İslam dünyasında geleneğe farklı uçlarda yaklaşımlar vardır. Mesela Ali Şeriati “Gelenek alt edilmeden İslami hiçbir sorun çözülmez” derken, S. H. Nasr “Geleneğin dışında istikametimizi gösterecek hiçbir şey yoktur” demektedir. İlkece ikisi de doğru olmakla birlikte, birisi pratikten hareketle yapıya, diğeri teoriden çıkışla değersel işleve bakmakta ve tek yönlü kalmaktadırlar.

Arapça’da din kelimesi sözlük anlamıyla “yol, hüküm ve müka^fat” anlamlarında kullanılmaktadır.

Modern din anlayışında özel alana çekilen din artık bir insanın inandığı kutsalla bağ kurmasını sağlayan bir kişisel trans sistemi olarak algılanacaktır.

Diyanet İşleri Başkanlığı Cumhuriyet’in temel kurumları arasında yer alır. Yasa’da belirtilen amaçlar çerçevesinde kendi görev ve sorumluluklarını yerine getirmekle yükümlü bir kamu kurumu olarak Diyanet, Türk modernleşmesinin din bağlamındaki yönelimlerini yansıtması açısından da özgün bir kurumsal pratik olarak değerlendirilebilir. Anayasal meşruiyetle görevini yerine getirmektedir. Şeriye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılmasıyla birlikte 3 Mart 1924’te Diyanet İşleri Reisliği adıyla kurulan kurum, değişik vesilelerle düzenlenen kanun, kararname ve mevzuat yapılanması (1965,1976, 1979, 1982, 1984, 2010) içinde varlığını sürdürmeye devam etmektedir.

Batıda, 16. yüzyılda Rönesans düşüncesiyle başlayan, 17. yüzyıl Kartezyen felsefe ile gelişen, 18. Yüzyıl Aydınlanma ve 19. Yüzyıl Pozitivizm anlayışıyla doruk noktasına ulaşan kültürel oluşuma genelde modern kültür (veya modern Batı Medeniyeti) adı verilmektedir. Modern kültürün tanımından da anlaşılacağı üzere A, B, D ve E seçeneklerindeki felsefe ve düşünce akımlarının modern kültürün ortaya çıkışında veya gelişiminde etkisi vardır. Ancak Skolâstik düşüncenin modern kültürün oluşumunda veya gelişiminde herhangi bir etkisi söz konusu değildir.

Toplumsal tabakalaşmanın ortaya çıkmasına yol açan eşitsizlikler ise toplumsal yapı içindeki statülerin, rollerin, otorite araçlarının, ekonomik kaynakların paylaşımının veya genel toplumsal refahın bölüşümünün, hatta kadın-erkek veya yaşlı-genç gibi kategorilerin ortaya çıkardığı eşitsizliklerdir.

Sosyoloji geleneğinde, toplumsal tabakalaşma ve farklılaşmayı ilk inceleyen ve toplumsal yapı içindeki eşitsizliklere ve farklılaşmalara ilk dikkat çeken iki önemli sosyal bilimci Karl Marx ile Max Weber olmuştur.

Hintlilerin kast sistemini ifade etmek için kullandıkları kelimelerden en önemlileri “varna” ile “jati”dir. “Varna”lar kast sistemini oluşturan dört büyük tabakanın her birisine verilen genel ad iken “jati”ler her bir tabakadaki alt katmanları ifade etmek için kullanılır. “Varna”, “sınıf, statü, renk” anlamına gelir.

Ferdinand de Tönnies’e göre atomic bireylerden oluşan toplum Gesellschaft olarak nitelenmiştir.

Hilafetin kaldırılması laikliğe doğru atılan önemli adımlardandır.

Tarihî M.S. 4. yüzyıla kadar inen Laiklik kavramı, 18. yüzyıldan itibaren, yükselen ulus devletlerini kilise karşısında otonom hale getirip korumak üzere, siyasetin din dışılığı anlamında kullanılmaya başlanmıştır.

En asgari ama kuşkusuz aynı zamanda en önemli gelenek dildir. İnsanlar bir dilin içinde dünyaya gözlerini açarlar.

Fundamentalizm ile Selefiler düşünce anlamında ortak bir nokta barındırmamasına karşın imaj olarak ortak noktada buluşmuşlardır. Selefiler ve fundamentlistlerin kastettiği kutsal metinler farklıdır. Selefiler Kuran’ı Kerim’i yeniden okumayı öngörürken fundamentalistler daha çok geleneklerden bahsetmektedir.

Gelenek bir tarihsel durum veya koşul olmaktan ziyade belli bir dönemde aşılıp geçilmiş bir tarihsel dönem olarak algılandığında artık geride kalmış bir şeyden bahsetmiş olmak durumunda kalıyoruz. Oysa bu yaklaşımda modernliğin içinde de belli kurumların, davranışların veya yaşam tarzlarının bir gelenek oluşturma durumu gözardı edilmiş oluyor. Açıkçası gelenek insan varoluşunun en temel koşullarından biridir. İnsan her zaman bir geleneğin içinde doğar ve gelişir.

Ünlü Fransız oryantalist Gilles Kepel bu duruma Tanrı’nın İntikamı metaforuyla ironik bir yaklaşım getirir.

İnsanlar kiliseyle birlikte doğar ve yeni doğdukları zaman vaftiz edilerek kilisenin sürekli üyeleri olur.

Esasen 19. Yüzyılda pozitivizmin en önemli temsilcisi kabul edilen A. Comte’a göre başından bu güne toplumlar dinsel, metafiziksel aşamalardan geçerek bir pozitif döneme ulaşmışlardı. Bu pozitif dönem her şeyin mantıksal olarak yeniden kurulduğu ve bütün beşeri sorunların onu en iyi şekilde temsil eden bilimle çözüleceği bir aşamaydı.

Yaratılış, huy, karakter, mizaç anlamlarında kullanılan meşrep kavramı kişinin hangi dinî inanç, mezhep ya da tarikat içinde olursa olsun değişmeyen özelliklerini vurgulamak için kullanılmaktadır.