Munzam karşılıklar, açık piyasa işlemleri, iskonto ve reeskont politikası ve kantitatif/kalitatif kredi kontrolü birer para politikası aracı iken borçlanma politikası bir maliye politikası aracıdır.

Geleneksel iktisat teorisine göre, piyasa başarısızlığına yol açan ve devletin kamusal regülasyonlara başvurmasında rol oynayan faktörler; aksak rekabet, dışsal ekonomiler, ölçek ekonomileri ve doğal tekeller ve son olarak da kamusal mallardır.

Ekonomik regülasyon, piyasada mevcutaktörler arasında yeterli düzeyde rekabet ortamının yaratılmasına yönelik bir ortam yaratmak veya piyasada aktör sayısı az ise, az olan aktörlerin davranışlarını rekabet halinde olmaları durumunda sergileyecekleri davranışlara benzer hale getirmeye yönelik kurallar koymak yoluyla piyasaların etkinliği sağlamayı amaçlayan regülasyonlar olarak tanımlanabilir. Başka bir tanım yapmak gerekirse, ekonomik regülasyonlar, sosyo-ekonomik iktisadi hedeflere ulaşmak için yasal araçların kullanılması olarak da ifade edilmektedir.

Deneyimler, özelleştirmenin nasıl yürütüldüğünün, sonuçları açısından hayati önem taşıdığını göstermiştir. Sürecin şeffaflığı, çalışanların rızasının alınması, geniş kapsamlı mülkiyetin oluşturulması ve gerekli yasal düzenlemelerin yürürlüğe konması temel unsurlardır. Özelleştirmenin dikkatle yapıldığı yerlerde olumlu sonuçlar alınmaktadır. 

Alman maliyeci Adolph Wagner tarafından ileri sürülen bu teoriye göre milli ekonomi içerisinde kamusal faaliyetler başlıca şu nedenlerden dolayı artmaktadır:

• Koruyucu ve düzenleyici kamusal mallara olan talepler dolayısıyla devlet başlıca iç ve dış güvenlik ile adalet hizmetlerine olan harcamalarını arttırmaktadır.

• Kültürel ve sosyal refaha yönelik kamusal mallara olan talepler dolayısıyla devlet eğitim, sağlık vb. hizmetler için harcamalarını arttırmaktadır.

Ölçek ekonomilerinin söz konusu olduğu endüstrilerin özel sektöre bırakılması yerine devlet tüketicinin korunması amacıyla bu endüstrileri kendi tekeline almaktadır. Posta ve telekomünikasyon hizmetleri, elektrik üretim ve dağıtımı, ulaştırma hizmetleri bu konuda örnek verilebilir.

Devletin mali alandaki rol ve fonksiyonlarında değişime neden olan en önemli faktörler, 1970’li yılların sonlarından itibaren birçok ülkede piyasa ekonomisine dayalı sistemin yaygınlaşmaya başlamasıdır. İngiltere ve ABD’nin öncülüğünü çektiği birçok ülke, milli ekonomi içerisinde kamu kesiminin payını küçültücü ve dolayısıyla piyasa ekonomisinin payını artırıcı mali politikaları uygulamaya koymuştur.

Kamu çıkarı teorisine göre kamusal regülasyonlar olmaz ise piyasa da “refah kayıpları (welfare loss)” ortaya çıkmaktadır. Öte yandan regülasyon piyasanın istikrarının ve piyasa dengesinin sağlanmasını gerçekleştirmektedir (Akça, 2007: 61).

Düşük Verimlilik Hipotezi:William Orzechowski’ye göre, kamu harcamalarının artışının bir nedeni kamu kesimindeki verimliliğin özel kesime oranla daha düşük olmasıdır. Düşük verimlilik, kamu kesiminde yapılan hizmetler için daha fazla harcama yapılmasına neden olmaktadır.

Şekilden anlaşıldığı üzere üretim miktarı Q1 seviyesine ulaşıncaya kadar ortalama maliyetler azalmakta, bu seviyeden sonra ise değişmemektedir. Bunun nedeni yukarıda belirttiğimiz gibi ölçek büyümesinin yarattığı
olumlu sonuçlardır. OQ1 seviyesindeki alanda “ölçeğe göre artan getiri” hali söz konusudur.

Merit mallara örnek olarak ilkokul eğitimi, huzurevleri, kimsesiz çocuk bakım ve yetiştirme merkezleri, akıl hastaneleri vb. hizmetleri gösterebiliriz.

 Devletin Büyümesine Yol Açan Ekonomik ve Mali faktörler

• Tam kamusal mal ve hizmetlere olan ihtiyaç (İç ve Dış Güvenlik, Adalet, Diplomasi Hizmetleri)
• Yarı kamusal mal ve hizmetlere olan ihtiyaç (Eğitim, Sağlık hizmetleri)
• Ölçek Ekonomilerinin söz konusu olduğu hizmetler (Enerji, ulaştırma, haberleşme)
• Depresyon ve ekonomik kriz (konjonktürel dalgalanmalar)
• Mali Aldanma
• Enflasyonist baskılar
• Az gelişmiş ülkelerde devletin ekonomik büyüme ve kalkınmadaki rolü
• Tam istihdamın sağlanması
• Kaynakların etkin kullanımı ve yeniden dağılım politikaları
• Keynezyen görüşlerin kamu politikalarına hakim olması

(Tablo 4.2)

Sosyal regülasyonlar, geniş anlamıyla toplumsal hakları korumaya ve sosyal refahı arttırmaya yönelik regülasyon faaliyetleridir.

Kamu ekonomisinin genişlemesi bazen siyasal aktörlerin çıkar kavgalarının sonucunda “yapay” ve “gereksiz” bir şekilde artabilmektedir. Örneğin, seçim dönemleri yaklaştığında siyasal iktidarların yeniden seçilebilmeyi garantilemek için kamu harcamalarını arttırma eğiliminde oldukları gözlemlenmektedir.

Düzenleyici vergi kavramı ilk olarak 1966 yılında Charles Plott tarafından
kullanılmıştır. Plott, yayınladığı makalesinde negatif dışsal ekonomilere karşı düzenleyici vergilerin kullanılması gerektiğini belirtmiştir.

Moses Abromowitz ve Vera Eliasberg İngiltere’de 1890-1950 yıllarını kapsayan dönemde  kamu istihdamının artış trendini incelemişlerdir. Bu iki iktisatçı çalışmalarında savaşın kamu harcamalarını arttırdığını, bunun dışında sanayileşmenin de kamu harcamalarını artmasında önemli rol oynadığını ileri sürmüşlerdir.

Devlet tarafından üretilen ve üretimden dışlanamama ve bölünmezlik gibi ilkeleri bünyesinde barındıran savunma, diplomasi gibi mallar tam kamusal mallardır. 

İngiliz iktisatçılar Alan Peacock ve Jack Wiseman, İngiltere’de 1890-1955 yıllarını
kapsayan dönemde kamu harcamalarının artış trendini incelemişlerdir. Peacock ve Wiseman, söz konusu dönemde İngiltere’de kamu harcamalarının sürekli bir artış gösterdiğini, ancak bu artışın özellikle savaş ve depresyon dönemlerinde “sıçrama” gösterdiğini ortaya koymuşlardır. Peacock ve Wiseman’ın teorik açıklamaları literatürde “Sıçrama Etkisi” olarak adlandırılmaktadır.

Refah devleti, vatandaşlarına minimum bir geliri garanti ederek, hastalık, yaşlılık, işsizlik gibi sosyal riskleri karşılayabilecek güce kavuşturmayı amaçlayan; tüm vatandaşlara belirli sosyal hizmetleri sunma sorumluluğunu alan ve devletin ekonomiye aktif müdahalelerde bulunmasını öngören bir devlet modelidir.

Deregülasyon, devletin ekonomiye doğrudan yaptığı düzenleme ve kontrollerin azaltılması politikasıdır.