1876 yılında ilan edilen ilk Osmanlı Anayasası, idarî sisteme pek çok yenilikler getirmesinin yanında; II. Abdülhamid’in “İslam Birliği” siyasetinin işaretlerini de veriyordu. 1517 yılında Osmanlıların Mısır’ı idarelerine alması ile Osmanlı Sultanı, güçlü olmanın verdiği bir hakla bütün Müslümanların hamisi ve “halifesi” kabul edildi. Ancak Osmanlı Sultanları onsekizinci yüzyılın son çeyreğine kadar buna özel bir vurgu yapmaya ihtiyaç duymadı. Zira Müslüman dünyasının en güçlü hakimi idiler ve sınırlı bazı mezhep gurupları dışında bütün Müslümanlar tarafından zaten “halife” olarak benimseniyorlardı. Sultanların resmi yazışmaları dışında devletler ile ilişkilerinde ayrıca bunu hatırlatmalarına ihtiyaçları yoktu. Ancak Rusya ile Osmanlı Devleti arasında yapılan 1774 Küçük Kaynarca anlaşması ile ilk kez hilafet, Müslüman bir devlet ile Hıristiyan bir devlet arasında imzalanan uluslar arası bir belgeye girdi ve uluslararası hukukta yerini aldı. Bunun başlıca nedeni, savaşta galibiyet elde eden Rusların Osmanlı idaresindeki Ortodoksları himaye girişimleri karşısında; Osmanlılar da, halifelik makamıyla Rus hâkimiyeti altındaki Müslümanların hamiliğini üstlenerek bir denge oluşturmaktı. Osmanlı Sultanları bu tarihten sonra devletin zayıflamasına paralel olarak, gerek içerde birlikteliği ve gerekse dışarıdaki Müslümanlar ile dayanışmayı sağlamak adına hilafete sık sık vurgu yapmaya başlamışlardı.