Çandur kelimesi ‘yanıltmak’ manasına gelmektedir.

Kelgüsige uruq térer. (Geleceğe tohum eker.)

Tatar adı, ilk kez Orhun Yazıtlarında Otuz Tatar ve Tokuz Tatar şeklinde geçmektedir.Tatar adı, Dede Korkut hikâyelerinde de geçmek- tedir. Bu kaynakların dışında, Kâbusnâme’de Tatarların dokuz Türk kavminden biri ola- rak gösterildiği, Dîvânü Lügâti’t-Türk’te Türk kavimleri arasında sayıldığı, Târih-i Fahred- din Mübârekşah’taki Türk kavimlerine ait listede Tatar adının da bulunduğu görülmekte- dir. Tatar adı, çeşitli kaynaklarda “dağ kişisi, tatar, barbar, vahşi, okçu halk, put (ongun), defter, su Moğolu, yabancı gibi anlamlarla açıklanmıştır.

Bugünkü Tatar Türklerinin ilk etnik oluşumunu Büyük Hun İmparatorluğu döneminde bu devletin bir parçası olan ve Don-Kuban sahasında yaşarken V. yüzyılın sonu ve VI. yüzyılın başında İdil boyuna göç eden Bulgar Türkleri teşkil eder.

“Beliq” kelimesinin karşılığı “balık”tır. Cümlenin tam karşılığı ise “Balık suda, insan havada yaşar.”

Tataristan Cumhuriyeti, Doğu Avrupa ovasının doğu bolgesinde Kama ve İdil nehirlerinin birleştiği yerde kurulmuş, 67.836 km2 yuzolcumune sahip bir Turk cumhuriyetidir.Tataristan’ın kuzey-guney sınırları arası 290 km, doğu-batı sınırları arası 460 km uzunluğundadır.

Tatar alfabesinde “b, c, c, d, f, g, h, x, j, k, l, m, n, n, p, r, s, ş, t, v, y, z, ts, şc, yı (yi), yu (yu), ya (ye)” olmak üzere 27 ünsüz bulunmaktadır.

Gitmemişim” kelimesinin Tatar Türkçesindeki karşılığı “barmaganmın” şeklindedir.

Tatar Türkçesinde tıpkı Türkiye Türkçesi gibi büyük ünlü uyumu düzenli bir şekilde görülmektedir. “Tüngerek” kelimesi büyük ünlü uyumuna uygundur. Yabancı asıllı ve birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu bozulmaktadır.

Seçeneklerdeki “yazğandimen”, “qaytiptu”,  “küttuq” ve “yezişkini bar” ifadelerinde olumsuzluk yer almamaktadır. “kütken emesmiz” ifadesi “beklememişiz” anlamında olup öğrenilen geçmiş zamanın olumsuzluk şeklini içermektedir.  

Ebulgâzi Bahâdır Han, Şecere-i Türk’te Uygur adının, bunlara, Oğuz Kağan tarafından verildiğini ve kelimenin “itaat edici” anlamında olup, “uy-” kökünden geldiğini belirtmiştir.

“Bu kitapta resimler pek cok.” ifadesinin Tatar Türkçesindeki karşılığı “Bu kitapta resimner bik küp.” şeklindedir.

Türkçe anlamı “Bana şiir kitapları gerekli idi” olan bu cümlede şiir “Шигырь” dir.

“Toxtam” kelimesinin karşılığı “anlaşma”dır.

Tatar Türkçesinin temelini İdil Bulgarcası oluşturur. İdil Bulgarları, Türkçenin iki büyük dil grubundan bugünkü Çuvaş Türklerinin devam ettirdikleri r-l grubuna dâhildirler. Ancak 920 yılında Bulgar hanı Almas Silke’nin halkıyla birlikte İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte Bulgar Türkleri Arap alfabesini kabul etmişler ve dillerinde meydana gelen değişmeyle de z-ş grubuna geçmişlerdir. Zengin bir kültür hayatı bulunan İdil Bulgar Türklerinden günümüze kalan kitabeler, İdil Bulgar Türkçesi, Tatar Türkçesi ve Arapça olarak yazılmış mezar taşlarıdır.

On yıl içerisinde iki defa alfabe değiştirilmesi (1927-1940), matbuatta kısıtlamalar, Tatar okullarının kapatılması yanında namuslu, ahlaklı Tatar aydınları yok edilmiştir. Hatta Sosyalizme hizmet eden ve bu minvalde eserler veren Alimcan İbrahimov, Cemal Velidi, Feti Burnaş, G. Tolımbay, F. S. Kazanlı, Şamil Osmanov, G. Nimeti, G. Ali, G. Muhammetşin , Kerim Tinçurin bile öldürülmüştür.

“Elvette, meni, -deptu at, -men qoş tartimen, tirna söreymen” ifadesindeki cevap ünlemi “elvette” kelimesidir.

Yukarıdaki “avıl, tössiz, tormış, ügiz” kelimeleri büyük ünlü uyumuna uymaktadır ancak gektar kelimesi yabancı asıllı olup uyuma uymamaktadır.

Uygur Türkleri, Doğu/Karluk grubuna girerler.

“Hayvanlar bilen quşlar arisida bir birige qara sanimasliq” ifadesindeki sıralama bağlacı “ile” anlamındaki “bilen” kelimesidir.