Türk dünyasında kabul gören ya da aslen Türk sayılan birçok âlim ve bilgin bulunmaktadır. Bunlar arasında Buharî,İmam Matüridî, Aklî ilimlerde ise; Câbir ve Ortaçağ matematik ilminin en büyüklerinden biri kabul edilen Harezmî (750-850), Aristo ve Eflatun’un görüşlerini İslâm inancıyla uzlaştırmaya çalışan ve
İslâm-Türk medeniyet tarihinde muallim-i sânî (ikinci öğretmen) unvanını alan Fârâbî (870-950) ile tıp sahasında yazmış olduğu eserleri ve yaptığı çalışmalarıyla tanınan, yüzyıllarca Avrupa üniversitelerinde eserleri okutulan İbn Sina (980-1037) bunların en meşhurlarındandır.

Devlet memuru olarak vezir, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kayıtsız şartsız elinde bulunduran ve hükümdarın vekili sıfatı ile devletin bütün işlerini yürüten ve idare eden en yüksek dereceli bürokrattır.

Din, vicdan, düşünce, kişisel hak ve hukuka riayet gibi insanlık için gerekli olan prensipler, İslâm toplumunun meydana getirdiği medeniyette yerlerini aldılar.

Eski medeniyet ve kültür merkezleri fethedilince Müslümanlar Bâbil, Hint, Âsur, Fenike, Grek, Roma, İran ve Yunan medeniyetlerinin sahip oldukları ilmî ve kültürel mirasa ulaşmışlardır. Bu merkezlerin başlıcaları İskenderiye, Antakya, Nusaybin, Cundişapur, Harran, Ruhâ-Edessa (Urfa) ve Kınnesrin’de (Kuzey Suriye’de bir şehir) faaliyet gösteren medreseler olmuştur.

Maddi^ kültür unsurları arasında dikkat çeken en önemli şey teknolojidir. Teknoloji, bilginin pratik amaçla organize edilmesi veya daha değişik bir anlatımla, bilginin pratiğe aktarılmasıdır. Değişim, gelişim ve süreklilik teknolojinin en önemli özelliğidir.

Manevî kültür unsurları arasında din çok önemlidir. Din, ait olduğu toplumun pek çok yönünü, diğer kültür unsurlarından çok daha fazla etkilemiş ve ona temel karakterini kazandırmıştır.  

“Hilâfet” kelimesi Kur’ân’da kullanılmamıştır. Kur’ân’da, halife ve çoğul şekli olan hulefâ ve halâif kelimeleri geçer. Bunlar da siyasî bağlamlı terim anlamından farklı, daha özgün bir anlamda kullanılırlar. Bakara, 2/30; En’am, 6/165; Yunus, 10/73; Neml, 27/62 ve Fâtır suresinin, 35/39. ayetlerinde, Allah’ın insanı yeryüzünün halifesi olarak yarattığı onu yeryüzünün sahibi kıldığı ve ona hükümran olma imkân ve yeteneği verdiği dile getirilir (Pazarbaşı, 2003). Bu bağlamda halife, insanın yaratılışının anlamını ifade eden bir bilinçtir.

Kırk yaşından aşağı olanların kabul edilmediği bu toplantıda istisnaî olarak o sıralarda henüz 25 yaşında bulunan Abdullah’ın oğlu Muhammed (Hz. Peygamber) kabul edilmişti. Haksızlıkları önlemek gayesiyle yapılan bu toplantıya Hılfü’l-fudûl adı verilmişti.

Mekke genelde bütün Arap toplumları, özelde ise Kureyş kabilesi için oldukça farklı bir öneme sahiptir. Bu farklı önem, tarihî, dinî, siyasî ve ekonomik temellidir. Coğrafi temeller bunlardan birisi değildir.

Bir medeniyetin doğuşunda ve yayılışında temel unsur insandır. İnsanın bulunmadığı yerde kültür ve medeniyetten söz edilemez.

Toplum; insan davranışlarını hem hürriyete kavuşturan hem de sınırlandıran, öte yandan gruplaşmalara ve bölünmelere yol açan değişken bir sosyal örgütler ve ilişkiler ağıdır diye tanımlanabilir.

Adalet, iktidar ve devamlılığın bir şartı olmaktadır. Eğer iktidarın devamı isteniyorsa güvenilmesi gereken hususiyet adalet olmaktadır. Bütün yöneticilerin adalete uygun davranması gerekir. Fakat padişahlar, bu konuya herkesten daha fazla önem vermelidirler. Zira adalet, hazinenin artmasına ve halkın çoğalmasına yol açar. Hazine ise halkın çokluğundan ve ülkenin bayındırlığından kaynak alır. Memleketin ümranı ise adalet iledir. Harap olan bir ülkenin maldan ve medeniyetten nasibi olmaz.

“Dinde zorlama yoktur” (Bakara, 2/256) ayeti, İslâm’ın başka din, anlayış ve felsefelere sahip olan insanlara bakış açısını ortaya koymaktadır. Bunun içindir ki, İslâm tarihinde zorla İslâmlaştırma gibi bir harekete rastlanmaz, hoşgörü önemlidir.

Bilindiği gibi dinler, toplumların düşünce, anlayış, hareket ve davranışlarının şekillenmesinde büyük rol oynarlar. İşte İslâm medeniyetinin doğuşunu, gelişmesini ve şekillenmesini sağlayan en büyük etken, İslâm dininin ilme verdiği değerdir. Zira ilim olmadan ilerleme ve gelişmeden söz etmek mümkün değildir.

Miladî 750 yılından 1258’de vukû bulan Moğol istilâsına kadar süren Abbasiler dönemi, ilmî gelişmeler açısından da çok büyük bir öneme sahiptir. Ebu’l-Abbas’dan (750-754) sonra, Abbasilerin gerçek kurucusu sayılan Mansur’un (754-775) ardından Mehdî (775-785), Harun Reşid (786-809), Me’mun (813-833), Mu’tasım (833-842) ve Vâsık (842-847) gibi halifeler devrini kapsayan 750-847 tarihleri arasındaki dönem, Abbasilerin ve İslâm tarihinin altın devri sayılır.

Medine’nin asıl adı Yesrib’dir. Hz. Peygamber’in hicretinden sonra, önceleri Medînetü’n-Nebî, sonraları Medine veya Medine-i Münevvere şeklinde adlandırılmıştır. Kur’ân-ı Kerim’de hem Yesrib (Ahzab, 33/13) hem de Medine (Tevbe, 9/120) olarak kullanılmıştır.

Müslümanlar, insanları tevhid dediğimiz “Allah’ın birliği” inancına davet ediyorlardı. Ancak bu bir kimseyi zorla Müslüman yapmak için değildi. Hemen her yerdeki fetihleri kitleler halindeki İslâm’a girme takip etmişti. Bu katılımlar İslâm’ın en doğru ve hak din olduğu yolundaki tercihleri ile gerçekleşiyordu.

Varlıkların birbiriyle haberleşmeden ve varlıklarının bilincine ermeden kurdukları ilişkiler fizikî ilişkidir. Masa ve üzerindeki eşyalar arasında da sadece fiziki ilişki bulunur.

XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar inişli çıkışlı bir seyir izlemekle beraber, ülkenin ilim, irfan, kültür, medeniyet ve sosyal hayatına doğrudan doğruya hizmet veren kurumlardı. Osmanlı döneminin XV ve XVI. asırlarında müsbet ve dinî ilimlerin her alanı ile meşgul olan bilginlerin meydana getirdikleri eserler sebebiyle bu asırlara “Türk Asırları” denilmektedir. 

Karahanlılardan günümüze ulaşan en önemli eserlerden biri Yusuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig (1070’de yazıldı) adlı eseridir.