Türkiye Cumhuriyeti devletinin 1924 tarihli ilk anayasasındaki devletin dininin İslam olduğu ilkesi 1928 yılında anayasadan çıkarılmış, yerine 1937 yılında yapılan bir değişiklikle Türkiye Cumhuriyeti devletinin “laik” olduğu ilkesi konulmuştur. 

Farabi, ‘erdemli şehir/toplum’ görüşüyle, eski Yunan’ın site ve sınıflı toplumu yerine İslamiyet’in insanlar arasında fark gözetmeyen evrensel ve dini toplum anlayışını geçirmektedir. Aydınlar aristokrasisinin idare edeceği bu erdemli şehir/toplum, bilginlerden ve erdemli insanlardan oluşacaktır. ‘Erdemli toplumdan söz ederken ideal ve ütopik bir toplum modeli ortaya koyan Farabi, ‘erdemsiz toplumu anlatırken ise gerçek/yaşanan toplumu resmetmektedir. Erdemli toplumun zıddı olan erdemsiz toplumun dört şekli vardır. Cahil toplum, Gerçek mutluluğu fark edemeyen ve mutlak monarşi ile yönetilen ‘cahil toplum’ halkı, servet, şehvet, itibar gibi değerlere ulaşmayı hayatın gayesi ve gerçek mutluluk zanneder. Farabi cahil toplumlarında da altı farklı alt türü olduğunu belirtmektedir. 

Din ve devlet ilişkilerini düzenleyen siyasi bir anlayış ve hukuki bir ilke olarak yorumlandığında, laikliliğin, yaygın ve belirgin özellikleri olarak şunları saymak mümkündür: Laiklik, devlet yönetiminin dini esaslara göre yönetilmemesi, yasaların dini kaynaklar esas alınarak çıkarılmaması, devletin dinler ve dini gruplar arasında ayırım yapmaması, bütün inanç gruplarına eşit mesafede bulunması, din ve vicdan özgürlüğünü koruması ilkelerini içerir.

Bu araştırma teknikleri; Alan ya da saha araştırmaları: sosyal bilimlerde çok kullanılan belirli bir olayın çok boyutlu ve ayrıntılarıyla incelenmesi sürecidir. İncelenen grup, olay ve konunun doğal ortamına girilerek, olayların akışına dâhil olarak, tepkilerin, inanç, duygu ve düşüncelerin belirlenmesini içeren alan araştırması tekniği ise “katılımlı gözlem” olarak da anılmaktadır Monografi: Sınırları belirlenmiş, tek bir konunun, küçük grupların ya da örnek bir olayın tüm değişkenleriyle dar boyutlu ve derinlemesine incelenmesidir. Köy, şehir, parti, dini grup/cemaat monografileri, kan davası gibi örnek olayları ele alıp inceleyen monografiler örnek olarak zikredilebilir.. Anket: Sosyoloji’de olduğu gibi din sosyolojisi araştırmalarında da sıkça kullanılmaktadır. Çeşitli konularda, kişilerden okuyup cevaplayabilecekleri soru kâğıdı hazırlanması yoluyla yazılı bilgi toplama tekniğidir. Sözlü olanına mülakat denir. Araştırmalarda anket ve mülakat tek olarak ya da birlikte de kullanılabilir. Mülakat: Araştırmalarda kullanılan başka bir teknik de ‘mülakat’ yani ‘görüşme’dir. Araştırmanın niteliğine göre, anket yerine veya anketle birlikte mülakatla da veri toplanabilir. Mülakat, araştırılan konuda sözlü bilgi toplama, yani, önceden amaç ve varsayımlar doğrultusunda hazırlanan sorularla yapılan karşılıklı, yüz yüze konuşmadır. Mülakat çoğunlukla yüz yüze yapılmakta ise de telefon veya internet ortamında görüntülü konuşma ile de yapılabilir. Verilen cevaplar araştırıcı tarafından kaydedilir. 

Türk sosyoloji tarihinin ikinci önemli ismi, Prens Sabahattin’dir. Fransa’da deneysel sosyoloji anlayışına sahip sosyal bilim (science sociale) ekolünün görüşlerini benimsemiş olan Prens, Le Play, Henri de Tourville ve Edmund Demolis başta olmak üzere bu akımın geliştirdiği görüşler doğrultusunda Türkiye’nin sosyal yapı değişikliğiyle yeniden eski günlerine dönebileceğini savunur. Bunun için “Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?” adını taşıyan küçük bir eser yazmıştır. 

Asıl sistematik din sosyolojisi Birinci Dünya Savaşını izleyen yıllarda Max Weber’ in öğrencisi Joachim Wach tarafından kurulmuştur. 

Bir dünya tarihi olan Kitabü’l–İber’ine giriş olarak yazdığı, daha sonra genişlettiği ‘Mukaddime’si ile sosyolojinin ve din (İslam) sosyolojisinin ilk klasiği olan eserin sahibi İbn Haldun’dur. 

“Dini İctimaiyat Notları” Necmeddin Sadık’ın; “Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?” Prens Sabahattin’in; “İctimaiyyat ve Şeriat–ı İslamiyye” ve “İlm–i İctimaa Nazaran İslamiyet” ise Selahattin Asım’ın eserleridir. Ziya Gökalp’in “İlm-i İctimai Dini” adıyla basılan eseri, Türkiye'de ilk din sosyolojisi ders kitabı ve telif eser niteliğini taşımaktadır. 

Dinin sosyal işlevleriyle kastedilen, dinin toplumdaki yeri ve etkileri, toplum için gördüğü iş ve görevlerdir. Dinin sadece olumlu işlevleri değil, aynı zamanda olumsuz, yapıcı olmayan işlevleri de mevcuttur. Din, sadece fonksiyonel değil, aynı zamanda disfonksiyonel de olabilmektedir. Sözgelimi din, toplumu bütünleştirebileceği gibi çatıştırabilir de. Burada dinin bütünleştirme işlevi görece olumlu, çatıştırma işlevi ise görece olumsuzdur, yani disfonksiyonel veya ters-işlevdir. 

“Brahmanizm ve Budizm” Hindistan’da; “Konfüçyanizm” Çin’de; “Unification Church”, “the Family” ve “Iskcon” dini hareketleri Batı’da; Cao Dai ve Hoa Hao dini hareketleri ise Vietnam’da “dini olumlu yönde etkileyen sosyal değişimler” olarak ortaya çıkmıştır.

Modernleşme ve sekülerleşme kuramcıları, modern değerler ve kurumları benimseyen ve özümseyen toplumlarda dinin toplumsal ve siyasal alanlardaki etkinliğinin ortadan kalkacağını, bireysel olarak ta dini pratikler, ibadetler ve ritüellere katılımın gerileyeceğini savunuyordu. On dokuzuncu yüzyılda A. Comte, H. Spencer, E. Durkheim, M. Weber, K. Marks ve S. Freud gibi düşünürler sanayi toplumunun gelişimine paralel olarak dinin önem kaybedeceği görüşünü savunuyordu. “Dinin ölümü veya yok oluşu” şeklinde ifade edilebilecek bu yaklaşım 19. yüzyıl sosyal bilim anlayışına egemen olan anlayışı yansıtıyordu. 

Din, E. B. Tylor’a göre ruhsal varlıklara inançtır.

Fransa Anayasada laiklik ilkesinin açıkça kabul edildiği modeli benimsemiş ülkelerden biridir. 

Grupsal yaklaşım örneği olarak J. L. Moreno’nun (1892-1974) sosyometrisi, grup içindeki insan ilişkilerini canlı iken, ölçüye vurmaya çalışan, yani insan ilişkilerini belli gruplar içinde meydana gelişleri esnasında inceleyen bir bilim dalıdır. Sosyometrinin amacı, ırkı, inancı, dini, ideolojisi ne olursa olsun, her insana, yeryüzünde tutunmaları, kendiliğindenliklerini ve yaratıcılıklarını kullanmaları için aynı derecede fırsat veren bir dünyanın kurulmasına yardımcı olmaktır.

A, B, C ve D seçeneklerindeki kuramcılar zamansal olarak bütün insanlık tarihini kapsamına alan evrensel kuramlar ortaya atıkları için büyük boy kuramcı olarak bilinirler.  Talcott Parsons ise orta boy kuramcıdır. 

Sosyoloji de olduğu gibi din sosyolojisi de uzmanlaşmış alt dallara ayrılmıştır. Bütün dinlerin sosyolojik incelemesini kendine konu edinen genel din sosyolojisi ile yalnız bir dine ait sosyolojik konuları ele alan özel din sosyolojileri vardır. Genel din sosyolojisi, konu, yöntem, teorik temellerin araştırılmasının yanı sıra, bütün dinlerin din ve toplum ilişkileri ve etkileşimi bağlamında inançları, pratikleri, grupları ve örgütlenmelerinin genel ve karşılaştırmalı incelemesini yaparken, özel din sosyolojileri, belli bir dinin, dini grubun, doğuş, gelişim ve örgütlenmeleri ile oradaki dini sosyal olayları araştırma ve açıklamayı kendine konu edinmiştir. Örneğin, Hıristiyan din sosyolojisi, Yahudi din sosyolojisi, İslam din sosyolojisi vb. Ernst Troeltsch’in “Hıristiyan Kilise ve Gruplarının Toplumsal Öğretisi” (1912), Jean–Paul Charnay’ın “İslam’ın Dini Sosyolojisi” (1977), İlyas Ba– Yunus, Ferit Ahmet’in “İslam Sosyolojisi: Bir Giriş” (1985), Yümni Sezen’in “İslam’ın Sosyolojik Yorumu” (2000) adlı çalışmaları özel din sosyolojilerine örnek olarak verilebilir. 

Toplumu, değişimin birimi olarak ele alan kuramlar orta boy kuramlardır. Bu kuramlar demografik ve ekolojik değişimler, iç göçler, kentleşme, alt kültürler ve sapan davranışlar, sosyal tabakalaşma, sosyal hareketlilik gibi konular üzerinde yoğunlaşmaktır. Diyalektik, Evrimci ve Modernleşmeci kuramlar büyük boy kuramlardır. Büyük boy kuramlar zamansal olarak bütün insanlık tarihini kapsamına alan evrensel kuramlar oldukları iddiasındadırlar. Küçük boy kuramlar ise toplumsal değişimi grupsal süreçlere ve psikolojik unsurlara bağlayan sosyal psikolojik ve psikolojik kuramlardır. 

Din, E. B. Tylor’a göre ruhsal varlıklara inançtır. 

Sosyoloji gibi, din sosyolojisi de tümevarımcı (özelden genele, parçadan bütüne, tikelden tümele varmak için kullanılan akıl yürütme) yöntemi kullanan, tümden gelimi (genelden özele, bütünden parçaya gidiş yöntemi) de yeri geldiğince uygulayan, sosyal olay ve olguları neden-sonuç bağlamı içinde ele alan, çok faktörlü çoğulcu yaklaşımı esas alan bir bilimdir. 

Asıl din sosyolojisini, E. Durkheim sosyolojisinin Türkiye'deki temsilcisi olup, din anlayışında da Durkheim'in etkisinden kendini kurtaramamış bulunan Ziya Gökalp’ta bulmaktayız. Ziya Gökalp’ın üzerinde önemle durduğu konulardan birisi de dindir. Ona göre din toplum tarafından oluşturulan ve toplumlar için zorunlu, vazgeçilmez bir kurumdur. Bu nedenle Gökalp hayatının her döneminde dine önem vermiştir. Durkheim etkisi ve bakış açısıyla, teorik din sosyolojisi alanına yönelerek, dinin toplumsal özellikleri ve işlevleri üzerinde durmuştur. Ona göre din, önyargılarla değil, diğer toplumsal kurumlar gibi sosyolojik özellikleri ile bilimsel olarak incelenmelidir. Nitekim İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi’nde 1913’te kurduğu “İlm-i İctima” kürsüsünde, genel sosyoloji yanında özel sosyoloji alanında dini sosyoloji (İlm-i İctimai Dini), hukuk sosyolojisi gibi dersler de verdiği bilinmektedir. Bu derslerin notları taş basması olarak çıkmıştır. Böylece “İlm-i İctimai Dini” adıyla basılan bu eser, Türkiye'de ilk din sosyolojisi ders kitabı ve telif eser niteliğini de taşımaktadır. Ayrıca, din sosyolojisi ile doğrudan ilgili birçok makalesi dönemin dergilerinde yayınlanmıştır Bu makaleler Ziya Gökalp’ın din konusundaki yaklaşımını açık bir şekilde göstermektedir. İslamiyet’in getirdiği adalet ve eşitlik anlayışı toplumsal hayata önemli yansımaları getirmesi Ahmet Cevdet Paşa’ ya ait bir görüştür.