Kadın hükümlülerin sayısının nispeten az oluşu, sorunlarını yansıtmada isteksiz olmaları ve kadınların işlediği suçların toplumu erkeklerin işlediği suçlara göre daha az tehdit ettiği yönündeki düşünceler onların “unutulan hükümlüler” olarak nitelendirilmesine yol açmıştır.

Sağlık hakkının sağlanabilmesi bakımından her infaz kurumunda asgari olarak şunların bulunması gerektiği ifade edilmektedir:
• İnfaz kurumuna kabul aşamasında tıbbi muayene,
• Düzenli olarak ayakta muayene,
• Acil durum bakımı,
• Hastaların muayene ve bakımı için gerekli şekilde donatılmış mekanlar,
• Vasıflı eczacıların vereceği gerekli ilaçlardan yeterli miktar,
• Fizik tedavi olanakları ve tedavi sonrası rehabilitasyon olanakları,
• Tıbbi olarak gerekli görülebilecek türden yiyeceklerin sağlanması.

Yasa (CGTİHK, m6), hapis cezalarının infazında düzeni, güvenliği, disiplini ve adaleti ilke edinmiştir. Hapis cezalarının infaz rejimi I-IV maddelerinde bahsedilen temel ilkelere dayalı olarak düzenlenir.

Tipe uygun, hukuka aykırı, kusurlu insan davranışı olarak tanımlanan suç karşılığında uygulanan yaptırıma ceza denir. Cezalar hürriyeti bağlayıcı nitelikte olabilceği gibi para cezası da olabilir. Yine hürriyeti bağlayıcı nitelikteki cezalar tek tip olmayıp işlenen suçun özelliğine gore farklı sürelerle belirlenebilir. Ayrıca belirtmek gerekir ki ceza mutlak suretle bir suçun karşılığı olmak zorunda değildir. Kabahat niteliğindeki düzene aykırılık eylemleri için de öngörülen yaptırımlar arasında idari para cezaları mevcuttur ve bu cezalar da infaz hukukunun konusunu oluşturmaktadır.

Cezanın yukarıda ifade edilmeye çalışılan bu amaçları yerine getirebilmesi bazı niteliklere
sahip olmasını gerektirir:
• Ceza mutlaka kanunda düzenlenmiş olmalıdır (kanunilik ilkesi).

• Ceza geri alınabilir ve düzeltilebilir olmalıdır.
• Ceza devlete az yük getirmelidir.
• Ceza suçlu için etkili olmalıdır.

• Ceza bireyselleştirilebilir olmalıdır.
• Ceza sadece (o) suçu işleyen kişiye uygulanmalıdır (cezaların şahsiliği ilkesi).

• Ceza insan onuru ile bağdaşabilir olmalıdır.

Hükümlülerin gözlem ve sınıflandırılması şu esaslara göre yapılır (CGTİHK m.23/1 a):
• Hükümlülerin kişisel özellikleri,
• bedensel, akli ve sağlık durumları,
• suç işlemeden önceki yaşamları, sosyal çevre ve ilişkileri, sanat ve meslek faaliyetleri,
• ahlaki eğilimleri,
• suça bakış açıları,
• hükümlülük süreleri ve
• suç türleri
belirlenerek, durumlarına uygun infaz kurumlarına ayrılmaları ve bunlara göre saptanacak infaz ve iyileştirme rejimi; gözlem, inceleme ve değerlendirme yöntemiyle çalışan gözlem ve sınıflandırma merkezlerinde veya kapalı ceza infaz kurumlarının bu hizmete ayrılan bölümlerinde yapılır.

Hukukumuzda hükümlüler şu gruplara ayrılır (CGTİHK m.24/1):
1. İlk defa suç işleyenler, mükerrirler, itiyadî suçlular veya suç işlemeyi meslek
edinenler,
2. Akli ve bedensel durumları nedeniyle veya yaşları itibarıyla özel bir infaz rejimine
tabi tutulması gerekenler,
3. Tehlike hâli taşıyanlar,
4. Terör suçluları,
5. Suç örgütlerine veya çıkar amaçlı suç örgütlerine mensup olan suçlular.
Hükümlüler ayrıca;
• yaşları,
• hükümlülük süreleri ve
• suç türleri
itibarıyla de gruplandırılır (CGTİHK m.24/2).

İnfaz hukuku sadece hapis cezalarıyla ilgilenmez, bunların yanında para cezalarının infazı da bu kapsamda değerlendirilir. Bunlarla birlikte teknik anlamda ceza sayılmayan fakat hürriyeti kısıtlayıcı niteliği haiz olan güvenlik tedbirlerinin de (örneğin tutuklama) infazı infaz hukukunun doğrudan konuları arasında yer almaktadır. İnfazın konusu, mahkumiyet hükmüdür.?

Hükümlünün geçmişi, suçluluk nedeni, suç sicili ve fizik yeteneği ve ruhsal yapısı bireyselleştirilmiş iyileştirme programlarında gözetilecek ölçütlerdendir. Doğru cevap E’dir.

Hükümlüler;
• yaşları,
• hükümlülük süreleri ve
• suç türleri
itibarıyla de gruplandırılır (CGTİHK m.24/2).

Foucault, iyi bir cezaevinde bulunması gereken yedi temel ilkeyi şu şekilde sıralamaktadır: Islah ilkesi, sınıflandırma ilkesi, cezaların çeşitlendirilmesi ilkesi, zorunlu ve hak ilkesi olarak çalışma, cezaevi eğitimi ilkesi, tutukluluğun teknik denetimi ilkesi ve ek kurumlar ilkesi.

Tekerrür hâlinde işlenen suçtan dolayı koşullu salıverilmeden yararlanabilmek içinse mahkûm olunan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının otuz dokuz yılını çekmek gerekir (CGTİHK m. 108).
Yine ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar ancak otuz yılını çektikleri takdirde koşullu salıverilmeden yararlanabilir (CGTİHK m. 107/2). Bununla birlikte ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı verilmişse bu süre otuz altı yıldır (CGTİHK m.107/4). Cevap: D şıkkıdır.

Cezaevlerinde geçerli olan alt kültürün önemli kurallarının şunlar olduğu ifade edilir:
• Başkalarının işine karışma, kendi işinle ilgilen.
• Soğukkanlı ol ve duygusal açıdan kendini kontrol et.
• Diğer hükümlülerden çıkar sağlamaya çalışma.
• Katı, dayanıklı ve güçlü ol, “erkek” gibi davran.
• Cezaevi idaresine karşı mesafeli ol.

Hükümlülerin görüş süreleri bir saatten fazla olacak şekilde belirlenemez. Doğru cevap A’dır.

Müebbet hapis cezası da zamanaşımı yönünden özellik gösterir: Dava zamanaşımı, müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi beş yıldır (TCK m.66/1-b).
Öte yandan, TCK’nın İkinci Kitabının Dördüncü Kısmı’nda yazılı müebbet cezasını gerektiren suçların yurt dışında işlenmesi hâlinde dava zamanaşımı uygulanmaz (TCK m.66/7). Ceza zamanaşımı ise müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda otuz yıldır (TCK m.68/1-b). Cevap: C şıkkıdır.

Ömür Boyu Hapis ve Diğer Uzun Süreli Cezalara Mahkum Olanların Cezaevi İdaresince Yönetimi Hakkında R (2003) 23 Sayılı Tavsiye Kararı
Ömür Boyu Hapis ve Diğer Uzun Süreli Mahkûmiyetin Zarar Verici Etkileriyle Başa
Çıkma
21. Ömür boyu hapis ve uzun süreli cezaların zarar verici etkilerini önlemek ve bunlarla
başa çıkabilmek için cezaevi idarecileri,
• mahkûmlara cezaevinin kuralları, rutin işleyişi ve mahkûmların hak ve ödevleri
hakkında bilgilendirmek için uygun koşulları oluşturmayı cezanın başlangıcında
veya gereğinde daha sonrasında sağlamaya,
• mahkûmların mümkün olduğunca cezaevindeki günlük yaşam hakkında kişisel
tercih yapmalarını sağlayacak fırsatlar yaratmaya,
• fiziksel, zihinsel ve duygusal uyarım için yeterli maddi koşullar ve olanaklar sunmaya,
• Cezaevindeki binaların, eşyaların ve dekorasyonun hoşa gidecek ve kullanıcıya rahatlık sağlayacak şekilde tasarlanmasını sağlamaya çalışmalıdırlar.
22. Aile bağlarının kopmaması için özel çaba gösterilmelidir. Bu amaçla
• mahkûmlar mümkün olduğunca ailelerine ve yakın akrabalarına en yakın cezaevlerine yerleştirilmelidir.
• mektuplaşma, telefon görüşmeleri ve ziyaretlerin mümkün olduğu ölçüde azami
sıklıkta ve gizlilik içinde yürütülmesi sağlanmalıdır. Bu tür bir düzenleme güvenliği tehlikeye atıyorsa veya risk değerlendirmesiyle riskli olduğu tespit edilmişse
söz konusu haberleşmeler, mektupların izlenmesi ve ziyaret öncesi ve sonrasında
aramalar gibi makul güvenlik tedbirleri eşliğinde yürütülebilir.
23. a. Gazete, radyo ve televizyon ile dışarıdan gelen ziyaretçilere erişim gibi bir dış dünya
ile olan diğer temasların geliştirilmesi teşvik edilmelidir.
b. Cezaevi iznine dair R(82) Sayılı Tavsiye Kararın’nda belirtilen ilkeler göz önünde
tutularak gerekirse refakat altında çeşitli cezaevi izinlerinin verilmesi için özel çaba
harcanmalıdır.

765 s. TCK tarafından da kabul edilen klasik sisteme göre hâkim yasanın saptadığı sınırlar çerçevesinde belirlediği meblağı para cezası olarak hükmeder. Bu sistem farklı şekillerde uygulanır:
• Maktu para cezası: Para cezası, sabit bir miktar olarak belirlenir. Hâkimin, işlenen suç, fail ve onun mali durumunu göz önünde bulundurarak bir meblağ belirlemesi mümkün değildir.
• Alt ve üst sınırları belirlenmiş para cezası: Yasa koyucu para cezasının alt ve üst sınırlarını belirlemiş olup hâkime bu sınırlar içinde para cezasını belirleme yetkisi tanımıştır.
• Nisbi para cezası: Bu usulde ne üst sınır ne de hâkimin takdir yetkisi bulunmamaktadır. Suçtan doğan zarar veya elde edilen yarar ya da katları para cezasının belirlenmesinde esas alınır.

iyileştirme

18. yüzyıldan itibaren cezalandırmanın temel hedefinde bir eksen değişikliği yaşanmıştır. Başka bir deyişle cezalandırmada insan unsurunun esas alınması ve toplumsal savunma düşüncesinin öne geçmesi, cezalandırmanın ve infazın amacı olan fiziksel cezalandırmanın yerini ruhsal cezalandırmanın almasına neden olmuştur.

CMUK, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun kısa şeklidir. CMUK’de bulunan cezaların infazına ilişkin m.395-405’deki düzenlemelerin artık 5237 s. CGTİHK’da yer alması ceza muhakemesi hukuku ve infaz hukuku arasındaki ilişkiyi önemli ölçüde zayıflatmıştır.