Durkheim’e göre dinin kaynağı bizzat toplumun kendisidir, bir başka deyişle bireysel korku değil, topluluk heyecanı veya ruhudur.

A. Comte, insanlık tarihini üç evreye ayırmıştır. Birinci evreyi dinsel ve mitolojik düşünce veya bilgi biçiminin hâkim olduğu Teolojik Evre olarak nitelemiştir. İkinci evre, birinci evreyi takip eden ve felsefi düşüncenin hâkim olduğu Metafizik Evre’dir. Üçüncü evre en son galip gelecek olan ve olumsalı, göreli olanı anlamaya yönelik olgucu bir bilimsel araştırma çerçevesindeki Pozitivist Evre’dir.

Kurum, sosyal kişilerin temel ihtiyaçlarını karşılamak amac›yla ortaya çıkmış, süreklilik kazanmış, eş güdümlenmiş, oldukça onaylanmış ve yaygınlık kazanmış sosyal örüntü, rol ve ilişki yapısıdır.

Medine vesikası, Hz. Muhammed’in hicretinden sonra oradaki Yahudi topluluk ile Müslüman topluluğun bir arada yaşayabilmesi için Yahudi kabilelerle imzaladığı bir anlaşmadır. Bu vesika aynı zamanda, Müslümanların yönetim anayasasıdır ve ilk olma özelliğini taşımaktadır.

Teokratik sistemlerde din devletin üzerindedir.

El-Kaide, Sovyetlerin Afganistan’ı işgaline karşı kurulan; ancak daha sonra ABD ile savaşmaya başlayan terörist bir örgüttür. Taliban, Afganistan’da bulunan Sünni İslamcı bir gruptur. Hamas, Filistin’de İsrail’e karşı silahlı mücadele veren bir harekettir. Müslüman Kardeşler ise İngilizlerin Mısır’ı işgaline karşı kurulan din temelli bir örgüttür.

Klasik sosyolojinin kurucusu olan E. Durkheim, dini, toplumsal şartların bir ürünü olarak tanımlamıştır. Ona göre dinin kaynağı bizzat toplumun kendisidir, bir başka deyişle bireysel korku değil, topluluk heyecanı veya ruhudur. Bir başka deyişle Durkheim’a göre din toplumun ürettiği kutsallıktan doğmuştur.

İlk bakışta bireysel bir katkı gibi gözüken eğitimcilerin plan-program ve eylemleri bir toplumsal talebe dayanır. Bütün ünlü eğitimciler, bu sosyal çizgiye denk düşmüş onu formüle ederek üzerine bir şeyler kurmaya çalışmışlardır. Bu bağlamda klan, kabile, site, ulus gibi ne kadar toplum tipi varsa o kadar farklı eğitim tarzından söz edilebilir.

Din ve aile kurumları arasındaki ilişkinin önemli kontak noktalarından birisi, ikisinin de sosyal kontrol ve denetleme kurumları olmalarıdır. Bu işlev toplumsal hayatın sürekliliği için önemli bir görevdir. Bunu yerine getirirken aile dini, din aileyi kollaya gelmişlerdir. Dinin en önemli uygulama alanlarından biri aile olduğu gibi aile de varlığını sürdürebilmek için büyük çapta dine dayanarak gelmiştir.

Delphi, Benares, Mekke, Roma, gibi kentler varlıklarını dinden almışlardır.

Laiklik, genel olarak dinle devletin birbirinden ayrılmasını öngören sistemdir. Siyonizm, Tevrat’ta Yahudiler için vaat edilen topraklarda başkenti Kudüs olan bir Yahudi devletini kurmayı amaçlayan uluslararası siyasi bir harekettir. Feodalizm Orta Çağ Avrupasında beşinci ve on altıncı yüzyılları arasında yaşanmış olan toplumsal, ekonomik ve siyasi düzene verilen addır. Teokrasi ise ruhani liderlikle, siyasal liderliği birleştiren bir yapıyı ifade eder.

İnsanın değişik varlıklardan korkmasının onu, bunların üstesinden gelebilecek değişik bir varlık tasarımına götürdüğünü iddia eden ve dini “korku” ile tanımlayan düşünür David Hume’dir.

Feodalizm, Orta Çağ Avrupası’nda beşinci ve on altıncı yüzyılları arasında yaşanmış olan toplumsal, ekonomik ve siyasi düzene verilen addır. Teokrasi, ruhani liderlikle, siyasal liderliği birleştiren bir yapıyı ifade eder. Fundamentalizm, dinin aslına dönmeyi savunan bir yaklaşımdır. Laiklik ise genel olarak dinle devletin birbirinden ayrılmasını öngören sistemdir.

Feuerbach ve Comte, Tanrı’nın insanlar tarafından uydurulduğu fikrini benimsemişlerdir. Ancak Feuerbach, Comte’un aksine Tanrı’nın insanların kendi zayıflıklarını kapatması için insanlar tarafından yaratıldığını savunmaktadır.

Millet sistemine dayalı, din temelinde örgütlenmiş çok milletli bir yapıya sahip olması Osmanlı’ da din ve devlet arasındaki ilişkiyi en iyi tanımlayan seçenektir.