Orta Asya’daki halkların çok eski zamanlardan beri yazıya sahip oldukları bilinmektedir. Özbekler geçmişten bugüne çeşitli alfabeleri kullana gelmişlerdir. Bu alfabeler kendi sistemine göre esasen fonografik, harf ve sese dayalı alfabelerden ibarettirler. Burada Soğd, Pehlevi, Orhun - Yenisey, Uygur ve Arap alfabelerini örnek olarak gösterebiliriz. Her bir alfabe sadece Türk dili ve edebiyatına değil, dünya medeniyet tarihine değerli eserler sunduğu için de önemlidir.

Özbek marifetçilik edebiyatının başka bir ünlü şairi de Zevkî (1853–1921)’dir. Zevkî, Özbek edebiyat tarihinde marifetçilik ilkelerini ileri süren ve hiciv türünün de gelişmesinde büyük katkıları olan bir şairdir.

Dekada: Fransızca on gün, on günlük anlamına gelen bu sözcük Sovyet döneminde on günlük süre boyunca devam eden edebî etkinliğin adıdır.

Özbek edebiyatının Sovyet dönemindeki önemli yazarlarından biri olan şair, ilk şiir kitabı olan Ba?t ?ânunı (Mutluluk Kanunı) 1939 yılında, Birinci defter 1944 yılında, ?alb ?oşı?ları adlı şiir kitabı ise 1949 yayımlanır. Şair Çâllar (Yaşlılar, 1948) adlı manzum hikâyesinde Sovyetlerin emekçi insana verdiği önemi anlatmaktadır.

1910 yılından sonra Özbek edebiyatında hikâye, roman ve tiyatro gibi yeni türler görülmeye başladı. Edebiyatta klasik ifade tarzının değişmeye başladığını, yeni tür ve şekillerin ortaya çıktığını görmek mümkündür. Yenileşmeye doğru hızla ilerleyen bu süreci “Cedit” olarak adlandırılan yenileşme hareketi takip eder. Özbek edebiyatının cedit edebiyatı olarak adlandırılan bu dönemi 1938 yılına kadar devam eder. Bu devir kısa olmasına rağmen millî şuur ve bilinçlenme adına önemli edebî ürünleri meydana getirmiştir. Bundan sonraki dönemi “Sovyet edebiyatı” olarak isimlendirilen propaganda ve katı ideolojik çerçeveye sahip bir edebiyat dönemi takip eder.

Özbekistan Cumhuriyeti’nin resmi dili Özbek Türkçesi’dir.

Çolpan’ın şiir ve yazıları “Sedâ-yı Türkistan”, “Sedâ-yi Fergana”, “Türkistan Vilayetinin
Gazeti” gibi süreli yayınlarda “Kalander”, “Mirza Kalander”, “Andicanlı”, “Çolpan” mahlaslarıyla
yayımlanmıştır. Sonraları “Çolpan” onun esas mahlası olarak kaldı. 18 Nisan
1914’te “Sedâ-yi Türkistan” gazetesinde Çolpan’ın “Türkistanlı ?arındâşlarımızga (Türkistanlı
Kardeşlerimize)” adlı şiiri yayımlandı. Aradan on bir gün geçtikten sonra yine
aynı gazetede onun “?urbân-ı Cehâlet (Cehalet Kurbanı)” adlı hikâyesi yayımlandı. Aynı
yıl içinde genç yazar Çolpan, kendi eserlerinin mahiyetini ifade eden “Adabiyât nadur?
(Edebiyat Nedir?)” adlı makalesini yayımladı. Bir süre sonra da “Doktur Muhammediyâr
(Doktor Muhammedyar)” adlı hikâyesi basıldı. Kısa zamanda Çolpan, “yeni edebiyatın
parlak yıldızı” sıfatıyla tanındı.

Çağatay Edebiyatı, Batı literatüründe Orta Asya’daki Türk şiveleri ve bu şivelerde yazılan edebî eserler için kullanılmıştır. Doğru cevap D'dir. 

1945-1956 yılları arasında Özbek “destancılığı” (manzum hikâye yazıcılığı) sahasında da belli başarılar elde edildi. Bu dönemde Özbek destancılığının ilgi alanı da güncel konular doğrultusunda genişledi. Askad Muhtâr’nın Katta yolda, Mirmuhsin’in Yeşil ?ışlâ?, Mamarasul Babayev’in Bağbân, Şükrüllah’nun Çöller destanlarında Özbek çiftçilerinin hayatı, üretim sıkıntıları konu edilmiştir. ?adrdân dostlar (Remiz Babacan), Rossiya (Şük-rüllah), Dostlik ?oşıgı (Düşen Feyzî) destanlarında ise halklar arasındaki dostluk, manevî- siyasî birlik dile getirildi. Halkların dostluğu, kardeşliğinin esası ve gücü gerçek olaylar ve canlı semboller aracılığıyla ortaya konuldu.

Cumbaklara tabiattaki canlı cansız her şey girer. Bunlardan halkın dünya görüşünü, edebî seviyesini öğrenmek mümkündür. Eski zamanlarda Kazakistan’da cumbak yani bulmacalar çoktu ve cumbak söylemek çok yaygındı. Hatta cumbak söyleyip, cumbaklara cevap bulamayan adamları öldürüyorlardı. İnsanların akıllı olup olmadıklarına cumbak söylemesine ve cumbaklara cevap bulmasına bakarak karar veriyorlardı. Mesela birisi kız almak istediğinde de düğünü başlatmak için cumbak söylerdi. Düğün esnasında da cumbak bulamayan kişiye “tuzlu su” içirilir ve ayıplanırdı.

Özbekistân kılıçı (Özbekistan Kılıcı, 1941) müzikali devrin kahraman ruhunu hakettiği gibi yansıtmıştır. Piyeste cephe ve cephe gerisinin birliği, Özbek halkının hayatı, cesareti, sadakati, semboller yardımıyla ifade edilmiştir. Piyesin başkahramanı Özbek yiğidi Teğ- men Arslan’dır. Ordu safında hizmet etmiştir. Özbek süvari bölüğünü düzenlemek için Özbekistan’a gelir. Bölüğü düzenleyip süvarilerle birlikte savaşa gider ve kahramanlık gösterir. Eserde, düşmana dehşet salmış Özbek süvari bölüğünün kılıçlı askerleri Özbekistan kılıcı olarak sembolleştirilmiştir.

Kazak halk şarkılarına verilen isim “cır” dır.

Gafur Gulam Gözellik nimede? (Güzellik Nededir? 1923), Dinamo (1931), Tirik koşıklar (Canlı Türküler, 1932) adlı şiir kitaplarıyla Sovyet döneminin en başarılı şairi olarak tanındı.

1945-1956 yılları arasında Özbek “destancılığı” (manzum hikâye yazıcılığı) sahasında da belli başarılar elde edildi. Bu dönemde Özbek destancılığının ilgi alanı da güncel konular doğrultusunda genişledi. Askad Muhtâr’nın Katta yolda, Mirmuhsin’in Yeşil ḳışlâḳ, Mamarasul Babayev’in Bağbân, Şükrüllah’nun Çöller destanlarında Özbek çiftçilerinin hayatı, üretim sıkıntıları konu edilmiştir. Karakalpak defteri, Mirtemir’in seri halinde şiirdir.

Özbek edebiyatının önde gelen marifetçilerinden Furkat (1859- 1909), rus dilinin öğrenilmesi gerektiğini ileri sürer, Avrupa kültürünün tanınmasını savunmuştur.

Tipograf matbaalar 19. yüzyılın 70’li yıllarında mahallî dillerde de kitaplar yayımlamaya başladı. Mahallî dilde yayımlanan ilk kitap Şahımerdan İbragimov’un “Kalender” (Takvim) adlı kitabıdır.

Özbek edebiyatına toplumsal yaşamla ilgili ve sıradan insane özgü imgeler, duygular halkın konuştuğu dille ifade edilen konular Marifetçilik Edebiyatı olarak adlandırılan dönemde girmiştir.

Kazak halkı son yüz yılda iki defa alfabe değiştirdi. 1929’a kadar Arap, 1929’dan 1940’a kadar Latin ve 1940’dan sonra Kril harflerine dayalı alfabe kullandılar. Hâlihazırda Latin alfabesine dayalı bir alfabe üzerinde çalışılmaktadır. 2018 yılında latin alfabesine geçecektir.

Kazak dilinin başlangıcı 19. yüzyılın ortalarına rastlar. Bu edebi dil, halkın en çok kullandığı şiveye dayanır. Çokan Velihanov, Albay Kunanbayev, ve İbray Altınsarın gibi büyük Kazak aydınları bu dili kullandılar.