İlk derece mahkemesi hâkiminin, yargılamayı sona erdirdiği ve dosyadan elini çektiği kararlar, nihai
karar olarak karşımıza çıkmaktadır. Nihai kararlar da çeşitlidir: “Usule ilişkin nihai kararlar”, “esasa ilişkin
nihai kararlar (hüküm)”, “davanın konusuz kalması” veya “davanın açılmamış sayılması” gibi. Davanın
konusuz kalması durumunda mahkeme, “karar verilmesine yer olmadığına” şeklinde karar vererek dava
dosyasından elini çekmektedir. Ayrıca yine davanın, davacının davadan feragati (HMK m. 307), davalının davayı kabulü (HMK m. 308) veya tarafların sulh
olması (HMK m. 313) ile sonuçlanması da mümkündür; feragat, kabul ve sulh, hüküm yerine geçen taraf işlemleri şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
Bu durumlarda, hâkim tarafların iradelerine uygun
olarak yargılamayı sona erdirmektedir. Örneğin,
tarafların sulh olması ile davanın sonuçlanması
durumunda, mahkeme, taraflar sulhe göre karar
verilmesini isterlerse sulh sözleşmesine göre; sulhe
göre karar verilmesini istemezlerse karar verilmesine yer olmadığına karar verir (HMK m. 315/1).
Davanın açılmamış sayılmasının şartları gerçekleşmişse hâkim bu kararla dosyadan elini çekmektedir.
Örneğin, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 150. işlemden kaldırılır. Dosya işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak dava üç ay içinde yenilenmezse
sürenin dolduğu gün itibarıyla açılmamış sayılır
ve mahkemece kendiliğinden karar verilerek kayıt
kapatılır (HMK m. 150/5). Bir başka örnek ise şu
şekildedir: Dava dilekçesinde kanunda belirtilen
eksikliklerin tamamlanması için kesin süre verilmiş
fakat bu süre içinde eksiklikler tamamlanmamışsa
dava açılmamış sayılır (HMK m. 119/2). Mahkemeye başvurduğumuzda, sonuç olarak uyuşmazlığın
esastan çözülmesini amaçladığımız için, her davada
karşımıza çıkacak olan esasa ilişkin nihai kararlar
(hüküm) aşağıda ayrıntılı olarak anlatılacaktır.