Padişah tarafından “ferman” biçiminde ilan edi- len 1876 tarihli Islahat Fermanı ise Tanzimat Fer- manı’ndaki vaadleri yenileyen ve ayrıca din farkı gözetilmeden bütün devlet uyruklarının eşit işlem görmesi ilkesini getiren bir belgedir.

Avrupa devletlerinin etkisiyle hazırlanan Is- lahat Fermanı’nın temel amacı, müslümanlar ile gayrimüslimler arasında her yönden tam bir eşit- lik sağlamaktı.

Böylece devletin uyrukları arasında var olan vergi, askerlik, yargılama, eğitim, devlet memurluğu ve temsil alanındaki bütün farklar kal- dırılıyordu.

Islahat Fermanı, daha sonraki dönemlerde dış ilişkiler bakımından batılı devletlerin ve Rusya’nın müdahalelerine dayanak oluşturmuş, içeride ise özellikle Hristiyan “millet”lerin bağımsızlık hareket- lerinin bir başlangıcı olmuştur.

Sened-i İttifak, Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı anayasa değildir, an- cak bir ölçüde de olsa devlet iktidarı- nı sınırlandırma amacı taşıdıkları için “anayasal belge” niteliğindedir.