Kentsel ve Çevresel Koruma Ara 8. Deneme Sınavı

1983 yılında çıkarılan 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu (KTVKK) ile birlikte UNESCO’nun dünya mirasının korunması sözleşmesi benimsenerek kavramsal tanımlamalar bu doğrultuda yapılmıştır. Önceki yasada kullanılan “eski eser” tanımı yerine “kültürel varlık”, “kültürel miras” tanımlamaları bu yasayla getirilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Kentsel kültür olarak tanımlanan kavramın birbiriyle ilişkili iki içeriği bulunmaktadır.
İlki kentte yaşayanların niteliklerini açıklayan “kentli olma”, “ kentlilik”
diğeri ise kenti oluşturan, kentin imajını belirleyen “ kent kültürü” dür.

Somut Kültürel Miras: Somut kültür varlıkları, kültür ve tabiat varlıklarını koruma faaliyetleri kapsamında korunması gerekli görülen, taşınır taşınmaz kültür varlıklarıdır. Elle tutulan, gözle görülebilen, maddi varlığı olan ve bu verileriyle koruma altına alınabilecek varlıklardır.

Sözleşmenin birinci maddesinde nelerin somut olmayan kültürel mirası oluşturduğu açıklanmıştır. Buna göre; • Sözlü anlatımlar ve sözlü gelenekler • Gösteri sanatları • Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve festivaller, şölenler • Halk bilgisi • El sanatları geleneği

Kentsel sit alanları içinde yer alan kültür varlıklarını korumak, yenilemek ve çevresindeki doku ile birlikte ele alarak yeniden planlamak adına hazırlanan 5366 sayılı yenileme alanları yasası ile tescilli yapılara ileri düzeyde müdahale etme zemini oluşturularak yenileme kavramını yıkıp yeniden yapmak, eskiyi kaldırmak olarak benimsendiğinden, tarihî ve kültürel değerlerin yıkılmadan korunması yaklaşımı göz ardı edilmektedir.

Medeniyetler açısından ‘kimlik’ kavramının ayırıcı aynı zamanda en nesnel ölçütleri ‘dil’ ve özellikle ‘inanç’ unsurlarıdır. Bu nedenle insanlık tarihindeki temel medeniyetler büyük ölçüde dünyanın büyük dinleri ile tanımlanmış olup (tek tanrılı dinler öncesi içinde aynı genellemeyi yapmak mümkündür. özellikle Hristiyanlık ve İslamiyet gibi büyük dinler tarihsel süreç içinde çok çeşitli ırklardan halkları bir araya getirmişlerdir. Doğru cevap A’dır.

Somut olmayan kültürel miras, toplumların, toplulukların, alt grupların ve bazen bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak oluşa gelmiş uygulamalar, gelenek ve görenekler, ifadeler, bilgiler, sanat ve zanaat türleri, üretim biçim ve süreçleri, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar ve ilişkiler vb. anlamına gelmektedir. Bu kavram, UNESCO’nun 17 Ekim 2003 tarihli 32. Genel Kurulunda onaylanarak yürürlüğe girmiş olan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin birinci maddesinde nelerin somut olmayan kültürel mirası oluşturduğu açıklanmıştır. Buna göre;

• Sözlü anlatımlar ve sözlü gelenekler
• Gösteri sanatları
• Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve festivaller, şölenler
• Halk bilgisi
• El sanatları geleneği. Buna göre; Karagöz, Islık Dili, Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah, Türk Kahvesi ve Türk Kâğıt Süsleme Sanatı Ebru Türkiye'nin korumaya aldığı somut olmayan kültürel miraslar arasında sayılabilir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Kentbilim terimleri sözlüğünde (1980) koruma, “kentlerin belli kesimlerinde yer alan tarihsel ve mimari değerleri yüksek yapıtlarla anıtların ve doğal güzelliklerin kentte bugün yasayanlar gibi gelecek kuşakların da yararlanması için her türlü yıkıcı, saldırgan ve zararlı eylemler karşısında güvence altına alınması” olarak tanımlanmaktadır.

Kentsel özgün kimliğin küresel etkilerle yitirilmesine ya da bölgesel gelişme
dinamikleri bağlamında, birbirine benzer kentlerin oluşmalarına örnek olarak
Kayalık Kapadokya Bölgesi olarak adlandırılan Nevşehir ilinin Avanos,Ürgüp,
Göreme ilçe sınırlarından oluşan alt bölgesi gösterilebilir.

5805 sayılı yasa ile kurulan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nda (GEEAYK) bulunan beş doğal üye, üç bakanlık temsilcisi ile bunların seçtiği on üç üyenin tarih, arkeoloji, sanat tarihî, mimarlık, estetik, kent planlaması alanlarından biri ya da birkaçında uzmanlaşmış, bu konuda yapıt ya da inceleme ortaya koymuş kişiler arasından seçilmiş olması yasada ön görülmüştür. Doğru yanıt C’dir.

Kentsel özgün kimliğin küresel etkilerle yitirilmesine ya da bölgesel gelişme dinamikleri bağlamında, birbirine benzer kentlerin oluşmalarına örnek olarak Kayalık Kapadokya Bölgesi olarak adlandırılan Nevşehir ilinin Avanos, Ürgüp, Göreme ilçe sınırlarından oluşan alt bölgesi gösterilebilir. Coğrafi, jeolojik, doğal, ekonomik yapıları ile il bütünü içinde temelde benzer potansiyellere sahip olan bu yerleşmeler 1990’lı yıların sonuna kadar birbirleri ile yarışarak il ve alt bölge ölçeğinde var olmaya çalışmışlardır. Bu yaklaşım doğrultusunda Avanos; Kızılırmak kıyısındaki konumu, ırmağa dayalı başta çanak-çömlek atölyeleri olmak üzere ekonomik faaliyetleri, Göreme; peri bacaları, kiliseler, manastırları, açık hava müzeleri, Ürgüp; fizik-mekân dokusu, demografik yapısı, bölgesel kapsamda ulaşılabilirlik düzeyi ile özgün kentsel kimliklerini ortaya çıkaran planlamalar yaparak gelişmeye başlamıştır. Bu yaklaşım eksik olan yönlerine rağmen hem bölgesel gelişmeyi hem de yerleşmelerin yerel kimliklerini öne çıkarmaları açısından önemlidir. Doğru cevap E’dir.           

Bir yapı ya da yapı gruplarının tarihî belge niteliği, tarihî bir olayla veya kişiyle
ilişkisi ve tarihî bir süreci yansıtması ile tanımlanmaktadır. Ayrıca yapı ya da yapı
gruplarının bir tarihî olaya sahne olması da kültür varlığının tarihî değeri ile bağdaşmaktadır. Toplumların geçmişlerindeki olaylar ya da anılarla bağdaşan yapılar
ise “anı değeri” açısından önemli olmaktadır.Doğru yanıt C şıkkıdır.

Özellikle Avrupa’da II. Dünya Savaşı sonrasında yakılıp yıkılan kentlerin yeniden

düzenlenmesi, yeniden inşa edilmesi sırasında koruma (anıtsal yapı ölçeğinde ağırlık kazansa da) kentsel ölçekte ele alınmıştır.

Ülkemizde kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve sürdürülebilir olarak kullanılması ve yönetilmesi uluslararası koruma ölçütleri ve evrensel ilkeler bağlamında ele alındığında yetersiz kalınan noktalar olduğu açıktır. Bu durumu üç ana nedene temellendirmek mümkündür:

1. Kültür ve tabiat varlıklarının korunması, yenilenmesi ve kullanılmasına ilişkin “koruma politika”larında eksiklikler bulunmaktadır.
2. Halkın, kültür ve tabiat varlıklarını koruma konusunda yeterli bilinçte olmaması, bu anlamda gerekli eğitimin bir ülke politikasına dönüşememiş olması koruma konusunda kullanıcının, çoğu kez mülk sahibi olan halkın sürece bilinçli bir şekilde entegre olamamasını getirmektedir.
3. Kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına ilişkin mevzuatın tanımladığı kurumsal ve örgütsel sistem yetki ve sorumluluk dağılımını çok parçalı bir yapı olarak kurgulamaktadır.

Halkın sürece dahil olmasındaki en önemli etken eğitim ve bilinç eksikliğidir. Doğru yanıt E’dir.

Korunma alanı: Taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının muhafazaları veya tarihî çevre içinde korunmalarında etkinlik taşıyan korunması zorunlu olan alandır

Bir coğrafya üzerinde karşılaşan farklı din, dil, ırk, vb. niteliklerdeki toplumlar
bölgenin kültürel çeşitliliğini sağlarken aynı zamanda kentleri, kentsel mekânları
da farklı üslup da yapılaşmalarla zenginlikleştirmektedir.

Osmanlı kentlerinin tamamında ve yine İstanbul Tarihi Yarımada’da izlenebilen
kentsel dokuda, mekânsal ve kültürel eklemlenmelerin kent merkezinden
dışarıya doğru uzanan yollar üzerinde oluştuğu bilinmektedir. Daha somut olarak Osmanlı Devleti kentlerinde yapılaşma, ilk oluşum hamam, medrese, cami inşası ve sonra bunların etrafındaki konut alanlarının gelişmesi şeklindedir. Bu yeninin eskiyi yok etmeden merkezden dışa doğru uzanan yollar üzerinde farklı kültürlerin yer alması hem çok merkezli bir kentsel dokunun oluşmasına hem de eski ve yeninin bir arada yan yana konumlanmasına, yaşamasına olanak vermiştir.

Kentsel kimlik toplumun tüm doğal ve yapay çevre içinde biriktirdiği “bellektir”.

Dünya üzerinde önde gelen medeniyetlerin zaman içinde biriktirdikleri bu değerlerin kültürel çeşitliliğin oluşumunda temel bir etken olduğu bilinmektedir. Doğru cevap B’dir.