1261 yılında VIII. Mihail Paleologos, İstanbul’u Latinlerin elinden alarak Bizans Devletinin başkentini İznik’ten tekrar İstanbul’a taşıdı.

Bizans’a karşı son Tatar baskını 1337’de gerçekleşmiştir. 1337’deki saldırıda Çanakkale’ye kadar Bizans’ın elindeki bütün Trakya toprakları yağmalanmıştır. 1341’de Tatarların muhtemel saldırısına karşı Bizans imparatoru birtakım kaleleri tamir ettirerek ve Tatarlara elçi göndererek tedbirler almaya çalışmıştır.

Vezüv Yanardağının patlamasıyla küller ve lavlar altında kalan Roma şehri Pompei’dir. Bu zamandan kalan kalıntılar, Roma kentindeki yaşam hakkında önemli bilgilere sahip olmamıza yaramıştır.

Bizans kaynakları bu Türkleri, Hun, Göktürk, Avar, Bulgar, Ogur, On Ogur, Sarı Ogur, Utrigur,
Kutrigur, Hazar, Peçenek, Oğuz/Uz, Kıpçak/Kuman, Tatar, Selçuklu ve Osmanlı adları ile kaydetmiştir. Selçuklu ve Osmanlı Türkleri dışında kalan diğer Türk boylarının Bizans’la ilişkisi coğrafi olarak Anadolu üzerinden değil Deşt-i Kıpçak olarak adlandırılan Karadeniz’in kuzeyinden ve Balkanlar yolu ile gerçekleştirilmiştir.
Altay Dağlarından doğan İrtiş ırmağı ile Moldova üzerinden Karadeniz’e dökülen Dinyester ırmakları arasındaki bölgeye Deşt-i Kıpçak denilmiştir.

Bizans İmparatorluğu olarak adlandırılan devlet Roma İmparatorluğu’nun bir devamıdır. Ancak Bizans’ın Roma’dan ne zaman ayrıldığı konusu tartışmalıdır.

XI ve XII. yüzyıllar arasında gerçekleşen 1048 Pasinler, 1071 Malazgirt ve 1176 Miriokefalon savaşlarının ortak özellikleri arasında Bizans’ın Anadoludaki, varlığını sona erdirilmesi gösterilemez.

Malazgirt zaferi Anadolu kapılarını Türklere açmıştır. Anadolu’da Bizans’ın varlığını sonlandırmamıştır.

I. Konstantinos (306-337) başkenti İstanbul’a taşıma kararı aldı. Bu kararın alınmasında İstanbul’un coğrafi konumu kadar dönemin askeri, siyasi, ticari ve dini nedenleri de rol oynamıştır. 324 yılında İstanbul’un inşasına başlandı. Roma’da olduğu gibi Sarayburnu’ndan muhteşem bir saray, senato binası, hipodrom ve kiliseler yapıldı. Meydanlar, sanat eserleriyle donatıldı ve karadan gelebilecek saldırılara karşı Marmara’dan Haliç’e kadar uzanan surlar inşa edilerek 11 Mayıs 330 tarihinde İstanbul resmen Bizans’ın başkenti oldu.

Sultan Tekkesi adıyla bilinen ve Larnaka sınırları içinde kabri bulunan kişi Ümmü Harâm’dır.

Pannonia, günümüzde Bosna Hersek, Slovenya, Sırbistan, Hırvatistan, Avusturya ve Macaristan’ın bir bölümünü içine alan Dalmaçya kıyılarından Tuna nehrine kadar ulaşan Roma eyaletinin ismidir.

Geç Roma döneminde sivil idarenin başı olarak kullanılan magistrianos unvanı Bizans döneminde sarayın korunmasından, ordunun silahlanmasından, istihbaratın sağlanmasından ve diplomatik ilişkilerin belirlenmesinden sorumlu kişi için kullanılmıştır.

Latium Orta İtalya’da merkezi Roma olan ve günümüzde Lazio olarak adlandırılan bölgenin adıdır. Tiber ve Aniene nehirleri arasında yaklaşık 17000 kilometre karelik bir toprağı kapsayan Latium bölgesi bereketli ova toprağı ve İtalya’daki Latin kavimlerin ana yurdu olarak bilinmektedir.

1014 yılında 15000 askerden oluşan Bulgar ordusu, Bizans imparatoru II. Vasil (976-1025) tarafından büyük bir bozguna uğratılmıştır. Esir 15000 askerin her 100 kişiden 99’unun gözleri kör edilerek Bulgaristan’a gönderilmesi üzerine II. Vasil tarihte Bulgarkıran manasında Bulgaroktonos lakabıyla anılmıştır.

İslâm ordusu kendisinden kat kat büyük olan Bizans ordusuyla Mûte’de karşılaştı. Çetin bir mücadeleden sonra Hz. Peygamber’in tayin ettiği her üç kumandan sırasıyla şehid oldu. İslâm ordusunun kumandanlığına Hâlid b. Velîd getirildi. Hâlid b. Velid uyguladığı taktiklerle fazla zayiat vermeden geri çekilmeyi başardı (629). Mûte Savaşı ile İslâm ve Bizans orduları ilk defa karşı karşıya gelmiş oluyordu.

Göktürk yazıtlarında geçen Apurum kelimesinin Çinlilerin kullandığı Büyük Fu-lin tabiri ile aynı coğrafyaya işaret ettiği ve Bizans’ı ifade etmek için kullanıldığı bilinmektedir.

İkonakırıcılık Bizans’ın karanlık döneminde görülür.

Müslüman Araplarla Bizans arasında ilişkilerin en canlı olduğu dönemlerden biri Emevîler dönemidir. Bu dönemde Muâviye b. Ebû Süfyân’dan itibaren Bizans hâkimiyetindeki Anadolu topraklarına hemen her yıl Sâife adı verilen seferler düzenlenmiştir.

Yukarıda bahsedilen bilgiler Ebu Cafer el-Mansur dönemine aittir.

Hz. Osman zamanında Suriye vc Mısır valileri sahil şehirlerindeki Bizans’tan kalma tersaneleri faaliyete geçirdiler. Tersanelerde çalışan usta ve işçilerden de yararlanarak bir donanma kurdular. Giderek güçlenen bu donanma sayesinde Hz. Osman zamanında önemli deniz zaferleri kazanıldı. Suriye genel valiliğine atanan Muâviye, yeni halifeden Bizans’a karşı deniz seferi düzenleme izni almayı başardı. Hz. Osman, sahillerin askerle takviye edilmesi ve hiç kimsenin sefere zorlanmayıp yalnız gönüllülerin katılması şartıyla Kıbrıs fethine çıkılmasına izin vermiştir.