Mantığın Gelişimi Ara 2. Deneme Sınavı

Tanıtlamalı bilimler geçerli tasımlar ortaya koymalıdır. Ancak her geçerli tasımın sonucu bir bilgi ortaya koymaz. Aristoteles tanıtlamanın bilgi elde etmemizi sağlayan tasım olduğunu söylerken tanıtlamanın özel bir tasım olduğunu işaret etmiş olmaktadır. Geçerli bir tasım olmasının yanı sıra, bir tanıtlamanın öncülleri için ayrıca şu şartlar aranmalıdır:

1. Tasımın öncülleri zorunlu olarak doğru olduğu bilinen tümel önermeler olmalıdır.
2. Birincil (prota) önermeler olmalıdır.
3. Dolaysız (amesa) önermeler olmalıdır.
4. Sonuç önermesi ile karşılaştırıldığında, daha iyi bilinen (gnorimotera) önermeler olmalıdır.
5. Sonuç önermesinden önce gelen önermeler olmalıdır.
6. Sonuç önermesinin nedenlerini (aitia) bildiren önermeler olmalıdır.

Birincisi dışında tümü, anlamlarının açıklanmasını gerektiren tartışmalı koşullardır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

“Su safsa ısısı -48º C ise donar. Donmamış. Suyun ısısı -48º C. O halde su saf değil.” ve “Su safsa ısısı -48º C ise donar. Su donmuş. Su saf, donmamış. O halde suyun ısısı -48º C de değil.”

Önerme ve çıkarımları Stoa mantığı birinci themaya uygundur, dolayısıyla doğru cevap B’dir. Diğer seçeneklerdeki önermeler Stoa mantığındaki tanıtlanamazlardandır.

Aristoteles’in mantık çalışmalarının derlendiği, “araç” anlamına da gelen başlık Organon'dur.

İslam dünyasında ilk büyük felsefe okulu olan ve çoğunluğunu Hıristiyanların oluşturduğu Bağdat okulunun en önemli temsilcisi, bu okulda yetişmiş belki de tek Müslüman olan Fârâbî’dir. Felsefe eğitimini Bağdat’ta ünlü Yunan felsefesi yorumcusu ve çevirmen Ebu Bişr Matta’dan alan Fârâbî daha sonra Harran Okulunda Nastûrî Yuhanna’nın yanında çalışmıştır. Fârâbî özellikle Ammonius, Themistus, Aphrodisias’lı İskender gibi ünlü Aristoteles yorumcularının eserleri olmak üzere pek çok mantık eserini Süryaniceden başarıyla Arapçaya çeviren Yakubî filozof Yahya İbn Adi’yi (893-974) yetiştirmiştir.

Büyük İskender’in Aristoteles’in öğrencisi olması nedeniyle İskenderiye Okulunun ilk önde gelen felsefe ve mantıkçıları Peripatetikler (Antik dönem Aristoteles yorumcuları) olmuştur. Yunancanın eğitim dili olarak egemen olduğu İskenderiye Okulu gelişimini tamamladıktan sonra, çevre ülkelerdeki düşünce dünyasını da etkilemeye başlamıştır. İskenderiye Okulu’nun kültürel olarak etkilediği topluluklardan biri de Süryaniler olmuştur. Bu etki, Urfalı Yakup (633-708) gibi bazı Süryanilerin İskenderiye’ye gidip orada eğitim almaları ile iyice artmış ve sonunda semitik bir dil olan Süryaniceyi kullanan Süryanilerin bilim dili olarak Yunancayı kabul etmesine kadar varmıştır.

Kabul ettikleri öncüller bakımından tasımın yer bulduğu beş sanat ayırt edilmektedir:

1. Tanıtlama (burhan)
2. Diyalektik (cedel)
3. Retorik (hitabet)
4. Poetika (şiir)
5. Yanıltmaca (sofizm, mugalata)

Önerme Üstüne, Organon’u oluşturan kısımlardandır.

“Her insan ölümlüdür” önermesinin çelişiği, "Bazı insanlar ölümlü değildir"'dir. Çelişik önermelerin özelliği birlikte doğru veya birlikte yanlış olmamalarıdır. Bir başka deyişle, bir önerme doğru ise çelişiği yanlış, bir önerme yanlış olduğunda da çelişiği doğrudur.

İbn Rüşd Bağdat okulu anlayışına dönerek, Aristoteles mantığını metinlere bağlı kalarak yeniden yorumlamaya girişmiş, Bağdat Okulu geleneğini sürdüren pek çok düşünür gibi İbn Sina’yı eleştirmiştir.

Topikler tartışmanın konusundan bağımsız olarak, tartışmanın amacına uygun olarak izlenmesi gereken yolları belirlemeyi amaçlayan kısmıdır.

Aristoteles’in mantığını kurarken matematikteki çıkarımları, Stoa mantıkçılarının ise gündelik yaşamda ve felsefede izlenen çıkarımları temel aldıkları söylenir. Aristoteles, mantık sistemini oluşturan tasımları koşul önermeleri biçiminde sunarken, Stoa mantıkçıları geçerli saydıkları çıkarım kalıpları biçiminde sunmuşlardır. Önemli bir nokta, çıkarım kalıplarında kullanılan değişkenlerin önerme değişkenleri olduğudur. Yani, geçerli bir çıkarım kalıbından geçerli bir çıkarım elde etmek için, bu çıkarım kalıbında aynı sıralama sayısının her geçişi yerine aynı önerme konmalıdır. Hatırlayacağınız gibi, Aristoteles’in mantık sisteminde değişkenler yerine genel terimler konabilmekteydi. Dolayısıyla, Aristoteles’in tasım mantığı bir ‘terimler mantığı’, Stoalıların geliştirmeye çalıştığı mantık sistemi ise bir ‘önermeler mantığı’ sistemidir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi “Mantığını kurarken matematikteki çıkarımları temel alır.” ve “Mantık sistemini oluşturan tasımları koşul önermeleri biçiminde sunar.” ifadeleri Aristoteles mantığı için geçerlidir. Dolayısıyla doğru cevap A’dır. “Tasım sistemini geçerli saydığı çıkarım kalıplarını sıralayarak ve önerme değişkenleri kullanarak ortaya koyar.”, “Çıkarım kalıplarında kullanılan değişkenler önerme değişkenleridir.” ve “Gündelik yaşamda ve felsefede izlenen çıkarımları temel alır.” ifadeleri ise Stoa mantığı için geçerlidir.

Antakya Okulu: 3. yüzyılın sonunda kurulmuştur. Aristoteles’in Süryaniceye
ilk olarak Probus tarafından bu okulda çevrildiği düşünülmektedir.

Stoa mantığını sistemleştirmeyi başaran, 705 civarında kitap yazdığı söylenen oldukça verimli yazar Khrysipos'tur. Doğru cevap C'dir.

Zenon’un ortaya koyduğu çatışkılardan biri de stadyum çatışkısıdır. Aristoteles’in ifadesiyle bu çatışkı bir pistteki birbiriyle eşit büyüklükte cisimlerden oluşmuş yine eşit büyüklükte ve yine bu cisimlere eşit büyüklükte bir cisim boyunca birbirine göre zıt yönde hareket eden cisimler hakkındadır.

Aristoteles’e göre Zenon’un buradan çıkardığı sonuç yarı zamanın iki kat zamana eşit olmasıdır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi bu çatışkıda gerek ve yeter koşul III’tür. Diğer seçeneklerde verilenler gerek koşullardır. Dolayısıyla doğru cevap C’dir.