Genel Dilbilim 1 Final 10. Deneme Sınavı
Toplam 20 Soru1.Soru
Aşağıdaki açıklama seçeneklerden hangisiyle ilişkilidir?
“Dile yerleşmiş yabancı asıllı kelimeleri kovmaya çalışmak dilde ırkçılık demektir.”
Evrensel Dilbilgisi |
Betimleyici Dilbilgisi |
Kuralcı Dilbilgisi |
Evrensel Dilbilgisi |
Üretici Dilbilgisi |
Betimleyici dilbilgisi, bir kişi ya da grubun soyut ve ülküsel biçimde olması gerektiğini savundukları yargılayıcı dil kurallarını değil; dili kullanıldığı durumuyla incelemeyi hedefleyen yaklaşımdır. Dil kullanımı üzerinde her hangi müdahale ve yargı bildirmek bilimsel bir yaklaşım değildir. Bu yüzden bilimsel yaklaşımda asla “bir yapının olması gerektiği” yaklaşımı söz konusu değildir. Dilbilimde dil konuşucuların kullandığı şekliyle ve tamamen olduğu gibi incelenir. Bir başka ifadeyle dil kuralları betimlenir; konuşuculara neyi nasıl söylemeleri gerektiği konusunda öneri ya da buyruk verilmez. Konuşucuların bir yapıyı kullanma konusundaki eğilimleri değiştirilmeye çalışılmaz. Neden –sonuç ilişkisi içinde yapılar açıklanmaya çalışılır. Verilen açıklamada da dili olduğu gibi ele alma yaklaşımı vardır. Doğru cevap B’ dir.
2.Soru
Aşağıdakilerden hangisi açık küme sözcüğüdür?
iç |
ile |
ve |
ben |
bu |
Dildeki her bir sözcük en az bir sözcük sınıfına atanır ve bu da o sözcüğün daha büyük dil yapıları içindeki görevlerini ve aynı sözcük sınıfı içindeki diğer sözcüklerle olan benzerliklerini belirler. Daha önce sözcüklerin sözlüksel (içerik) ve dilbilgisel (işlevsel) olmak üzere iki gruba ayrıldığından söz etmiştik. İçerik sözcükleri sözcelerin iletişimsel değerini ve etkisini artıran, biçimleri girdikleri çekimler sebebiyle değişken olan anlamlı sözcüklerdir. Bu sözcüklerin oluşturduğu sınıflar, yeni üye katılımına elverişli olduğu için üretken açık kümelerdir. Tipik örnekleri ad, eylem, sıfat ve belirteçlerdir. Bunların arasında, adlar ve eylemler bütün dillerde birincil (major) sözlüksel sınıflardır. Sıfatlar dillerde bağımsız bir sözcük sınıfı olarak bulunabilir veya bulunmayabilirler, ancak belirteçlerin evrenselliği bütün bu sözcük sınıflarına göre daha düşüktür. İşlevsel (görevli) sözcükler sözcelere anlamsal katkılarda bulunmazlar ve bu yüzden bir iletişimsel değer taşımazlar. Bunun yerine tümce parçaları arasında ilişkiler kurarak bazı dilbilgisel görevleri yerine getirirler. Çoğunluğu çekim almayan bu sözcüklerin değişken biçimleri yoktur ve oluşturdukları sınıflar yeni üye katılımına elverişli olmadığı için kapalı kümelerdir. İkincil (minor) sözcük sınıfları olarak da adlandırılırlar. Tipik örnekleri adıl, ilgeç, bağlaç ve belirleyicilerdir. Verilen örneklerde iç sözcüğü ad veya eylem, ile sözcüğü ilgeç, ve sözcüğü bağlaç, ben sözcüğü adıl, bu sözcüğü belirleyicidir. Doğru cevap A’ dır.
3.Soru
Kurallı fakat kabul edilmez tümceler aşağıdakilerden hangisini kanıtlar?
Sözdizim ve anlambilimin birbirinden bağımsız olduğunu |
Sözdizim ve anlambilimin modüllerinin bağlantılı olduğunu |
Dil modülünün bileşkelerinin bağlantılı olduğunu |
Bilişsel dil düzeneğinin diğer öğrenme düzeneklerinden ayrı olduğunu |
Dil düzeneğinin sesbilgisi, biçimbilgisi, sözdizim ve anlam modüllerinden oluştuğunu |
Anlam ve yapının farklı olduğunu Chomsky aşağıdaki örnekle gösterir: Colorless green ideas sleep furiously. ‘Renksiz yeşil rüyalar kızgınca uyuyor.’ Bu örnekteki hem İngilizce hem de Türkçe tümce o dillerin sözdizim kurallarına uygun olarak üretilmiş kurallı tümcelerdir. Ancak anlam olarak hiçbir önerme ifade etmedikleri için dinleyici bu tümcelerin ne anlama geldiğini anlayamayacaktır. Öyleyse, bu tümceler kabul edilemez tümcelerdir. Eğer sözdizimsel olarak düzgün bir tümce anlamsal açıdan kabul edilemez olabiliyorsa, bu bize sözdizim ve anlambilimin farklı ve özerk dil modülleri olduğunu gösterir. Doğru yanıt A şıkkıdır.
4.Soru
Bir öğretmen şu örnekleri vererek aşağıdaki seçeneklerden hangisini açıklamaya çalışıyor olabilir?
* I set the table yesterday vs I set the table everyday
* Her gün masayı kurarım vs Her gün masayı kurar
Boş biçim |
Alaşım biçim |
Sıfır biçim |
Dilbilgisel koşullanma |
Sesbilimsel koşullanma |
Bazen görülebilir somut bir karşılığı olmayan biçimbirimler vardır. Bunlar da sıfır biçim olarak anılırlar. O¨rneğin, İngilizcede I set the table yesterday ‘Dün masayı kurdum’ ile I set the table everyday‘ Her gün masayı kurarım’ arasındaki anlam farkı, eylem üzerinde {PAST/GEÇMİŞ} ya da {PRESENT/GENİŞ} biçimbiriminin somut bir biçimi görünmediğinden belirteç yardımıyla anlaşılmaktadır. Türkçede de Her gün masayı kurarım ve Her gün masayı kurar arasındaki kişi bilgisi farkı, birinci tümcedeki eylemin barındırdığı [-ım] ve ikinci tümcedeki eylemin taşıdığı [-Ø] biçimi arasındaki karşıtlık sayesinde anlaşılmaktadır.
Dolayısıyla cevap C'dir.
5.Soru
-CI biçimbirimi aşağıdaki kelimelerin hangisinde kullanılmamıştır?
Hacı |
Yancı |
Dinci |
Kinci |
Avcı |
Hacı kelimesi HAc kelimesinden türediği için -CI biçimbirimini içermez. Doğru cevap A'dır.
6.Soru
Evrensel dilbilgisindeki ilkeler ve değiştirgenler için aşağıda söylenenlerden hangisi doğrudur?
İlkeler kalıcıdır, değiştirgenler ise geçicidir |
İlkeler kurallıdır, değiştirgenler ise kuralsız |
İlkeler gelişir, değiştirgenler ise gelişime kapalıdır |
İlkeler dildeki aynılıklardır, değiştirgenler ise dildeki farklılıklardır |
İlkeler soyuttur, değiştirgenler ise somuttur |
ED’de iki önemli kavram vardır: İlkeler ve Değiştirgenler. İlkeler her dilde olan aynılıklardır ve bunlar insan dilinin tüm ortak özellikleridir. Öte yandan değiştirgenler diller arası farklılıklardır.
7.Soru
Aşağıdakilerden hangisi durum ya da olayların parçalandığını ve yalnızca bir bölümünün devam etmekte ya da sık sık yinelenmekte olduğunu gösteren bakış açısının dilbilgisel karşılığıdır?
Bitmişlik |
Bitmemişlik |
Süren |
İlerlemeli |
Alışkanlık |
Bitmemişlik durum ya da olayların parçalandığını ve yalnızca bir bölümünün devam etmekte ya da sık sık yinelenmekte olduğunu gösteren bakış açısının dilbilgisel karşılığıdır.
8.Soru
"Örneğin, Türkçede kurallı oldukları halde çalıcı, yaşsız, hızsız gibi sözcükler türetilmez çünkü bu anlamları karşılayan hırsız, genç ve yavaş sözcükleri zaten kullanımdadır. Bu durum, daha önce bahsedilen nesnelerin varlığı ve adlandırmaya duyulan gereksinim koşullarının da bir uzantısı olarak düşünülebilir. Hissedilen bir olgunun konuşucu kitle tarafından kabul görmüş bir göstereni varsa bir yenisinin yapılmasına gereksinim duyulmaz."
Bu durum, hangi kuralın varlığıyla açıklanabilir?
Türetme |
Bileşme |
İkileme |
Tıkama |
Kısaltma |
Soruda verilen durumun açıklaması tıkama kuralı ile yapılabilir. Doğru cevap D'dir.
9.Soru
Aşağıdaki eylemlerin hangisinde 'bitmemişlik' söz konusudur?
Annem uyuyor. |
Babam geldi. |
Kardeşim gitti. |
Ablam çalışmadı. |
Ağabeyim yemek yaptı. |
Uyuyor eylemi henüz bitmemişliği ifade etmektedir.
10.Soru
Hangisi biçimbirim özelliklerindendir? I. Anlamlı oluşu II. Parçalanamaz oluşu III. Bölünebilir oluşu IV. Tekrarlanamaz oluşu
III ve IV |
II ve III |
I ve II |
I ve III |
II ve IV |
Hem anlamlı, hem de parçalanamaz yapılar hepsi birer biçimbirimdir.
11.Soru
Aşağıdakilerden hangisi bir dilde sözlükbirimlere bulundukları sözdizimsel konuma uygun bir biçim vermek üzere çekim ekleriyle gerçekleştirilen ve bitiminde de bir dizi sözcükbiçim üreten bir süreçtir?
Türeme |
Yapım |
Çekim |
Birleşme |
Ekleme |
Çekim, bir dilde sözlükbirimlere bulundukları sözdizimsel konuma uygun bir biçim
vermek üzere çekim ekleriyle gerçekleştirilen ve bitiminde de bir dizi sözcükbiçim üreten bir süreçtir.
12.Soru
Alanındaki çalışmalar, bir dilin yapılarını belirleyen kuralları ortaya çıkarmayı ve bu kuralların diğer insan dillerindeki yapı kurallarıyla ne ölçüde benzeştiğini ya da ayrıştığını açıklamayı amaçlayan dilbilgisi aşağıdakilerden hangisidir?
Evrensel dilbilgisi |
Üretici dilbilgisi |
Kuralcı dilbilgisi |
Betimleyici dilbilgisi |
Yapılandırmacı dilbilgisi |
Alanındaki çalışmalar, bir dilin yapılarını belirleyen kuralları ortaya çıkarmayı ve bu kuralların diğer insan dillerindeki yapı kurallarıyla ne ölçüde benzeştiğini ya da ayrıştığını açıklamayı amaçlarlar. Doğru seçenek B' dir.
13.Soru
Hangisi biçimbirimlerin özelliklerindir? I. Tekrarlanabilir oluşu II. Yerine koyma işlemi III. Karşıtsal dağılım ilişkisi içinde olması IV. Sözcüğün atomları olarak tabir edilmesi
Yalnız II |
I ve II |
II ve III |
III ve IV |
I,II,III ve IV |
Biçimbirimler, sözcüklerin karşıtsal dağılımı olup tekrarlanabilen ama bölünemeyen en küçük parçalarıdır.
14.Soru
Aşağıdaki bileşik sözcüklerden hangisi ad-ad sınıfından gelen bileşenlerden oluşmuştur?
Aşağıdaki bileşik sözcüklerden hangisi ad-ad sınıfından gelen bileşenlerden oluşmuştur?
büyükanne |
küstümotu |
başrol |
ateşkes |
gelgit |
Başrol kelimesi ad-ad sınıfından gelen bileşenlerden oluşmuştur.
15.Soru
Aşağıdakilerden hangisi sözcük sınıflarının geçirgenliğini örneklendirir?
Evsiz |
Hızla |
Git |
Gidiş |
Dönüş |
Sözcük sınıflarına ilişkin bir nokta da kullanımlarına bağlı olarak aynı sözcüğün farklı sözcük sınıflarına atanabilir olmasıdır. Örneğin, Türkçedeki ara sözcüğü bağlam içinde sırasıyla ad, sıfat, zarf ve ilgeç olarak sınıflandırılabilir: ara verelim, ara sokak, ara ara uğrarım, arkadaşlar arası. Öyleyse, sözcük sınıflarının geçirgen, sınıf üyeliğinin de dereceli olduğunu unutmamak gerekir. Bu örneklerde de evsiz hem ad hem de sıfat olarak sınıflandırılabilir: evsiz kaldım, evsizlere yardım ettim. Bu yüzden sözcük sınıflarının geçirgenliğine bir örnek teşkil eder. Diğer şıklarda verilen sözcükler ise yalnızca bir sözcük sınıfına ait olarak sınıflandırılabilirler: hızla zarf, git eylem, gidiş ve dönüş ad.
16.Soru
Yanlışların zararını çekmektense işimi doğru yaparım. Yukarıdaki örneğe göre yanlış sözcüğü bir ad olarak sınıflandırılmalıdır çünkü sayı çekimi taşımaktadır. Bu çıkarım hangi sözcük sınıflandırma ölçütüne göre yapılmıştır?
Anlamsal |
Sözdizimsel |
Dağılımsal |
Biçimbilimsel |
Dilbilgisel |
Anlamsal ölçüt, sözcüklerin anlam özelliklerini dikkate alır. Biçimbilimsel ölçüt, sözcükleri aldıkları ekleri gözeterek sınıflandırır. Dağılımsal ölçüt ise, sözcükleri öbek ve tümce içindeki dağılımlarını gözeterek sınıflandırır. Burada yanlış sözcüğü aldığı çekim ekine göre sınıflandırılmış ve bu yüzden biçimbilimsel ölçüt kullanılmıştır.
17.Soru
Seçeneklerde verilenlerden hangisi Kuralcı Dilbilgisiyle ilgili bir özelliktir?
Dil kullanımıyla ilgili herhangi bir müdahalede bulunulmaz |
Konuşucuların dili olduğu gibi incelenir |
Dili doğru ve iyi kullanan insanlar örnek alınır ve dil eğitimi önemlidir |
Konuşucuların neyi ve nasıl söyledikleri önem arz etmez |
Doğru ya da yanlış tümce ayrımı yoktur |
C seçeneği dışında verilen cümleler Betimleyici Dilbilgisine aittir. C seçeneği Kuralcı Dilbilgisine aittir. Doğru cevap C seçeneğidir.
18.Soru
Aşağıdakilerden hangisinde türetimsel biçimbirim vardır?
zamanında |
parlaktı |
gittiler |
severim |
çocuğun |
Bağımlı biçimbirimler, yani ekler, işlevlerine göre türetimsel ve çekimsel biçimbirim olarak ikiye ayrılırlar. Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözlükbirim oluşturan ekler türetim eki olarak adlandırılır. Türetim ekleri, eklendikleri sözcüğün sözlüksel ulamını da (ad, eylem, sıfat vb) değiştirebilir. Örneğin, Türkçedeki -ucu biçimi bir eyleme eklendiğinde onu ad haline getiren bir türetim ekidir. Koşucu, koş- eyleminden türemiş olmasına rağmen artık eylem değil, yeni anlamı ‘koşuya katılan yarışçı’ olan bir addır. Addan eylem yapan ekler için de avlamak ve aralamak sözcüklerindeki -la eki gösterilebilir. Benzer şekilde, soru 3’teki seçeneklerde verilen sözcüklerden bir sıfat olan parlak, –k eki ile parlamak fiilinden türetilmiştir. Öyleyse, -k bir türetim ekidir. Doğru cevap B’ dir.
19.Soru
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bir basit sözcük örneğidir?
Sulamak |
Tanışmak |
Gitmek |
Soruşturmak |
Düzeltmek |
Sulamak, tanışmak, soruşturmak ve düzeltmek karmaşık sözcüklerdir, ama gitmek fiili basit bir sözcüktür. Doğru cevap C'dir.
20.Soru
Evrensel dilbilgisinde bir yapının içinde aynı yapının yer alması ilkesine ne ad verilir?
Kurallı güdümlü yapı |
Gözlemsel yeterlik |
Betimsel yeterlik |
Özyineleme |
Açıklayıcı yeterlik |
Evrensel dilbilgisinde bir yapının içinde aynı yapının yer alması ilkesine özyineleme adı verilmektedir.
-
- 1.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 2.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 3.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 4.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 5.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 6.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 7.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 8.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 9.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 10.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 11.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 12.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 13.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 14.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 15.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 16.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 17.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 18.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 19.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 20.SORU ÇÖZÜLMEDİ