Küresel ölçekte yaygın olan dinlerin ulus-devlet sınırlarının önemsizleşmesiyle birlikte çok daha sık buluşma ve kaynaşma yollarını bulmaları şeklinde oldu. Bugün ticari şirketlerin çokuluslu yapıları kadar çok uluslu dini cemaatlerin giderek ekümenik yapılar ortaya koyabildiğine tanık oluyoruz.

Sözlük anlamı köktencilik olan Fundamentalizm, ABD’de 19. yüzyıl sonlarında modern kültüre karşı bir Protestan hareketi olarak ortaya çıkan Hıristiyanlık hareketin adıdır.

Batıda, 16. yüzyılda Rönesans düşüncesiyle başlayan, 17. yüzyıl Kartezyen felsefe ile gelişen, 18. Yüzyıl Aydınlanma ve 19. Yüzyıl Pozitivizm anlayışıyla doruk noktasına ulaşan kültürel oluşuma genelde modern kültür (veya modern Batı Medeniyeti) adı verilmektedir. Skolâstik düşüncenin modern kültürün oluşumunda veya gelişiminde herhangi bir etkisi söz konusu değildir.

Tarih boyunca genelde dinin, toplumların kendi ürettiği ve toplum üstü bir kaynağa dayanan iki tipi var olagelmiştir. A, B, C ve D seçeneklerinde verilen dinler zaman içerisinde toplumlar tarafından meydana getirilmişlerdir. Hıristiyanlık dini ise kaynağı toplum üstü bir güç olan ilahi güç tarafından meydana getirilmiştir.

Dinin çoğu kez geleneklere karşı çıkan, yürümekte olan geleneklere karşı daha köklü bir iddiayı ifade etmesi de söz konusudur. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyet gibi büyük dinlerin her biri ilk ortaya çıktıklarında süregiden geleneklere karşı devrimci bir muhalefet sergilemiş, bir bakıma kendi dönemlerine nazaran gelenekleri sorgulamayı, onları yıkmayı da hedeşemişlerdir. İslam’ın mesajının Hz. Muhammed tarafından sunulduğu anda Kureyşlilerin kendilerine karşı en önemli direnme gerekçelerinden birisi bu mesajın atalarının mirasına, geleneklerine aykırı olduğu idi.

Protestan reform hareketi 16. yüzyılda ortaya çıkmış; bunun sonucunda Batı kilisesi kendi içinde parçalanmıştır.

Yukarıdaki ifadelerin hepsi doğru ifadelerdir.

Postmodernizmin sosyologlar arasında belirlenmiş ortak bir tanımı yok ama birçok sosyoloğun ortaya koyduğu tartışma veya literatürden postmodern durumun bazı özellikleri ayırt edilebilir. Buna göre öncelikle modernizmin bazı özelliklerini akılcılık, aydınlanmacılık, batı-merkezli bir tarih ve coğrafya algısı, gelenek karşıtlığı, nesnelcilik veya ortak gerçeklik ve doğruluk idealine sahip olmak, siyasette merkezî ulus-devlet yapılanmaları, laiklik olarak tekrar hatırlamamız gerekiyor. Buna karşılık postmodernizm, aydınlanmanın ve modernitenin batı-merkezli tarih ve coğrafya algısının güçlü bir eleştirisi, artan küreselleşme ile birlikte ulus devlet yapıları veya ideolojilerinin gerilemesi, tüketimin artışı ve buna uygun bir kültürel durumun ortaya çıkması, insanların bağlandıkları adalet, eşitlik, devrim gibi ortak amaç ideal veya meta-anlatıların gücünün iyice azalması, bunun yerine güçlü bir görecelik duygusunun hakim olması gibi gelişmelerle belirlenmektedir.

Ekümenizm, dinlerin kendi aralarındaki mezhep veya meşrep farklılaşmalarını hatta ulusal dağınıklıklarını aşarak bir birlik oluşturma eğilimine verilen isimdir.

Kast sistemindeki toplumsal katmanlar; Brahmanlar: entelektüel tabakadır, Kişatriyalar: Prensler, prensesler ve soylu savaşçılardan oluşan tabakadır ve Vaişyalar: Tüccarlar, iş adamları ve toprak sahibi çiftçilerden oluşan tabakadır.

Tipik bir Müslüman toplumda müminlerin hangi referans dünyasına ait olduğu (itikad), hangi kriterler (sabite) içinde hayatlarını sürdürdükleri, geçmişle gelecek arasındaki dengeyi nasıl korudukları ve belki de en önemlisi tasavvur dünyalarının sınırlarının nerelere dayandığını göstermesi açısından oldukça önemlidir. Tarikat; İslam kültür ve literatüründe daha çok tasavvufi bağlamlarda kullanılan, Tanrı’nın doğrudan bilgisine götürdüğüne inanılan manevi bir yol olarak görülmektedir. Kelam; İslam’da inanç esasları etrafında ortaya çıkan tartışmaları disipline eden bir ilim dalıdır.

Selefiyecilik, sözlük anlamı itibarıyla daha öncekilerin yolunu izlemek anlamına geliyorsa da, bu öncekiler, bütün bir geleneği içine almamakta, tarihsel birikimi atlayarak dinî ilk uygulamalardan alıp getirmeyi teklif etmektedir.