Urartu krallarının ve aileden gelen diğer bireylerin gömülmesi için sitadelde ka­yalara oyularak yapılan bu uygarlığa ait mezar tipi çok odalı kaya mezarıdır. Yerel yöneticiler de egemen oldukları bölgede inşa ettikleri eyalet mer­kezi niteliğindeki kalelerde kendileri için çok odalı kaya mezarları yaptırmışlardır. Doğru cevap E'dir.

Kültepe’nin yanında Anadolu’da Assur Ticaret Koloni Çağı ile çağdaş başka yerleşmeler de bulunmaktadır. Kültepe metinlerinden tanıdığımız ve yeri saptanabilen bir diğer karum “Karum Hattuş”tur. Bu karum aslında daha sonra Hitit başkenti Hattuşa olarak tanınan şehirden başkası değildir. Ünlü Neşa (Kültepe) kralı Anitta metnine göre Karum Hattuş, Anitta tarafından bir gece baskını sonucunda ele geçirilir. Neşa (Kültepe) Kralı Anitta, Kuşşaralı Pithana’nın oğludur. Neşa kentini fethettikten sonra burayı kendine merkez seçer. Bazı araştırmacılar tarafından Hititlerin ilk kralı olarak da kabul edilir. Anitta kenti yok eder ve “yerine yabani otlar eker”. Doğru cevap B'dir.

Urartu ile Assur arasındaki dağlık alanda, hiçbir krallığın denetimine girmeyen ve Assur yazıtlarında krallık olarak tanımlanan güçlü yerel aşiretler egemen idi.

Genç bir bilim dalı olan Hititoloji, Hint-Avrupalı bir toplum olan Hititlerin (MÖ 1650-1200) dil­lerini ve çivi yazısı sistemini kullanarak kilden tabletler üzerine kaydettikleri yazılarını okuyarak, Hitit toplumunu anlamaya çalışan bilim dalıdır. Hititçe Hint-Avrupa Dil Ailesi’nin yazılı belge bırakmış en eski üyesidir. Bu dil ailesi ise, Hint Okyanusu’ndan Atlas Okyanusu kıyılarına kadar uzanan coğrafyada, Türkçe-Macarca-Fince dışında konuşulan tüm dilleri içine alır. Hititlerin, hemen her konuda yazdıkları tabletlerin sayısı, günümüzde halen devam eden pek çok kazı sayesinde binlerce sayıya ulaşmıştır.

Orta Tunç Çağı Anadolu’su hakkında en önemli bilgiler Kayseri yakınlarındaki Kültepe (Kaniş/ Neşa) kazısından edinilmektedir.

MÖ ikinci binyılın ilk yarısında Kültepe’de başlayan ve daha sonra Kızılırmak Havzası’ndaki başkentleri Hattuşa kurulan Hitit Devleti, sınırlarını özellikle güneydoğu yönünde genişleterek bir imparatorluğa dönüşmüştü.

Hitit İmparatorluğu geniş bir coğrafyada, farklı etnik kökenlere mensup bir tebaaya hükmediyordu. Politik bir tercih olarak görülen bir girişim ile farklı toplumların tanrıları resmi bir pantheonda birleştiriliyor ve böylece Hitit egemenliği altına giren toplumların, merkezi bir güç altında bir arada yaşaması sağlanmış oluyordu. Birçok dini unsuru ve farklı dini uygulamaları bir arada görebildiğimiz için, Hitit dininde synkretizmin varlığından bahsedilebilir. Çok tanrılı dinlerde sular, gökyüzü, toprak, ay, güneş gibi daha birçok unsur ilahlaştırılmıştır. Hitit inanç sisteminde de bunun gibi doğa unsurları ayrı ayrı tanrılar ile temsil edilmiştir; Güneş Tanrıçası, Gökyüzü/Fırtına Tanrısı, Kırların Koruyucu Tanrısı gibi. O halde Hitit dininin, çeşitlilik özelliğinin yanı sıra, bir doğa dini olma özelliğine sahip olduğu söylenebilir. Merkezleri Hattuşa’da bulunan din adamları, yukarıda bahsedildiği üzere resmi bir pantheon oluşturmuşlardı. Bir devlet dini olarak karşımıza çıkan Hitit dininin uygulamalarına, Hitit sivil halkının katılımının olmadığı anlaşılmıştır. Hitit dininin pratiğinde halka yer verilmiyordu. Bu durum, en iyi şekilde bayram törenlerinde görülebilmektedir. Hitit bayram ritüellerinin ayrıntılı bir şekilde anlatıldığı tabletlerde, törenlere katılan kral, kraliçe ve aileleri, pek çok tapınak ve saray görevlisi, ülke beyleri, yabancı ülke diplomatları katılmaktaydı.

Bakır

Geç Hitit Devletleri hakkında yazılı bilgi; doğal kayalar, steller ve mimari eserler üzerindeki
hiyeroglifli yazıtlar ve Assurlu kralların yazdırdığı çivi yazılı tabletlerden sağlanmıştır.

Hitit inanç sisteminin temelini farklı etnik kökenlere ait birçok öğe oluşturur. Bu nedenle gerek dininde gerek mitolojisinde bir kültür mozaiği ile karşılaşılır. Hititler kendilerine ait kültür öğelerinin yanı sıra, tanıştıkları yeni kültürlerden, bünyelerine uygun gördükleri pek çok unsuru da kabul etmişlerdir. Hitit dinindeki çeşitliliği en iyi şekilde geniş pantheonlarında görmekteyiz. Hititler kendilerini “bin tanrılı” olarak tanımlarlar. Resmi pantheonlarında Hint-Avrupalı Tanrılar (Hitit-Luwi-Pala), Asyanik Tanrılar (Hatti-Hurri-Sümer), Indo-Ari Tanrılar (Eski Hint) ve Semitik Tanrılar (Assur-Babil) gibi farklı etnik kökenli toplumlardan alınan tanrılar bulunmaktadır. Bu dönemde Hititlerin Yunanlılar ve tanrılarıyla herhangi bir ilişkisi bulunmamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Geç Hitit sanatını en iyi şekilde anlamamızı sağlayan buluntulardan bir grubu Kargamış’ta ortaya çıkarılmıştır.

Stel: Üzerinde yazıt bulunan dikili taş. Genellikle dinsel veya siyasal mesajlar vermek, sınır çizmek veya ulaşılan en son noktayı belirlemek amacıyla dikilmişlerdir.

Hititlerde de yazılı yasaların varlığı, Boğazköy’de bulunan yazılı belgeler arasında, kanun maddeleri­ni içeren iki tablet ve bu tabletlerin çeşitli zaman­larda kopyaları yapılarak çoğaltılmış versiyonları­nın ve Hitit İmparatorluğu’nun son dönemlerinde yazılmış bir paralelinin ortaya çıkarılması sonucu anlaşılmıştır. Sözünü ettiğimiz bu iki tabletin bi­rincisi “eğer bir adam”, ikincisi ise “eğer bir bağ” sözleriyle başlamakta ve toplam 200 kanun mad­desini içermektedir. İlk tablet bireylerin hukukunu ve mülkiyetini koruyan konuları; ikincisi ise, arazi edinme ve tarım gereçlerine sahip olma ile ilgili konuları kapsamakta, bir fiyat tarifesi içermekte ve cinsiyete ilişkin suçlara verilecek cezaları saymakta­dır.

Anadolu Arkeolojisi dersinin “ Anadolu’nun İlk İmparatorluğu: Hititler” başlıklı 3. bölümünde konu ile ilgili şu bilgiler verilmektedir.

Boğazköy (Hattuşa)’deki arşivlerde 25.000’den fazla sayıda tablet ve tablet parçası bulunmuştur. Ayrıca Anadolu’da yapılan diğer kazılarda Tokat ili­nin Zile ilçesi yakınlarındaki Maşathöyük (Tapig­ga), bugün Çorum’a bağlı olan Ortaköy (Şapinu­wa) ve Sivas-Kuşaklı (Şarişşa)’da da arşivler ortaya çıkartılmıştır. Başkent Hattuşa’daki arşivler tam an­lamıyla bir devlet arşivi niteliğindedir. Mitolojiden tıbba, dinden hukuka çeşitli konularda kayıtlar bu­lunmasına rağmen halkın yaşamı hakkında doğru­dan bilgi veren tabletler yoktur. Bununla birlikte, özellikle kanun metinleri sayesinde sıradan insanın yaşamı hakkında fikir sahibi olabilmekteyiz. Bu nedenle sorunun doğru cevabı “A” şıkkıdır.

Assur ile kırılgan olan ilişkiler özellikle Kummuh Krallığı kendini güçsüz hissedip Urartu ile ittifak yaptığı dönemde açığa çıkar. Assur kralı II.Sargon, Kummuh'u ele geçirir ve halkı Güney Mezopotamya'ya göndererek, bu bölgeye yerleşmelerini şart koşar. Doğru cevap B'dir.