Yunus Emrer akıl gidince yerini öfkenin kaplayacağı tespitinde bulunmuştur.

Kur’an’da insanın sorumluk
alabilmesiyle, onun diğer varlıklardan üstün olduğu ifade edilmiştir.

Toplumsal hayatta da insan ilişkilerini düzenleyen, din, hukuk ve ahlâktır. Hukuk, koyduğu kanunlara uymayanları cezalandırır. Dinin yaptırım gücü, daha çok uhrevî, ahlâkın ise vicdanîdir. Ama üçü arasında yakın bir ilişki, hatta paralellik vardır. Üçünün de toplumda insan ilişkilerini düzene sokmada ayrı bir katkısı vardır. Bu üç alan (din, hukuk ve ahlâk), bir üçgenin birbirini tamamlayan üç kenarı gibidir. “Başkası” bizim dinimizde de, ahlâk anlayışımızda da oldukça önemlidir. İslâm kültürü ve medeniyeti “ben merkezli” bir kültür ve medeniyet değildir. Doğru cevap C'dir.

Çevre, bizi kuşatan, canlı-cansız her şey; çevre ahlâkı ise çevre ile ilişkilerimizi ahlâki açıdan ele alıp düzenlemeye çalışan bir ahlâk dalıdır.

Hukuk, koyduğu kanunlara uymayanları cezalandırır. Dinin yaptırım gücü, daha çok uhrevî, ahlâkın ise vicdanîdir.

Sebebi kimler olursa olsun, çevre sorunları, sadece suçlunun bedelini
ödeyeceği türden sorunlar değildir. Aksine Dünyanın bir yerinde ortaya çıkan
bir çevre sorunu, onun her yerini ve ondaki herkesi etkileyebilmektedir. Hatta
daha da kötüsü ve üzücü olanı şudur: Çevre konusunda sorunun kaynağı olan
suçlular, sonuçta en az cezayı çekmekte, sorunda hiçbir rolü olmayanlar ise
en ağır bedeli ödeyebilmektedir. Örneğin, suçlu gelişmiş ülkelerdir, cezayı
gelişmekte olan ülkeler çeker; suçlu zenginlerdir, cezayı fakirler çeker; suçlu
yetişkinlerdir, cezayı çocuklar çeker; suçlu insanlardır, cezayı hayvanlar,
bitkiler ve doğal çevre çeker; ve suçlu bugünkü nesildir, cezayı gelecek
kuşaklar çeker. Dolayısıyla, çevre konusunda suçlu olmamak, çevre
sorunlarından etkilenmemek anlamına gelmemekte; sorunun kapsayıcılığı,
suçlu-suçsuz herkesi sorunun çözümüne katkıda bulunmak zorunda
bırakmaktadır.

İslâm ahlâkının koyduğu ahlâk ilkeleri, toplumsal huzur ve mutluluğun elde edilmesinde büyük önem arz eder. İslâm ahlâkı “başkası”nı önemsediği ve ona değer verdiği için, başkalarıyla iyi geçinmemizi istemiştir. Doğruluk, yardımlaşma ve dayanışma, başkalarıyla iyi geçinmek, büyükleri saymak ve küçükleri sevmek, iyiliği tavsiye etmek, kötülükten sakındırmak, kardeşlik,
akraba, komşu ve dostluk ilişkilerini önemseyip bunların hakkını gözetmek vb. ilkeler, İslâm ahlâkının koyduğu toplumsal ilkelerdir. Dikkat edilirse bunlar, hep “başkası” ile gerçekleşen ilkelerdir. “Başkası”nı korumayı, hakkını gözetmeyi, ona yardım etmeyi ve onu iyileştirmeyi ilke edinen bir ahlâk anlayışının kurduğu medeniyet, bir hayır medeniyeti olmuştur. Doğru cevap B'dir.

Kınalızâde her erdemin zıddı olduğunu kabul etmekle beraber, etraflı bir araştırmadan sonra "her bir faziletin sonsuz sayıda zıddının olması gerekir" düşüncesinin açıkça ortaya çıkacağı kanaatindedir. Çünkü erdem asla fazlalık ve eksiklik tarafına gidilmeyen gerçek orta ve itidaldir.

Müslüman kişi davranışlarında itidâl (orta yol), fazilet ve güzel huyların, ifrat ve tefrit (aşırılık veya bir şeyin yokluğu) ise rezilet ve kötü huyların çıkmasına sebep olmaktadır.

Ahlâklı bir Müslüman iş adamı, işçileriyle ilişkilerinde faziletli davranışlar sergilediği gibi Allah’ın lütuf ve inayetiyle elde ettiği bol kazancının hukuki ve ahlâki gereklerini de yerine getirir, zekatını verir, sadakalarını verir, gelirinin büyüklüğü oranında kamu yararına büyük hizmetlerde bulunur. Ahlâklı bir zengin, cimrilikten sakınmalı, servetinin Allah’tan kendisine verilmiş emanet olduğunu ve malında başka insanların da hakkı olduğunu unutmamalıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Gazali, ruh, akıl, nefs ve kalp kavramlarını farklı ve ayrıntıda değişen anlamlarıyla birlikte genellikle akıl anlamında kullanmıştır. Doğru cevap D'dir.

Adalet erdemi ile de “tevhid” arasındaki bağlantıya temas etmiştik. Bu bağlamda ibadetin önemine de işaret etmiştik.

Ahlâkı, “insanın ‘iyi insan’ olma mücadelesi” olarak tanımlarsak, şüphesiz bu mücadele, onun kendini bilmeye başladığı andan itibaren hem bireysel yönünde, hem toplumsal yönünde aynı önemde devam eder. Doğru cevap D’dir.

Kur’ân ışığında, yardım edilecekler önem sırasına göre şöyle sıralanabilir: anne-baba ve yakınlar, fakirler, yetimler, yolda kalmış yolcular, esirler, köleler, borçlular, ihtiyaç sahibi muhacirler ve kalbi İslâm’a ısındırılmak istenen kimseler. Yardım edilmek öncelikle bunların hakkıdır. Onların haklarını yemek, dinî ve ahlâkî bir vebaldir.  Doğru cevap D’dir.

Çevre ahlâkının ele aldığı konularla ilgili yaklaşık 500 ayet ve pek çok hadis olması dolayısıyla genel İslâm ahlâkı içinde çevre ahlâkının her zaman var olduğu söylenebilir.

İslâm iş ahlâkını özetleyen iki temel kavramın “haramdan sakınmak” ve “helal kazanç” kavramları olduğunu söylemek mümkündür. Yukarıda belirtildiği üzere, ticaret yapmak, mal kazanmak, servet sahibi olmak meşru ve makbuldür fakat bunların hiçbir aşamasında haksızlığın ve dolayısıyla haramın bulunmaması gerekir. Haksızlık ve haram, iş hayatının en temel iki yasağıdır. Zira bir ayeti kerimede şöyle buyrulmaktadır: “Ey inananlar! Mallarınızı aranızda haksızlıkla değil, karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle yiyin, haram ile nefsinizi mahvetmeyin” (Nisa/4: 29). Doğru cevap D seçeneğidir.