Müstahrec türü eserlerin hadisler açısından sağladığı önemli faydalar bulunmaktadır. Belirtilen seçeneklerin tamamı bu faydalardan olmakla birlikte

Tirmizî, “el-Câmiu’s-sahîh” eserinde sağlam ve sağlam olmayan hadisleri bir araya getirmiş, fakat kendi kanaatine de yer vermiştir. Buhârî, Müslim, İbn Huzeyme ve İmam Mâlik ise kendi kanaatlerine göre sadece sağlam gördükleri hadisleri bir araya getirmişlerdir.

“Kütüb-i sitte”de adı geçen râvilerin hemen hepsini ihtiva eden ilk çalışma Cemmâilî’nin “el-Kemâl fî esmâi’r-ricâl” isimli eseridir. Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin “Ârizatü’l-ahvezî” si Tirmizî’nin “el-Câmiu’s sahih” i hakkındadır, Muhammed b. Hilfe b. Ömer el-Übbî’nin “İkmâlü İkmâli’l-Mu’lim” i müslim şerhlerindendir. İbn Hacer’ in “Hedyü’s-sârî” sine Kastallânî’nin “İrşâdü’s-sârî” isimli şerhinde yer verilmektedir. İbn Abdilberr’in “el-İstizkâr”ı ise muvatta şerhlerindendir.

Eserin tam adı Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef’âl’dir. Herhangi bir konudaki hadislere topluca ulaşmak isteyenler için kolaylık sağlayan kitapta rumuzlarla hadislerin kaynağı belirtilmiştir. 

İlk dönemlerde başta hadis kitapları olmak üzere dini metinleri ezberlemek ilmî bir gelenekti. Dolayısıyla İslâm âlimleri istedikleri bilgiye kısa zamanda ulaşabiliyorlardı. Bu geleneğin zayıflaması ve hadislerin kitaplardan aranması uygulamasının yaygınlaşması üzerine kaynaklardaki hadislere ulaşmak zorlaşmıştı. Etraf türü eserler bu güçlüğü ortadan kaldırmak hadislere daha kolay ulaşmak amacıyla telif edilmişlerdi.

Tedvîn döneminde hadisler dîvânlar içinde toplanmıştır. Halîfe Ömer b. Abdülazîz tedvîni sona erdiren değil, devlet eliyle ilk başlatandır. Hadisler defter defter yazılıp halifelik merkezine gönderilmiştir. Bu ilmi faaliyete dönemin birçok âlimi katılmıştır. Abdullah b. Abbâs,,sahâbîleri tek tek dolaşarak onlardan hadisler toplamıştır ve yazmıştır.

Tevdîn dönemi, daha önce değişik yazı malzemelerine kaydedilerek veya ezberlenerek koruma altına alınmış olan hadislerin kitaplar (dîvânlar) içinde toplandığı dönemdir ve hicrî 1. asrın sonlarından 2. asrın 1. veya 2. çeyreğine kadar süren bir zaman dilimini içine alır.

Herhangi bir hadis kitabının bir başka hadis eseri veya eserleriyle
karşılatırılıp birincisinin ikincisinden fazla olarak ihtiva ettiği hadisleri ir araya getiren eserlere zevâid kitapları denilmektedir. Zevâid türü eserlerde genellikle müsned ve mu’cemler gibi hadis aramanın zor olduğu kitapların zevâidleri tespit edilmektedir. Ancak bazı zevâid müellifleri bunların dışındaki eserlerin zevâidlerini de tespit etmişlerdir.

Hadisler önce yazılı ve sözlü olarak koruma ve kayıt altına alınmaya çalışılmış (tesbît), sonra bunlar belli kitaplar içinde bir ayaya toplanmış (tedvîn), ardından da bu kitaplardaki hadislerin sınıflandırılması (tasnîf) yoluna gidilmiştir.

Tevakkuf Arapça’da durmak, duraksamak, beklemek anlamlarına gelir. İhtilafı giderme yöntemi olarak tevakkuf, çelişen hadisler konusunda karar vermemek, askıya almak, karar vermeyi sağlayacak delil ve karîneler buluncaya kadar beklemek anlamına gelir. Tevakkuf aslında ihtilâfı giderme yöntemi değil askıya alma işlemidir. Çünkü bu yöntemle çözüm üretilememekte, çözüm ertelenmektedir. Tevakkuf çözüm için yeterli bilgi veya delil olmayışından kaynaklanabileceği gibi, çözüm arayışındaki kişinin ihtiyatından yani bu konuda risk almak istemeyişinden de kaynaklanabilir.

Aslında değişik sahâbîlerin bildikleri hadisleri onlardan toplayıp yazma
faaliyeti daha eskilere dayanır. Abdullah b. Abbâs’ın, sahâbîleri tek tek
dolaşarak onlardan sorup öğrendiği hadisleri, yanında taşıdığı yazı malzemelerine yazdığı nakledilir. Bu da bir nevi tedvîn yani toplamadır. Ancak burada tedvînle daha değişik bir durum kastedilmektedir ki bu, hadislerin daha geniş kapsamlı ve bir “kitap/dîvân” içinde toplanmalarıdır. Böyle bir faaliyeti devlet eliyle ilk olarak başlatan kimse, Halîfe Ömer b. Abdülazîz (halifeliği h. 99-101) olmuştu.

Müelliflerin eserlerine koydukları bölüm ve bab (alt) başlıklarında aynı zamanda çözüm önerilerini sunmaktaydı. Zamanla bir taraftan Hz. Peygamber, diğer taraftan onun hadislerini kitaplarda toplayan müelliflerin ortamından uzaklaşılması sonucu, hadislerin ve hadis kitabı
yazarlarının açıklamalarını anlama güçlüğü artmaktaydı. Temel hadis
kaynakları üzerine yapılan şerh çalışmaları bu güçlüğü ortadan kaldırmayı
amaçlamaktaydı.

1960’lı yıllara kadar tıpkı daha önceki yıllarda olduğu gibi belli rakamlarda hadislerin tercüme ve şerh edilmesi en fazla başvurulan çalışma türü olarak görülmektedir. Aslında bu tarz çalışmalar İslâm tarihinin hiçbir döneminde kesilmemiştir. Ancak kültürel altyapının eksik veya yitirilmiş olduğu zeminlerde daha fazla başvurulmuştur. Nitekim altyapı eksikliğinin tamamlandığı ileriki yıllarda temel klasiklere doğru bir kayış dikkat çekmektedir. Mesela Ahmed Davudoğlu’nun tercüme ve şerh ettiği Bülûğu'l-Merâm Terceme ve Şerhi (1966–1967) ve Mehmet Sofuoğlu’nun yaptığı Sahîh-i Müslim ve Tercümesi (1967–1970) buna güzel bir örnektir. Daha sonra Ahmed Davudoğlu da Müslim’in Sahîh’ini geniş bir şekilde şerhederek tercüme etmiş ve bu eser on cilt halinde basılmıştır (1977-1983).
Hadis tercümesine yönelik bu faaliyet İmam Malik’in Muvatta’ının, Darimî’nin Sünen’inin Türkçeye kazandırılmasıyla devam etti. Görüldüğü üzere 1967 sonrası seçme eserlerin değil de temel kaynakların tercümesine yönelinmiş, 1980 sonrası ise bu alanda altın çağ yaşanmış, hemen hemen bütün klasikler Türkçeye kazandırılmıştır. Daha sonra tercüme faaliyeti alan itibariyle de genişlemiş ve tarih, usûl vb. konularda birçok önemli çalışma Türkçeye çevrilmiştir.

Bazı bireysel endişeler, sosyal ve kültürel şartlar bu konuda etkili olmuştu. Muhtemelen bu görüş ve endişelerden biri veya birkaçı sebebiyle bazı sahâbî ve tabiîler gittikleri yerlerde görüşlerini yayarak bir kamuoyu oluşturmuşlardı. Üç madde de yazım yasağının sebeplerindendir.

Hadis kitapları, içerdikleri hadislerin sağlam veya zayıf olduklarına göre değil, yazılış ve düzenleniş yöntemlerine göre gruplandırılmışlardır. Bunlar içinde hadislerinin güvenilirliği açısından üç tür kitap vardır:

Hadisleri yok olmaktan kurtarmak için sağlam ve zayıf her türlü hadisi sıhhat durumları hakkında hiçbir bilgi vermeden bir araya getirenler. Hadis kitaplarının çoğunluğu bu gruba girer.

2-Sağlam ve sağlam olmayan hadisleri bir araya getirmekle birlikte, hadislerin sıhhat durumu hakkında bilgi verenler ve kendi kanaatlerini belirtenler. Tirmizî’nin el-Câmiu’s-sahîh isimli eseri buna örnektir.

3-Kendi kanaatlerine göre sadece sağlam gördükleri hadisleri bir araya getirenler. İmam Mâlik’in Muvatta’ı ile Buhârî, Müslim, İbn Huzeyme ve İbn Hıbbân’ın Sahîh’leri bu grup kitaplara örnektir. Bu kitapların hedef kitlesi Müslümanların geneli ile hadis tenkidinde uzman olmayan hadis dışı branşların âlimleridir.

Hind’le böylece başlayan münasebetler meyanında dört asır boyunca oralara da rihleler yapılmış, oralarda da hadis öğrenilip öğretilmişti. Bu
dönemde Hind bölgesinde yetişen muhaddislerden biri de Ebu Cafer ed-Deybülî’dir. Deybül bugün Pakistan sınırlarında bulunan Karaçi yakınlarında bir yerleşim merkezidir. Hicri 322’de Mekke’de vefat eden Deybülî, Hz. Peygamber’in mektuplarını ilk toplayan kişi olarak bilinmektedir.

Hind’e hicrî 5. asır başlarında karayoluyla kuzeyden, Hayber Geçiti’nden girenler orada fıkıh, kelâm, felsefe ve şiirin ağırlık kazanmasına sebep olmuşlardı. Yine de Şeyh İsmail (ö. 448/1056) ve Meşârık isimli meşhur kitabın müellifi Radıyyuddîn Hasan b. Muhammed es-Sağânî (ö. 650/1252) gibi âlimler hadis ilmini orada neşre çalışmışlardı. 

Hadisleri, râvîlerine göre gruplandıran hadis kitapları şu üç türdür: Mu‘cemler, Müsnedler ve Etrâf kitapları.

Hadis ilmi ile ilgilenenler tarihte değişik unvanlarla anılmışlardır. Hadis öğrenen öğrencilere, hadis ilminde yolun başında olanlara Tâlib denir. Talep eden isteyen anlamındadır. Hadis âlimleri için genel olarak çoğunlukla Muhaddis veya Hâfız tabiri kullanılır. Hadis ilminde daha ileri düzeyleri ifade etmek için İmâm, Huccetü’l-İslâm, Şeyhu’l-İslâm, Emîrü’lmü’min’în fi’l-hadîs gibi unvanlar da kullanılmıştır.

Bazı sebeplerden dolayı hadislerin yazılması önceleri yasaklanmış, daha sonra bu sebeplerin ortadan kalkmasıyla söz konusu yasak kaldırılmıştı. Bu sebepler arasında yazının gelişmemişliği, ashabın yazıyı az bildiği, hadislerin Kur’ân-ı Kerîm’le karışma endişesi gibi hususlar zikredilmektedir. Bunlar arasında en mühim ve gerçeğe en yakın olan sebep, Kur’ân’la karışma endişesi olmalıdır.