salgısı artar, uzaklaştırılması yavaşlar ve reseptörleri azalır. Ayrıca otonom sinir sisteminin refleks cevapları azalır. Bu değişimler nedeni ile termoregulasyon (vücut ısısı), kan basıncının düzenlenmesi, dışkılama (anal), idrar yapma (üretral) ile ilgili sfinkterlerin kontrolünde problemler görülmektedir.

Çizgili kaslardan 750 türden fazla madde salgılanır. Bunlardan bazıları hormon gibi etki eder ve
miyokin olarak isimlendirilir. En çok bilenen miyokinler TNF-α, beyin kökenli sinir büyütücü faktör (BDNF), IL-6, IL-8, IL-15, myostatin, myonektin, kemik şekillendirici faktor-4 (BMP4) gibileridir.

Bilgelik-yaşlanma ilişkisi açısından bakıldığında batıda, “Yaşlılık” (De Senecute) isimli yapıtıyla toplumdan soyutlanmamış, bilişsel becerilerine ihtiyaç duyulan bilge-yaşlı modelini öneren antik çağ filozoflarından Cicero öncü olarak kabul edilebilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yaşlılık döneminde ya da çocukluktan başlayarak maddi nitelikli sıkıntıların doğurduğu beslenme ve sağlık sorunları patolojik yaşlanma sorunlarındandır.

Yakınsama kuramı: Yakınsama kuramına göre, gelişmiş ülkelerde ailelerin geniş aileden çekirdek aileye dönüşmesi süreci aileler tarafından sağlanan bakım hizmetlerinin özel sektör ve/veya kamu sektörü tarafından sağlanması gerekliliği ortaya çıkacaktır.

Doğru cevap d'dir.

Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk nüfus sayımı 1927 yılında, Belçikalı bir istatistikçinin gözetiminde yapılmış ve ülke nüfusu 13,6 milyon olarak, bulunmuştur.

Dünya ülkelerini ekonomik ve sosyal yönden “az gelişmiş, orta-altı, orta-üstü ve gelişmiş” şeklinde bir kategorik sınıflamaya tabi tuttuğumuzda yaşlığın toplumsal dönüşümü ile bağımlılık oaranları arasında bir ilişkinin varlığını tespit edebiliriz. Demografik yapılar aynı gruptaki ülkeler arasında benzerlik gösterdiği gibi farklılıklar da gösterebilir. Az gelişmiş toplumlardan Uganda Afganistan, Çad ve Mozambik’ te ortanca yaş 18 Yaşın altındadır.

“Gerontological Society of America” Türkiye'de gerçekleştirilen yaşlılıkla ilgili bir gelişme değildir.

Hastalık Yükü Ölçütleri

1. Yaşam Yılı Kaybı (YLL): Erken ölümlere bağlı kaybedilmiş yıllar

2. Yeti yitimine bağlı Yaşam Yılı Kayıpları (YLD)

3. Yeti yitimine ayarlanmış yaşam yılları (DALY): Yeti yitiminin ortaya çıkmasından itibaren geçen yıllar ile erken yaşta meydana gelen ölümlere bağlı kaybedilen süreyi bir ölçütte bir araya getirerek göstermektedir. DALY= YLL + YLD

4. Doğumda sağlıklı yaşam yılı beklentisi (HALE) (Bilir ve Erbaydar, 2012).

Doğru cevap E'dir. 

Duygusal ya da Psikolojik istismar: İncitici isimler takma, aşağılayıcı yorumlar yapma, usandırma, yıldırma, yaşlıya çocuk muamelesinde bulunma gibi türleri olduğu söylenebilir.

Bir toplumda yaşlanmayı belirleyen sürecin temel faktörleri, toplumda eğitim düzeyinin yükselmesi (özellikle kadının eğitim düzeyi) doğumların azalması, ülkede gelirin art­ması, beslenme düzeyinin gelişmesi ve tıptaki ilerlemelerdir.

Demografik yapıda yaşlılığın ülkelerde yaygınlaşması sosyal politikalar bakımından yeni uygulamaları da beraberinde getirecektir. Son yüz yılda ortalama yaşam süresi 40 yıldan 80 yıla ulaştı.

Baltes ve Staudinger, bilgeliği psikoloji bağlamında tanımlarken evrensel ve tarihsel bir bakış açısından yola çıkmışlardır. Bu bakış açısına göre bilgeliğin beş temel ölçütü vardır. Bunlar; gerçeğe dayanan bilgi, işlemsel/ stratejik bilgi, yaşamın amacı ve değerlere ilişkin görecelik, yaşamın belirsiz (uncertainities) yönleri ve sosyal değişime ilişkin bilgidir. Bu ölçütlerden ilk iki tanesi, bilgeliğin temel ölçütleri iken, diğerleri bilgeliğin üst düzey ölçütlerdir.

Fiziksel istismar, yaşlı bedenine yönelik gibi her tür fiziksel şiddeti içermektedir. Cinsel istismar, yaşlı insanlara rızası olmadan yapılan cinsel taciz ve tecavüz gibi fiziksel edimlerle birlikte, cinsel içerikli tehdit, alay gibi sözlü edimleri de kapsamaktadır. Duygusal ya da Psikolojik İstismar: İncitici isimler takma, aşağılayıcı yorumlar yapma, usandırma, yıldırma, yaşlıya çocuk muamelesinde bulunma gibi türleri olduğu söylenebilir. Ekonomik İstismar: Genelllikle aile üyeleri tarafından yaşlının maaş, nakit para, değerli eşya, gayrimenkul gibi sahip olduğu varlıklarına tümden el koyması veya bunları zaman zaman kullanması şeklinde tanımlanabilir. Kendi kendini ihmal olarak adlandırılan durumlarda ise yaşlının kendisi, çevresinden gördüğü ihmalin sonucu olarak kendi kendini ihmal etmeye başlayabilmekte ve yapma imkanı olduğu günlük aktivitelerini bile yapmamaktadır. Verilen durumda psikolojik ve ekonomik istismar örneklendirilmiştir. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

I. Ekstrinsik yolla bir madde (tümor nekroze edici faktör-TNF gibi) hücrenin ölüm reseptörlerine bağlanarak başlar. 

II. Serbest oksijen radikalleri gibi ajanlar mitokondri içine kalsiyum girişini tetikleyerek başlattığı mekanizma.

III. Çekirdek DNA hasarı ile başlayan yol. Hücre ölümünün düzensizliği yaşlanmayı artırır. Eğer anormal hücreler apoptozla uzaklaştırılamazsa organlarda fonksiyon bozukluğu veya kanserleşme riskini artırır. Aşırı apoptozsa aşırı hücre ölümüne neden olur.  I, II ve III apoptozinin yolları içine girmektedir. Doğru cevap A'dır.

Ekonomik yaşlanma; Parasal koşullardaki değişikliklerin etkisi ile yaşlı kişinin yaşam tarzının değişmesi sonucu ortaya çıkan yeni durumdur. Patolojik yaşlanma; Yaşlılık döneminde ya da çocukluktan başlayarak maddi nitelikli sıkıntıların doğurduğu beslenme ve sağlık sorunları gibi nedenlerle ortaya çıkan bir durumdur. Psikolojik yaşlanma; Yaşa bağlı olarak bireyin davranışsal uyum yeteneklerinde ortaya çıkan değişimlerdir (Sabancı ve Howe, 2009). “Yaşlanma”, dünyaya gelen her canlının zaman içerisinde aldığı mesafe olup, ölümle sona ermektedir (Beğer ve Yavuzer, 2012). Yani yaşlanma daha genel bir tanımdır. Dünya Sağlık Örgütü aktif yaşlanmayı, “insanların yaşlanmasıyla birlikte yaşam kalitelerini geliştirmek amacıyla sağlık, katılım ve güvenlikle ilgili olanakları en uygun hale getirme süreci” olarak tanımlamaktadır. Dolayısıyla yukarıda verilen tanım, aktif yaşlanmanın tanımıdır. Doğru cevağ E'dir.

Yaşlıların yaşam memnuniyet durumları, literatürde özellikle beş alana bakılarak tespit edilmektedir. Bunlar; fiziksel sağlık, ruhsal sağlık, sosyal ilişki kurma imkanı, çevre durumu, sosyo-demografik (cinsiyet, medeni durum, yerleşim yeri, eğitim durumu) ve sosyo-ekonomik (gelir durumu, sosyal sınıf algısı) değişkenler olarak sayılmaktadır.

70 yaşındaki bir bireyde boy uzunluğun %2,5-5 kadarı kısalır. Doğru cevap B'dir.