Asker kadısı veya ordu kadısı anlamındaki kazaskerlik görevi Abbasilerde ortaya çıkmış, daha sonraları Harzemşahlarda, Eyyubilerde, Memluklerde, Anadolu Selçuklularında ve hatta Karamanoğullarında da bu makam korunmuştu.

Yeniçeri Ocakları: I. Murad’ın Edirne’yi fethinden sonra l362’de Edirne’de kurulmuştur. Acemioğlanlar arasından seçilen kıdemli oğlanlar, Cemaat Ortaları, Sekbanlar ve Ağa Bölükleri’nde eğitime tabi tutulurlar. Bu eğitimin orta seviyede bir eğitim olduğu anlaşılmaktadır.

İslâm dünyasında en gelişmiş ve yaygınlaşmış olan müesseselerden biri şüphesiz vakıflardır. Günlük hayatla sıkı bir bağlılığı bulunan, sosyal yaşayış üzerinde derin etkiler yapan ve kurucuları tarafından, kendilerine iyi bir gelecek hazırlama, bu dünyada ve ahirette mutluluğa ve refaha kavuşma, mallarını arttırıp çoğaltma, manevî ve sosyal mevkiini yükseltme, adını kendisi öldükten sonra da yaşatma, kıyamet günü için azık hazırlayıp Cehennem azabından korunma, Cennet nimetlerini elde etme ve mümkün olduğu ölçüde Allah’a yaklaşma gibi dinî, psikolojik, sosyolojik ve ekonomik düşünce ve niyetlerle kurulan vakıfların, toplumun sosyal dayanışmasını temin eden kurumlar olduğunda kuşku yoktur.

Osmanlı’da da şahıslar tarafından tesis edilen ve yaşaması için vakıflar tahsis edilen medreselerin hocalarına müderris, yardımcılarına muîd, talebelerine dânişmend, talebe ve suhte denirdi.

Hz. Ebubekir’den sonra Hz. Ömer halife oldu. Onun hilafeti pek çok değişikliği beraberinde getirdi. Bu değişiklikler askerî alanda da görüldü. Hz. Ömer devrinde fetih faaliyetleri iyice arttı. İslâm orduları değişik istikametlerde hareket ederek yeni şehirler, bölgeler ele geçirdiler. Mısır, Filistin, Suriye, Irak ve İran’ın büyük bir bölümü Müslümanların eline geçti. İslâm orduları Azerbaycan’a kadar ilerledi. Antakya’nın fethinden sonra Toroslar, Bizansla Müslümanlar arasında sınır hâline geldi. İşte bu geniş topraklarda eski usullerle askerî faaliyetlerin sürdürülmesi mümkün değildi. Gönüllülük esasına dayanan askerî yapılanma ile devletin ihtiyaçları karşılanamazdı. Daimi bir orduya ve bunun için gerekli diğer müesseselere ihtiyaç vardı. Yeni halife Hz. Ömer, bu ihtiyaçları hemen gördü ve ona göre yeni bir askerî yapılanmaya gitti. Böylece İslâm dünyasında askerî kurumlaşma faaliyetleri başlamış oldu.

Rüşdiyeler: Sıbyan mekteplerinin programlarının geliştirilmesiyle meydana gelen bu orta seviyedeki okullar II. Mahmud tarafından 1839 tarihinde açılmıştır. Rüşdiyelerde bir süre farklı öğrenim süreleri uygulandıysa da 1869’da 4 yıl olarak netleştiği görülmektedir. Tarih içinde rüşdiyeler, erkek, kız, karışık, askerî ve özel rüşdiyeler şeklinde bütün Osmanlı ülkesine yayılmıştır.

Devlet hazinesi olan beytülmal, devlete ait malların muhafaza edildiği fizikî mekânı ifade ettiği gibi devlete ait taşınır taşınmaz malların bütününü ve bunların idaresiyle ilgili hukukî kurumu da ifade etmektedir

Osmanlı klasik dönemi boyunca daha çok muallimhâne, daha sonraları ise genelde mekteb kelimesinin tercih edildiği bilinen sıbyan mektepleri için mektebhâne, dâru’t-ta’lîm, mahalle mektebi, beytü’t-ta’lîm ve küttâb adları da kullanılıyordu.

Hz. Ömer devrinde sosyal hayatta da önemli gelişmeler yaşandı. Fethedilen topraklardan elde edilen cizye ve haraç vergileri hazine gelirlerinin artmasına, devletin zenginleşmesine sebep oldu. Halk, özellikle savaşlara katılan Müslümanlar ele geçirdikleri ganimetlerle eskisinden çok daha müreffeh bir hayat yaşamaya başladılar. Bu zenginlik insanlarda mal kazanma hırsını artırdı. Ayrıca pek çok kişi, fethedilen Irak, Şam, Filistin ve Mısır’ın verimli topraklarına yerleşmeye ve tarımla uğraşmaya başladı. Bütün bunlar îlâ-yı kelimetullah için yapılması gereken cihada büyük bir engel oluşturuyordu. Fetihlerin arttığı ve daha çok askere ihtiyaç duyulduğu bir zamanda azalan gönüllülerle bu hizmetler sürdürülemezdi. Bu tehlikeyi 208 sezen Hz. Ömer, halkı cihada teşvik etmeye başladı. Asıl önemlisi gönüllü askerliğin yanında dâimî ve düzenli bir ordu kurmaya karar verdi. Bu kararından sonra Halife Ömer, ilk askerî divanı kurdu.

Özellikle yoksul ve kimsesizlerin geçimine tahsis edilen vakıfların varlığı, İslâm medeniyetinde insana verilen değeri ortaya koyduğu gibi toplumdaki dengesizlikleri de önlemeye yardımcı oluyordu. Tarihî seyri içinde vakıfların, ne derece yaygın oldukları göz önüne alınırsa, iyi işlediği ve bozulmadığı zamanlarda İslâm toplumu içinde bir sosyal denge özelliği taşıdığı muhakkaktır.

XIX. yüzyılın ilk yarısında, üzerinde hilâl ve yıldız işareti bulunan kırmızı (al) sancak Osmanlı Devleti’nin millî bayrağı olmuştur.

Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne: Sivil tabip yetiştirmek maksadıyla l867’de açılmış bir yüksek okuldur. Başlangıçta beş yıl olan bu mektep, önce altı yıla daha sonra da yedi yıla çıkarılmış, 1908’de askerî tıbbıye ile fakülte olarak birleştirilmiş ve 4 Mart l9l5’te de Dâru’l-funûn’a bağlanmıştır.

Rumât adı verilen özel yetiştirilmiş okçu birlikleri vardı.

Müslüman devletinin vatandaşı olup devletin dinine bağlı olmayanlarla ilgili olan verginin adı Cizye’dir.

Hendesehane Mektebi (Humbarahane): Islahat döneminin açılan ilk askerî mektebidir.

Müslümanlara 624 yılında, Hac suresinin 39. ayetiyle savaş izni verildi. Bu konuyla ilgili bazı ayetler şunlardır: “Artık saldırıya uğrayan mü’minlere, zulmedildikleri için cihat etme izni verildi. Şüphesiz ki Allah, onlara yardım etmeye elbette kadirdir.” (Hac, 39).

Anadolu’da ilk Türk donanması I. Kılıçarslan zamanında Çaka Bey tarafından kuruldu.

Hendesehane Mektebi (Humbarahane): Islahat döneminin açılan ilk askerî mektebidir. Ahmed Paşa, 1734’te Üsküdar’da açılan bu mektebin kurucusu ve ilk öğretmenidir. Humbarahane de denilen bu mektepte ordunun ihtiyacını karşılamak amacıyla çağa uygun teknik ve uzmanlık eğitimi yapılmıştır.

İslâm âleminde, Hz. Ömer devri ile başlayan divan teşkilâtı, ülkenin idarî, siyasî ve ekonomik gelişmesine paralel olarak ilerleme ve artış göstermiştir. Emeviler dönemi divan çeşitleri bakımından zenginlik gösterir. İslâm coğrafyasının batı ucunda bulunan Mağrib (Fas) ile Endülüs’te de divanlar kurulmaya başlandı. İktisadî alanda dört divanın kurulduğu görülmektedir. Bunlar:
1-Ganimet ve ordu saymanlığı ile ilgili olan divan,
2-Vergiler divanı,
3-Cibayet (harac vergileri) divanı
4-Devletin gelir ve giderini kontrol eden divan.