Aydınlanma çağında ya da kısaca Aydınlanmada, Batı toplumlarında düşünce tarzında büyük değişmelerin yaşanmış, geleneksel düşünce ve toplumsal örgütlenme biçimleri sorgulandığı, yeni düşünce ve toplumsal örgütlenme biçimleri geliştirilmiştir. 

Toplumsal eğilimler birey üzerinde etkili olan toplumsal olgulardır. Belli bir toplumsal formdan yoksun, net olmayan eğilimlere kalabalık içindeki tutkular, kızgınlıklar ve merhamet ile ilişkili hareketler örnek olarak verilmektedir.

Spencer bilimsel birliği sosyolojnin sağladığı, yani sosyolojinin bilimlerin kraliçesi olduğu görüşünü reddeder; ona göre bilimsel birliği sentetik felsefe sağlayacaktır. Doğru yanıt B'dir.

İbn-i Haldun yaşadığı toplumda politika ve ekonomi gibi çeşitli toplumsal kurumları incelemiş, farklı toplumsal örgütlenme biçimlerini karşılaştırmış, siyasal egemenliğin ve otoritenin kaynaklarını araştırmıştır. İnsan toplumlarının birbirinden farklı olmasını geçinme biçimlerinin farklı olmasıyla açıklamış, ayrıca coğrafi ve ekonomik koşulların, üretim biçimi ve üretim ilişkilerinin de toplumların farklılaşmasında etkili olduğunu belirtmiştir. Diğer bir deyişle İbn-i Haldun, insanların doğal eğilimlerinin ya da yaradılışlarının değil, alışık oldukları gelenek ve şeylerin ürünü olduğunu savunmuştur.

Durkheim’e göre, insanlar temel ihtiyaçlarını karşılasalar bile tatmin olmazlar. Çünkü insanların, hayvanlardan farklı olarak; arzuları sınırsızdır. İnsanlar sadece kendileriyle ilgilendikleri için toplumsal çıkarların da farkında değildirler. Durkheim’ın insanın doğasıyla ilgili en önemli kabullerinden birisi şudur: İnsanlar bencil dürtülere ve bir dizi tutkuya sahiptir. Bu dürtülere ve tutkulara gem vurulmaması hem insanların kendileri için hem de toplum için önemli bir tehdittir. Diğer bir deyişle insanın dürtüleri ve tutkuları bireyi kendine köle yapacak noktaya kadar getirebilir. “Tutku bireyselleştirir, ancak ayrıca köleleştirir. Duyumlarımız özünde bireyseldir; ancak, biz daha kişisel özellikler kazandıkça duyumlarımızdan kendimizi daha fazla kurtarabilir, kavramlarla düşünebilir ve onlara göre davranabiliriz”.

Toplumsal eğilimler birey üzerinde etkili olan toplumsal olgulardır. Belli bir toplumsal formdan yoksun, net olmayan eğilimlere kalabalık içindeki tutkular, kızgınlıklar ve merhamet ile ilişkili hareketler örnek olarak verilmektedir.

Kaderci intihar tipinde bireyler grubun yoğun baskısı altında yaşarlar ve kaderleri karşısında kendilerini tamamen çaresiz hissederler.

İbn-i Haldun “Ümran Bilimi” olarak adlandırdığı bilim ile insan topluluklarının doğasını, nasıl bir yaşam sürdüklerini (yerleşik mi göçebe mi olduklarını), bu kavimlerin yaşadıkları ülkeleri nasıl ele geçirip ellerinde nasıl tuttuklarını, devletlerini nasıl kurup güçlendirdiklerini, bu devletlerin nasıl çöktüğünü, bu kavimlerin yaşamlarında ekonomik, bilimsel ve sanatsal faaliyetlerin zamanla nasıl ve neden değiştiğini incelenebileceğini belirtmektedir.

Yabancılaşma kuramı ile Marx’ın insan doğası anlayışı arasında önemli bir ilişki vardır. Ona göre insanı diğer canlılardan ayıran en önemli unsur, yaratıcı üretim faaliyeti ile içinde bulunduğu dünyayı biçimlendirme ve değiştirme kapasitesidir. İnsan, emeği ile arzuladığı şeyi yaratmak ve gerçekleştirmek için düşünce geliştirebilecek kapasiteye sahiptir. 

Ona göre tüm dinlerin kaynağı toplumdur. Her toplum (bireyler aracılığıyla) bazı olguları kutsal bazılarını ise kutsal olmayan olgular olarak tanımlayarak dini yaratır. Kutsal olan ve olmayan şeklindeki bu ayrımda ise, dinin özünü toplumsal gerçekliğin kutsal sayılan yanları (yani ayrı tutulan ve yasak sayılan) oluşturmaktadır. Kutsal olan şeyleri yüceltmek saygı, gizem ve korku gibi tutum ve davranışları yaratır. Kutsal olan ve olmayan ayrımı, tüm dinlerde ortak iken, yüce bir tanrıya inanmak tüm dinlerin ortak olan bir özelliği değildir. Örneğin, Budizmin birçok öğretisi kişisel ve yüce bir tanrıya inanmayı gerektirmez. Bu nedenle Durkheim’e göre sanıldığının aksine din yüce bir tanrıya inanmak değil, kutsal sayılan şeylere inanmaktır. Kutsal olmayan din dışı şeyler ise gündelik hayatın olağan sıradan yanlarını içermektedir. Bununla birlikte toplumsal hayatın bazı yönlerinin kutsal olarak yüceltilmesi, dinin gelişimi için gerekli ancak yeterli bir koşul değildir. Durkheim’e göre, dinin gelişimi önce kutsalın belirlenmesini, sonra kutsal olanla ilgili inançların örgütlenmesini ve son olarak da, inançlara bağlı olarak ortaya çıkan ayin ve uygulamaları gerektirir.

Marx, tarihsel materyalist teorinin kurucusu olarak bilinmektedir. Marx’ın toplum teorisinin oluşumunda Almanya, Fransa ve İngiltere’deki felsefi, politik, ekonomik gelişmeler ile bunlar üzerine yapılan tartışmalar oldukça etkili olmuştur. Bu bakımdan Marx’ın toplum teorisi, klasik Alman felsefesi, İngiliz iktisadı ve Fransız politik teorisinin bir sentezi olarak da değerlendirmek mümkündür. Marx Alman felsefesinden diyalektiği almış ve bunu materyalist felsefe ile birleştirmiştir. İngiliz iktisat teorisinde yer alan emek-değer teorisi tartışmaları içinden artı değer teorisini geliştirmiştir. Fransız sosyal, tarihsel ve politik düşüncesi içinden de sınıf mücadelesi ve sosyalizm analizini oluşturmuştur.

Pozitif aşama bilimsel aşama olduğu için düşünceler ve açıklamalar spekülasyona değil bilime ve ampirik deneye dayanır.

Marx’ın tarihsel gelişme sürecini anlamak ve açıklamak için geliştirdiği tarihsel materyalist yaklaşımı, Hegel tarafından geliştirilen diyalektik düşünceye dayanmaktadır. Klasik Alman felsefe geleneği için de yer alan Hegel’in idealist diyalektiğine Marx tarafından materyalist bir içerik kazandırılmıştır. Diyalektik kavramını ilk kez kullanan eski Yunan filozofu Heraklit’tir. Ona göre diyalektik kavramı şu anlama gelmektedir: Evrendeki her şey, her nesne sürekli bir hareket, oluşum ve değişim içindedir. Evrenin temel yasası çatışma ve çelişmedir.

Aynı zamanda modern toplum olan endüstri toplumunun genel özelliklerine bakıldığında, ekonomiye buhar, petrol gibi enerji kaynaklarıyla çalışılan makinelerin yön verdiği, nüfusun büyük bölümünün kentlerde yaşadığı, üretimin büyük ölçekte ve fabrikalarda yapıldığı, iş ve evin birbirinden ayrıldığı görülmektedir. Bunlara ek olarak, endüstri toplumunda üretim araçlarına sahip olan ve olmayan sınıflar ayrışmış, ve aralarındaki çıkar çatışması işçi hareketlerine yol açmıştır.

Durkheim’e göre, sosyolojik yöntemin temel özellikleri şunlardır: 1. Sosyolojinin çalışma konusu toplumsal olgulardır. Toplumsal olgular bireylerin bilinçleri dışında var olur. Kolektif nitelikleriyle bireylerin dışında var olan toplumsal olgular bireyler üzerinde baskıcı ve sınırlandırıcı bir güce de sahiplerdir. 2. Toplumsal olgular nesnelermiş gibi ele alınmalıdır 3. Normal ile patolojik olan olguların ayrımı, makul olması gereken normal olguları ve olması gerekenden tamamen farklı olan patolojik olguları içerir. 4. Toplum tipleri karmaşıklık derecesine göre sınıflandırılırlar. Farklılaşmanın olmadığı toplumlar tek parçalı toplumdur, çok parçalı toplumların birleşmesinden ise daha üst ve farklılaşmış toplumlar meydana gelir. 5. Toplumsal olguların nedenleri yine başka toplumsal olgularda aranmalı ve nedensel olarak açıklanmalıdır. Durkheim toplumsal olguların nedenlerinin toplumsal ortamda aranması gerektiğini düşünmektedir.