İmaret duvarlarına tebeşir, boya, kömür vs. ile yazı yazıp resim yapan çocukların karalamalarını silmekle görevli “Ma^hi’n- Nuku^ş” (duvar yazılarını temizleyici) gibi ilgi çekici bir görevli bulunmaktadır.

Bu kişiler düşman devletlerin neler yaptıklarını öğrenmeye çalışmakla yükümlüdür.

İslâm, bir yandan ana kaynakları ile bunları ortaya koyarken, bir yandan da zaman ve devletlere göre değişebilen, toplumun özel bazı ihtiyaçlarına cevap verebilecek ve nevâib diye adlandırılan bir vergi sistemini de geliştirmiştir.

İslam dininde bir kişiyle ilgili üç çeşit haktan bahsedilir.   

İşlek yollarda, konak yerlerinde ve ticarî merkezlerde, yolcuları ve bineklerini barındırmak, kervanlarını dinlendirmek gibi hizmetler için yapılmış olan kervansaray ve han tabirlerine eş olarak ribat da demektedirler.

Her sınıf insanın yararına olmak üzere tahsis olunan vakıflar, aynı zamanda toplumların, muhtaçlarına yönelik olduğu gibi, sosyal güvenlik ve sosyal sigortaları niteliğini taşımaları sebebi ile de dayanışmaya imka^n veren müesseselerden biri durumundadır.

Daru’l-Muallimin-i Sıbyan ilkokullara yetiştirilecek öğretmen konusunda büyük adımlar atan okullar 1868 yılında açılmıştır.

Abbasiler, Türklerin onlu askerî sistemini uygulamaya başladılar. Buna göre arîf 10 askere, halîfe 50 askere, nakîb 100 askere, kâid 1.000 askere, emîr 10.000 askere komuta ediyordu.

Sözlükte; durdurma, alıkoyma, ayırma, bağlama gibi manalara gelen, vakıf kelimesi ıstılahta; “bir malı veya mülkü satılmamak kaydıyla bir hayır işine bağışlama, bırakma” şeklinde ifade bulmaktadır.

Endülüs Emevi Devleti’nde de “Sahibu Ahkâmi’l-Mezâlim” ünvanı ile anılan bir görevli ve bunun idare ettiği bir mezâlim müessesesi vardı.

II. Meşrutiyet döneminde medreselerin ıslah gayretleri içinde İstanbul´da bulunan bütün medreseler Şeyhulislam ve Evkaf Nâzırı Mustafa Hayri Efendi’nin zamanında çıkarılan Islâh-ı Medâris Nizamnâmesi (1914) ile Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi adı altında birleştirilmiş ve tâli kısm-ı evvel, tâli kısm-ı sâni ve âlî kısım olmak üzere her biri dört yıllık üç seviyede düzenlenmiştir. Taşra medreselerinde ise eğitim süresi beş yıldı.

Karahanlı ordusunun  başında subaşı denilen komutan bulunurdu. 

Osmanlı ordusunun önemli askeri kuruluşlarından biri de Akıncı Ocağı’dır. Keşif, yağma veya tahrip maksadıyla düşman topraklarında yapılan askerî faaliyete akın, bunu yapan askere akıncı denilmiştir. Akıncı beyleri ve askerleri, özellikle Rumeli’deki fetihler sırasında büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Yardımcı kuvvetler arasında azablar, deliler, yörükler, leventler, sekban ve sarıcalar, gönüllü ve beşliler de yer alırdı.

İslâm dünyasında en gelişmiş ve yaygınlaşmış olan müesseselerden biri şüphesiz vakıflardır. Günlük hayatla sıkı bir bağlılığı bulunan, sosyal yaşayış üzerinde derin etkiler yapan ve kurucuları tarafından, kendilerine iyi bir gelecek hazırlama, bu dünyada ve ahirette mutluluğa ve refaha kavuşma, mallarını arttırıp çoğaltma, manevî ve sosyal mevkiini yükseltme, adını kendisi öldükten sonra da yaşatma, kıyamet günü için azık hazırlayıp Cehennem azabından korunma, Cennet nimetlerini elde etme ve mümkün olduğu ölçüde Allah’a yaklaşma gibi dinî, psikolojik, sosyolojik ve ekonomik düşünce ve niyetlerle kurulan vakıfların, toplumun sosyal dayanışmasını temin eden kurumlar olduğunda kuşku yoktur.

Kültür milli, medeniyet milletler arasıdır. Batı medeniyetini temsil eden milletler ortak bir medeniyeti benimsedikleri halde dikkat edilirse aynı medeniyetin içinde İngiliz, Fransız, Alman, Amerikan hatta Rus kültüründen söz edilebilmektedir.

Mezâlim mahkemeleri uygulamasının tam teşkilâtlı bir kurum olarak ortaya çıkışına dair ilk adımlar Emeviler döneminde atıldı.

Türk-İslâm tarihinde çok değişik alanlarda vakıflar tesis edilmiştir. Çevreye gelen leyleklere yiyecek temininden, mahallede dolaşan köpeklere ekmek dağıtımına kadar, insanların dışındaki varlıklar, canlılar için bile vakıf belgelerinde şartlar bulunduğu, fakat daha çok insanların fakir, muhtaç, dul ve yetimlerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere vakıflar tesis edildiğini bilmekteyiz.

Vergi, kamu (a^mme) hizmetlerinin düzenli bir şekilde devamlılığını temin için başvurulan bir çaredir. Bu yüzden, devletlerin ekonomik ve sosyal hayatında önemli bir yeri bulunmaktadır.