Medreselerin dışında ilmî, entelektüel uğraşıların başka bir yönü yani sanat ve manevi/irfânî boyuttaki eğitim ile uğraşan kurumlar vardır ki bunların Osmanlı şehirlerindeki mekânı tekkelerdir.

Sanat merkezleri: İbadet ve barınma yerinin ötesinde üçüncü bir işlev olarak tekkeler, şehirlerin sanat merkezleridir. Osmanlı el sanatlarının ve musikisinin icra yerleri çoğu zaman tekkeler olmuştur. Bu açıdan bir şehri şehir yapan, köyden kırsaldan ayıran unsurlardan biri olarak “gelişmiş sanat faaliyetleri” esas alınacaksa bunu Osmanlı şehirlerinde takip etmenin mekânı özellikle tekkelerdir. Tekkeler, şeyhin ve ailesinin haremliği, dervişlerin selamlığı, yeme içme için taamlık ve ibadet-zikr için çilehane, semahane, pişkadem ve dedegan, türbeler ve hazire/mezarlık gibi kısımlardan oluşmaktaydı. İbadet ve zikirden başka tezhip, hat ve çeşitli musiki sanatları meşk ve icra edilirdi. Osmanlı döneminden günümüze isimleri hafızalarda kalmış pek çok alandan sanatçının tekke şeyhleri ya da tekke ile bağlantılı kişiler olduğu da bir gerçektir. Ayrıca, işlev ve mimari tarz olarak zaviyelerin ilk dönem Osmanlı cami mimarisini de etkilediği ve zaviye tipi camilerin (Bursa Yeşil Cami gibi) ortaya çıktığı da bilinmektedir.