Kültür ve medeniyet arasındakı farklar:
I-Kültür milli, medeniyet milletlerarasıdır.
II-Medeniyet ferdî iradelerle ve metot (usûl ve akıl) vasıtalarıyla ortaya çıkan sosyal olaylar bütünüdür. Kültür ise ilham ve duygu vasıtasıyla oluşur ve gelişir.
III-Medeniyet, iktisadî, dinî, hukukî, ahlâkî vb. fikirlerin bütünüdür. Kültür dinî, ahlâkî, bediî (estetik) duyguların bütünüdür.
IV-Kültür ve medeniyet arasındaki farklardan biri de amaç ve araç arasındaki farktan ibarettir.
V-Kültürü oluşturan duygular içten ve samimi oldukları için görülmeleri ve incelenmeleri çok güçtür. Medeniyet ise dışta görünen kavram ve faaliyetlerden, kısaca birçok teşkilât ve müesseselerden oluşur. Bu yönü ile medeniyet, kültüre oranla daha kolay anlaşılabilir.

Hz. Peygamber 25 yaşında iken haksızlıkları önlemek gayesiyle yapılan toplantıya Hulfü'l-fudûl adı verilmiştir.

İslam hoşgörü dinidir. İslâm’ın başka din, anlayış ve felsefelere sahip olan insanlara bakış açısını ortaya koymaktadır.

Emeviler döneminde (661-750), Hz. Peygamber zamanından itibaren şifâhî olarak nakledilen bilgiler tedvin ve tasnif edilmeye başlanmıştır. Bu çalışmalar neticesinde bugünkü ilk kaynaklarımız olan eserler vücuda getirilmiştir. Mesela, lügatte Halil b. Ahmed; nesirde Câhız; hadiste Buhâri; fıkıhta İmâm-ı Azam; tarih ve tabakatta Vâkidî ve İbn Sa’d gibi.

Halife, teokratik sistemdekine benzer şekilde, otoritesini Allah’tan değil, dinî sınırlar içinde idare edeceği halkın biatından (itaatından) alır. Halife, masum (günahsız) değildir, sorumluluklarında denetime tâbidir. Görevini ihlal ettiğinde halifelikten uzaklaştırılır. Göreve getirilmesiyle ilgili belirli bir yöntem yoktur.

Abbasilerin ikinci devirleri olan gerileme ve yıkılış dönemlerinde (847- 1258) hilâfet makamı giderek gücünü, saltanatını ve etkisini kaybetti.

Kurumların bazı özellikleri vardır.
I-Kurumlar organik izafî bir bütün oluştururlar. Kurumları oluşturan unsurlar arasında organik bir bağ vardır.
II-Kurumların göreli bir süreklilikleri vardır. Bir kurum onu meydana getiren insanlarla karşılaştırılamayacak ölçüde daha uzun bir ömre sahiptir.

Medine’nin asıl adı Yesrib’dir. Hz. Peygamber’in hicretinden sonra, önceleri Medînetü’n-Nebî, sonraları Medine veya Medine-i Münevvere şeklinde adlandırılmıştır. Kur’ân-ı Kerim’de hem Yesrib (Ahzab, 33/13) hem de Medine (Tevbe, 9/120) olarak kullanılmıştır. En iyi cins hurma vahalarıyla ünlü olan şehrin, en stratejik özelliği Suriye-Yemen ticaret yolu üzerinde geçit konumunda olmasıdır. Bu stratejik özelliğinden dolayı, ticaret kervanlarının güvenliği nedeniyle özellikle Mekkeliler açısından Medine daha çok önem kazanmıştır. İslâm’dan önce Medine’de Yahudiler ve Araplar olmak üzere iki millet yaşamaktaydı. hicreti öncesinde Yahudiler bu şehre sosyal, kültürel, siyasî ve ticarî açıdan hâkimdiler.

Mısır, Kûfe ve Basra’dan gelen iki binin üzerinde silahlı isyancı Medine’yi basarak şehri ve hilâfet merkezini kontrol altına aldı. İsyancılar Hz. Osman’ ın halifelikten çekilmesini istiyorlardı. Hz. Osman bunu kabul etmedi. Günlerce süren abluka ve pazarlıklar sonuç vermedi ve Hz. Osman, evine giren dört isyancı tarafından şehid edildi.

İslâm medeniyetinin özü: İslâm medeniyetinin özünün İslâm olduğu yahut İslâm’ın esasının tevhid, yani Allah’ın her şeyin tek, mutlak ve üstün yaratıcısı olduğu konusunda hiç şüphe yoktur.

İsla^m medeniyetinin özünün İsla^m olduğu yahut İsla^m’ın esasının tevhid, yani Allah’ın her şeyin tek, mutlak ve üstün yaratıcısı olduğu konusunda hiç şüphe yoktur. Bu temel iki keyfiyet çok açıktır. İsla^m medeniyetine mensup veya en azından ona katılmış kişiler bu esaslardan asla şüphe etmemişlerdir.

İslâm medeniyetinin doğuş sürecinde iki temel kaynağı vardı. Bunların biri vahiy, diğeri vahyi hayata aktaran Hz. Peygamber’di; başka bir ifadeyle Kur’ân ve Sünnet idi. Gelişme sürecinde bu temel kaynağa doğal olarak, yazılı kaynaklar, sanat eserleri, diğer medeniyetlerin yaşayan unsurları ve onlardan yapılan tercümeler gibi daha başka kaynaklar da eklenmişti.

Milletlerin iyi idare edilmeleri, geleceğe güvenle bakabilmeleri ve medeniyet alanlarına katkı sağlayabilmeleri için en fazla ihtiyaç duyulan husus, iyi ve istikrarlı bir yönetim yapısıdır. Bu yapının İslâm Kurumları ve Medeniyeti tarihinde en önde gelen üç kurumu önem sırasına göre, “hilâfet”, “vezâret/vezirlik” ve “divan teşkilâtı”dır.

Yayılma teorisi, kültür ve medeniyetlerde görülen gelişmenin kökenini ve asıl sebeplerini kültür temaslarında ve bunun sonucunda alınan kültür unsurlarında aramaktadır.

Karahanlılardan günümüze ulaşan en önemli eserlerden biri Yusuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig (1070’de yazıldı) adlı eseridir. Siyasetname mahiyetindeki bu eserin adından da anlaşıldığı gibi; Devlet Yönetme Bilgisini veren bir kitap olduğu bilinmektedir. Bu eser, aruz vezniyle manzum olarak yazılmış olup 6500 beyitten oluşmaktadır. Müellif bu eserinde ideal devlet idaresinin nasıl olması gerektiğini anlatmaktadır. Uygur harfleri ile Türkçe olarak yazılan ve Türk dilinin kitap hâline gelmiş en eski abidesi olan bu eser, Karahanlı ailesinden Tamgaç Buğra Han (1052-1068) adına yazılmıştır ve daha sonraki yüzyıllarda birçok devlet adamı ile hükümdarının da “başucu” kitabı olmuştur.

Medreseler, XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar inişli çıkışlı bir seyir izlemekle beraber, ülkenin ilim, irfan, kültür, medeniyet ve sosyal hayatına doğrudan doğruya hizmet veren kurumlardı. Siyaset bunların arasında yer almamaktadır.

Hz. Peygamber’in titizlikle uygulamaya çalıştığı ve bu yolda ümmetine emirler verdiği adalet, sadece mülkün değil, her şeyin temeli olarak kabul ediliyordu. Bu sebeple, kendisinden sonra gelen halifeleri ve daha sonraki Müslüman hükümdarlarca da aynı titizlikle uygulanmaya çalışılıyordu. Bunun içindir ki, Hz. Peygamber’den sonra adaletin dağıtımı görevini halifeler bizzat kendileri yürüttüler.

Bazı bilim adamı stratejistler, mensubu bulundukları devletlerin çıkar planlarını meşrulaştırmaya yönelik bilimsel tezler ortaya atmışlardır. Bunlardan biri de Samuel P. Huntington’dır. Huntington medeniyetlerin çatışması teziyle medeniyetlere, hizmet ettirmeyi kurguladığı amaca yönelik politik malzeme olarak yaklaşmıştır.

İslâm medeniyetinin doğuşunda bu faktörlerin elbette payları olmuştur, ama onun doğuşunda en büyük rol ve etkinin İslâm inancına bağlı değerler sistemi olduğunu unutmamak gerekir. İslâm dini, inananlarını ısrarla yeryüzünde maddî-manevî, ahlâkî-ruhî bütün yönleriyle dengeli ve mükemmel bir medeniyet oluşmasına gayret etmeye ve buna bir şekilde katkı sağlamaya davet eder. Müslümanları medeniyet gayretinde her zaman bir yarış içinde olmaya teşvik eder. Çünkü insanın Allah’ın halifesi olarak gerçekleştirmesi gereken asıl görevini yerine getirebilmesi için mutlaka bir medeniyet inşasına ihtiyacı vardır. İslâm medeniyetinin doğuşunu etkileyen en büyük faktör de işte bu ihtiyaca, görev anlayışı içinde cevap verme bilincidir.

İslâm medeniyeti, birbirlerine paralel gelişme gösteren ticaret, sanat, din ve bilimde karşılıklı etkileşim içinde olan ve hatta ortak mirasları paylaşan dört temel medenî terkibin tarih alanı içinde doğmuştur. Bunlar Bereketli Hilâl bölgesinin Sâmî-İran terkibi, Latincenin kullanıldığı Avrupa terkibi, Hindu terkibi ve Uzak doğu terkibidir.