Zimmi^ler Müslüman devlet tarafından bütün hakları koruma altına alınmış bulunan gayrimüslimlerdir.

Soru kökünde verilen tanım “Ribat” kavramına karşılık gelmektedir.

İsla^m hukukuna göre cizye, İsla^m devletinin Müslüman olmayan vatandaşından askerlik hizmeti karşılığında alınan bir vergidir. Bu bakımdan kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve din adamları bu vergi ile yükümlü değildir.

Osmanlı ordusunun en eski ve en önemli askeri teşkilâtı Tımarlı sipahilerdir. Tımarlı sipahilerin temeli tımar sistemine ve toprak idaresine dayanırdı. Kendilerine devletçe maaş ödenmez buna karşılık dirlik verilirdi.

İslâm hukukuna göre vergiler ana hatları ile iki kısma ayrılır. Bunlardan biri İslâm’ın ana kaynaklarına (Kur’ân ve Sünnet) dayanan vergilerdir ki buna şer‘î vergiler (tekâlif-i şer‘iyye) diyoruz. Diğeri de zamanın ihtiyaçları göz önünde bulundurularak konulmuş vergilerdir ki, bu da örfî vergiler (tekâlif-i örfiyye) diyoruz.

Ordunun yönetimini yapan kurumun adı Divanu’l-cünddür.  

Hz. Ömer devrinde sosyal hayatta önemli gelişmeler yaşandı. Fethedilen topraklardan elde edilen cizye ve haraç vergileri hazine gelirlerinin artmasına, devletin zenginleşmesine sebep oldu. Halk, özellikle savaşlara katılan Müslümanlar ele geçirdikleri ganimetlerle eskisinden çok daha müreffeh bir hayat yaşamaya başladılar. Bu zenginlik insanlarda mal kazanma hırsını artırdı. Ayrıca pek çok kişi, fethedilen Irak, Şam, Filistin ve Mısır’ın verimli topraklarına yerleşmeye ve tarımla uğraşmaya başladı. Bütün bunlar îlâ-yı kelimetullah için yapılması gereken cihada büyük bir engel oluşturuyordu. Fetihlerin arttığı ve daha çok askere ihtiyaç duyulduğu bir zamanda azalan gönüllülerle bu hizmetler sürdürülemezdi. Bu tehlikeyi sezen Hz. Ömer, halkı cihada teşvik etmeye başladı. Asıl önemlisi gönüllü askerliğin yanında dâimî ve düzenli bir ordu kurmaya karar verdi. Bu kararından sonra Halife Ömer, ilk askerî divanı kurdu. Askerliği devamlı hâle getirdi.

Hayatının baharında olan genç insanların elinden tutulması, kızların çeyizlerinin hazırlanması, erkeklerin meslek sahibi olup dükka^n açmaları gibi birçok konuda hizmet gören vakıflar sayesinde insanlar topluma kazandırılmışlardır. Bu tür vakıflardan en belirgin olanı esnaflarla mahallenin dayanışmasını ortaya koyan ava^rız vakıflarıdır.

Halifeler resmi^ törenlerde üzerlerine genellikle “bürde” denilen Hz. Peygamber’in hırkasını giyerler, Hz. Muhammed (s.)’i takli^den mühür kullanırlar, tahtta ve minberde ellerine asa^ alırlar, hutbelerde isimleri okunur ve kendilerine dua edilir, kendi adlarına sikke kestirirler (para bastırırlar) ve “tıraz” denilen kendileri için yapılmış özel işaretli elbiseler giyerlerdi.

Adliye işlerinde, kadı ve muhtesibin otoritesinden daha yüksek bir yetkiye sahip olan mezâlim mahkemesi kadılığı, yüksek makam, soy ve şeref sahibi kimselerin zulmünü önlemek için kurulmuş ve bu mahkemelerde kadılık görevi, Allah korkusu son derecede olan yüksek makamdaki kişilere verilmiştir.

II. Abdülhamid devrinde hazırlanan Kanun-i Esasî’ye (1876) göre kız ve erkek çocuklarına ilköğretim mecburi hale getirilmiş ve böylece çocukların eşit şekilde eğitim imkânlarından yararlanması hukuken sağlanmıştır.

İslam öncesi Arap devletleri ile savaşacak güçlü bir devlet o bölgede hüküm sürmediğinden, Araplar ne zaman topraklarını koruma ihtiyacı duysalar halktan eli silah tutan erkekleri kısa süreli olarak asker gibi kıllanıyordu. Bu sistemle uzun bir süre idare ettikleri için de herhangi bir kuruma ihtiyaç duymadılar.

Kölelikten gelen Selçuklu hassa askerleri üç ayda bir bistgânî denilen maaş alırlardı. Devşirmeden gelen Yeniçeriler ise yine aynı periyodlarla ulûfe adı verilen maaş alıyorlardı. Sipahilerin durumu ise farklıydı. Sipahilere, yaptıkları askerî hizmetlerin karşılığı olarak maaş değil, bunun yerine Selçuklularda iktâ, Osmanlılarda dirlik veriliyordu.

Hisbe sistemini ilk defa uygulamaya başlayan Ömer b. Hattâb’dır.

Yeniçeriler ulufe adı verilen maaşlarını üç ayda bir alırlar, börk denilen beyaz keçeden başlık giyerlerdi. Seferde ve hazarda mutlaka padişahla beraber bulunurlardı.

Orhan Bey zamanında fetih hareketleri genişleyip devlet gelişme gösterince askerî, malî ve idarî düzenlemelerin yapılması gerekti. Orhan Bey, öncelikle orduyla ilgili düzenlemeler yaptı. İlk düzenli askerî birlikler, İznik’in fethinden önce Bursa Kadısı Çandarlı Kara Halil’in teklifleri doğrultusunda oluşturuldu. Yaya ve Müsellem denilen bu askerlerden meydana gelen birliklere Türk gençleri alınmıştı. Müsellemler atlı askerlerdi.

Anadolu’da ilk Türk donanması I. Kılıçarslan zamanında Çaka Bey tarafından kuruldu. Çaka Bey, donanması ile birçok Ege adasını fethetti. Anadolu Selçukluları, Sinop ve Antalya fethedildikten sonra biri Karadeniz’de, diğeri Akdeniz'de olmak üzere iki ayrı donanma kurdular. 

Selçuklular Dönemi’nde ilmi faaliyetler her alanda oldukça ilerlemiştir. İlerleme kaydedilen alanlardan biri de yeni bir takvimin hazırlanmasıdır. Ömer Hayyam’ın içinde bulunduğu bir heyet, Melikşah (1072-1092) adına 1 Mart 1079’u başlangıç kabul eden Celâlî takvimini hazırlamıştır.

İslâm âleminde, Hz. Ömer devri ile başlayan divan teşkilâtı, ülkenin idarî, siyasî ve ekonomik gelişmesine paralel olarak ilerleme ve artış göstermiştir. Emeviler dönemi divan çeşitleri bakımından zenginlik gösterir. İslâm coğrafyasının batı ucunda bulunan Mağrib (Fas) ile Endülüs’te de divanlar kurulmaya başlandı. İktisadî alanda dört divanın kurulduğu görülmektedir. Bunlar:
a)Ganimet ve ordu saymanlığı ile ilgili olan divan,
b)Vergiler divanı,
c)Cibayet (harac vergileri) divanı
d)Devletin gelir ve giderini kontrol eden divan