Doğu’nun matematikte en önemli devrini açan filozof Muhammed bin Musa el-Harezmî (öl. 850?)’dir.

İslâm âleminde ilmî faaliyetler, ilk fetihlerden hemen sonra, Irak, Suriye ve Mısır’ın fethedildiği ilk üç halife (632-656) döneminde başlamıştır.

Medeniyet ilk defa civilisation kelimesine karşılık olarak Sadık Rifat Paşa tarafından 1838 yılında kullanılmış, 1845’lerden sonra da yaygınlaşmıştır.

Müslüman Araplar 711 senesinde İslâmiyet’i İspanya’ya sokmuşlardı. 1502 senesinde ise Ferdinand ve İsabella tarafından duyurulan bir ferman ile bütün İspanya kraliyeti dâhilinde İslâm dini yasaklandı. Hâlbuki bu iki tarih arasında geçen yüzyıllar süresince Müslüman İspanya’da Ortaçağın en parlak tarih sayfalarından biri yazılmıştır

İslâm medeniyetinin özellikle Batı dünyasına katkı ve etkilerinin görüldüğü başlıca alanları bazı örneklerle şu şekilde sıralamak mümkündür: Felsefe, tıp, Riyazi İlimler, eczacılık, veterinerlik, kimya Türklerden öğrenilmiştir.

Ömer Hayyam’ın içinde bulunduğu bir heyet, Melikşah (1072-1092) adına 1 Mart 1079’u başlangıç kabul eden Celâlî takvimini hazırlamıştı.

Muaviye, Hz. Hasan ile yaptığı anlaşmada kendisinden sonra halifeyi şuranın seçmesini öngören maddeye uymamış ve oğlu Yezid’i veliaht tayin etmiştir. Bu uygulamasıyla Muaviye, hilâfetin özünde büyük değişiklik yaparak veraset sistemini getirmiştir. Böylece hilâfet, babadan oğula veya hanedanın bir başka üyesine intikal eder duruma gelmiş ve saltanata dönüşmüştür.

Maddî kültür unsurları arasında dikkat çeken en önemli şey teknolojidir. Teknoloji, bilginin pratik amaçla organize edilmesi veya daha değişik bir anlatımla, bilginin pratiğe aktarılmasıdır. Değişim, gelişim ve süreklilik teknolojinin en önemli özelliğidir. Hukuk, din, dil ve ahlak manevi kültür unsurlarındandır.

Müslüman olan milletler hızla İslâm inançlarını benimsediler. Tevhid akidesini özümsediler. İslâm ahlâkı onların ferdî hayatlarına ve sosyal ilişkilerine yön vermeye başladı. Bu yeni dinin etkisiyle kültürleri değişikliğe uğradı. Özünde İslâm dininin yer aldığı yeni bir medeniyet dairesi oluştu.

Bir medeniyetin doğuşunda ve yayılışında temel unsur insandır. İnsanın bulunmadığı yerde kültür ve medeniyetten söz edilemez. İnsan, belli bir coğrafî çevrede yaşayan ve her an tabiî ve sosyal etkilere açık olan bir varlıktır. Bundan dolayı bir medeniyetin doğuşunda insan, toplum ve coğrafî çevrenin rolü görülür.

Abbasilerde biri tefvi^z vezirliği diğeri tenfi^z vezirliği olmak üzere iki çeşit vezirlik vardı. Tefvi^z vezirliği, devletin bütün işlerini halife adına görürdü. Sadece, veliaht tayinine, halifenin tayin ettiği memuru azle, azlettiği memuru da göreve alma yetkisi yoktu. Bunların dışında her işi yapmaya yetkiliydi. Bu günümüzdeki icra^i^ bakanlıklara benzetilebilir.

XIV. yüzyıldaki Timurlular dönemi, Türk uygarlık tarihinin rönesansıdır ve dünya tarihi içerisinde önemli yere sahiptir. Aynı zamanda bu dönem bilgin hükümdarlar dönemidir. Timurlu sultanlarının çoğu, bilim ve sanatla ilgili eserler bırakmış kimselerdir.

Gibbons, Yahudilerin toptan öldürüldüğü ve engizisyon mahkemelerinin ölüm saçtığı bir devirde Osmanlı idaresi altında bulunan çeşitli dinlere bağlı kimselerin huzur, barış ve uyum içerisinde yaşadıklarını belirtir. Ayrıca Osmanlıların, yakın dönem tarihinde milliyetlerini tesis ederken dinî hürriyet prensibini temel taşı olmak üzere koymuş ilk millet olduğunu, ardı arkası kesilmeyen Yahudi işkence ve engizisyon lekesinin en yoğun yaşandığı asırlar esnasında, Hıristiyan ve Müslümanların, Osmanlıların idaresi altında huzur ve uyum içinde yaşadıklarını ifade eder.

Hadislerde hilâfet, halife, emir ve imam kelimeleri hem devlet başkanlığı hem de devlet başkanı anlamlarında çokça geçer.

Varlıkların birbiriyle haberleşmeden ve varlıklarının bilincine ermeden kurdukları ilişkiler fiziki^ ilişkidir. Bir bilgisayarla masa arasında, dünya ile güneş arasında, ateşle duman arasında, iki kimyasal unsur arasındaki ilişkiler böyledir.

Hicaz bölgesi, dönemin dünya ticaret ağının en stratejik bölgesinde yer almaktaydı. Fırat’tan Yemen’e kadar, Arap kabileleri kervanlarla birbirlerine bağlanırdı. Özellikle bölgenin ticarî faaliyetlerinin merkezinde Mekke yer almaktadır.

Jainizm Mahavira tarafından kurulmuş veya yeniden şekillendirilmiştir. Kişisel duygu ve istekleri yok etmeyi veya bunlara boyun eğmeyi en aza indirmeyi öncül amaçları haline getiren Jainizm ve Budizm’in pek çok ortak ilkesi olmasına rağmen Jainizm, hiçbir zaman Budizm’in yaygınlığına ulaşamamıştır.

Abbasilerin ilk dönemine bakıldığında İslâm kültür ve medeniyetinin, ilim, kültür, sanat alanları ile bunların kurumlaşması bakımından ciddi gelişmeler ortaya koyduğu görülür. Mesela Harun Reşid, devletin bütün imkânlarını ilmin geliştirilmesi için seferber etmiştir. Oğulları Me’mun ile Mu’tasım da babalarının yolunu izlemişlerdir. Eski medeniyet ve kültür merkezleri fethedilince Müslümanlar Bâbil, Hint, Âsur, Fenike, Grek, Roma, İran ve Yunan medeniyetlerinin sahip oldukları ilmî ve kültürel mirasa ulaşmışlardır. Bu merkezlerin başlıcaları İskenderiye, Antakya, Nusaybin, Cundişapur, Harran, Ruhâ-Edessa (Urfa) ve Kınnesrin’de (Kuzey Suriye’de bir şehir) faaliyet gösteren medreseler olmuştur.

İslâm dininin olduğu gibi İslâm medeniyetinin de bilinebilir ve analiz edilebilir veya tarif edilebilir özü tevhittir. Çünkü tevhit, hem İslâm dininin hem de İslâm medeniyetinin ilk belirleyici prensibidir.

Hz. Ömer, her alanda muhteşem bir on yıllık halifelikten sonra bir suikasta uğrayarak ağır yaralanmıştı. Medinenin kamuoyu temsilcileri Hz. Ömer’den kendisinden sonrası için bir halife önermesini istediler. Bunu yapmakta tereddüt edince oğlu Abdullah’ı teklif ettiler, o bunu hemen reddetti ve onlara altı aday önerdi. Daha sonra bu altı kişiye Ehlü’ş-Şûrâ adı verildi. Bu altı halife adayı, Hz. Osman (Osman b. Affan), Hz. Ali (Ali b. Ebî Tâlib), Abdurrahman b. Avf, Talha b. Ubeydillah, Sa’d b. Ebî Vakkas ve Zübeyir b. Avvam idiler. Bunlar kendi aralarından birini üç gün içinde halife seçeceklerdi. Bu usüle sonraki dönemlerde Ehlü’l-Hal’ ve’l-Akd seçimi denildi ve bu şekilde seçilen halifeye meşruiyet kaynağı sağladı.