X. yüzyılın ortalarından XI. yüzyılın ortalarına doğru geçen zaman diliminde Selçuklular bozkır hayat tarzından, kültüründen cihan devletine, diğer bir deyişle imparatorluğa, yani yeni bir medeniyete doğru adım attılar. Onlar aslında dört önemli süreci birlikte yaşadılar: Müslüman olarak din değiştirdiler. Bozkırdan Horasan’a inerek yaşadıkları coğrafyayı değiştirdiler ve bununla birlikte yerleşik hayata adım attılar. Geldikleri bu topraklarda yürürlükte olan idarî tecrübeden, birikimden yararlandılar, gulam sistemini benimseyerek devleti idari olarak örgütlediler.

Tanrı’nın gönderdiği, “kut” verdiği bir soyun mensubu olması gerektiğine de inanılmaktaydı. Bunun için Türk ve Moğol hanedanları kendilerini hep böyle bir soya dayandırmaya ihtiyaç duymuşlardır. Han soyunun ilahi bir lütuftan kaynaklanan karizmatik gücü ve ayrıcalığı vardı. Bu inanışın da, yani hükümdarın asil, ilahî bir lütufa mazhar olmuş, meşrûiyetini kabul ettirmiş bir aile (hanedan) üyesi olması zorunluluğunun İslamdan sonra da devam ettiği görülür. Ancak Türk hükümdarının kut sahibi varsayılması onu hesap sorulamaz-mutlakiyetçi ve yarı-tanrı bir despot yapmazdı. Kut ilahî bir lütuf olmakla birlikte, layık olmayandan geri alınacağına da inanılırdı. Bu yüzden de hükümdar töreye bağlı kalmak ve ona göre hesap vermek mecburiyetinde idi.

Halifelik, Müslüman hükümdarların saltanatlarının meşruluğunun onaylandığı makam olması dolayısıyla Selçuklu hükümdarları arasında kazanılması gereken bir kurum olarak önemli görülmüştür.

Selçukluların bilinen ilk atası Dukak’tır. Yenikent yabgusunun hizmetinde sübaşı olarak görev yapmakta idi. Usta savaşçılığı dolayısıyla “demir yaylı” unvanı taşıyordu. Kaynakların yetersizliği sebebiyle onun ataları hakkında bilgi sahibi değiliz. Selçukluların Oğuzların Kınık boyundan geldiği ittifakla kabul edilmektedir.

Selçuklular’da bilinen ilk atabey, Sultan Alp Arslan’ın, oğlu Melikşah’a hoca tayin ettiği Nizâmülmülk’tür.

Bu sisteme gulam sistemi adı verilir.