Giulio Mongeri

Savaş yıllarının içe kapanık ortamından sonra uluslararası sisteme açılış ve iletişim ortamı, Batı mimarlığına olan ilgiyi artırmıştır. 1930’larda Almanya ve Avusturya ile sınırlı kalan modern mimarlık anlayışı, özellikle ABD ile ortaya çıkan yeni ilişkiler sonucunda, bu ülkedeki modern mimarlık uygulamalarından güçlü bir biçimde etkilenmiştir. 1950’li yıllarda, “Uluslararası Üslup”, “Rasyonalizm” ya da “Fonksiyonalizm” diye adlandırılan eğilim, biçimlendirici bakımdan hâkim rol oynamıştır. Bunda, özellikle yabancı yayınların büyük rolü olmuştur. Genellikle Le Corbusier, Mies van der Rohe, Frank Lloyd Wright, Walter Gropius, Richard Neutra, Skidmore-Owings-Merrill (SOM) gibi ünlü mimarların dünyanın çeşitli ülkelerinde yaptıkları tasarımlarından etkilenilmiştir. 

Modern mimarlık, 1927 sonrasında öncelikle kurum yapılarında Birinci Ulusal Mimarlık üslubunun yerini almaya başlamıştır.

Modern mimarlığın tüm ilkelerini bünyesinde toplayan ilk modern
mimarlık yapısı ise, 1914 yılında Walter Gropius tarafından tasarlanan Fagus Ayakkabı Fabrikası olarak kabul edilmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Divriği Ulu Cami

Yıldırım Beyazıt’ın Bursa’da yaptırdığı Yıldırım İmareti, Osmanlı klasik dönem külliyeleri için bir başlangıç denemesi olarak değerlendirilebilir. Medrese, şifahane, hamam, zaviye, imaret, han ve bir türbeden oluşan külliyenin ana yapısı olan zaviyede tabhane odalarının varlığına rağmen cami fonksiyonunun daha çok önem kazandığı söylenebilir. Ana eyvan olan ibadet mekânının tonoz yerine kubbe ile örtülmesi önemli bir dönüşümün işaretidir.

Savaş sonrası toparlanma sürecinin tamamlanmasının ardından mimari arayışların ve tasarım çeşitliliğinin yoğun olduğu dönem, 1960 sonrasıdır. 1960 sonrası, Batı’nın savaş yaralarını sardıktan sonra ekonomik açıdan refaha kavuştuğu, toplumsal tabulara başkaldırı, çeşitli grupların hak ve özgürlük arayışları gibi farklı taleplerin ortaya çıktığı, farklı arayışlara yöneldiği, bunlara paralel olarak teknolojik gelişmelerin hız kazandığı, çoğulcu bir dönemdir. Batı’da bu dönemde Post-modern mimarlık ortaya çıkmıştır. Sorunun cevabı değildir.

Nur-u Osmaniye Camii

Dolmabahçe Sarayını yeni ikametgâh ve yönetim merkezi olarak yaptırır. Sultan Abdülmecid tarafından Boğaz kıyısında, 1842-56 yıllarında Grabet Balyan’a yaptırılan saray eklektik bir Avrupa mimarisi tarzında yapılmıştır.

Bu bakış açısıyla ele alınan bu bölüm, Türkiye’de gelişen mimarlık tarihinin ilk dönemini ele
almaktadır. Bu dönem Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya göç edip 11.Yüzyıl’dan itibaren yerleşmeye başlamasından, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselme Devri olarak adlandırılan tarihsel döneminin sonuna kadar olan süreci kapsamaktadır.

İkinci Ulusal Mimarlık akımı, Modern akıma bir tepki olarak ortaya çıkmasına karşın, Modernizmi hiçbir şekilde reddetmemiştir.

Divriğ ve çevresine yerleşen Mengücekliler’den günümüze kalan en önemli eser, Dünya Kültür Mirası ilan edilen, 1229 tarihli, anıtsal Divriğ Ulu Camisi ve Şifahanesidir. Anadolu Ortaçağ mimarisinin en özgün yapılarından biri olan bu külliye, birbirine bitişik iki yapıdan oluşmaktadır. Mimarı Ahlatlı Hürrem Şah’tır (Kuban, 2009). Caminin plan şeması, mihraba dik gelişen, çok ayaklı, mihrap önü kubbesi hem dışta hem de iç mekânda vurgulanmış, dikey ve yatay sahınların kesişme noktasında üstü açık bir ışıklık kubbesi ile 13. Yüzyıl’da Anadolu’da inşa edilen birçok cami ile benzer bir plan kurgusunu paylaşmaktadır. Caminin taşıyıcı ayakları arasında kalan her birim farklı biçimde tonozlarla örtülüdür.

İşlevlere göre bölümlere ayrılan Topkapı Sarayı’nda dış avlu ve iç avlu farklı kullanımlara ve tören düzenlerine göre anlam kazanmaktadır; 1472 tarihinde Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Çinili Köşk ve Hazine Dairesi sarayın ilk yapıları olurken takip eden yıllar içinde yeni yapılar eklenmiştir.

Mimar Sinan tarafından yapılan III. Murat Köşkü ve mutfaklar ile IV. Murat’ın 1636 yılında yaptırdığı Revan Köşkü ve 1638 yılında yaptırdığı Bağdat Köşkü 17. Yüzyıl sonunda saraydaki önemli klasik dönem yapıları olarak dikkat çekmektedir. Daha sonra saray kompleksine eklemlenecek olan yapılar Osmanlı mimarlığında 18. Yüzyıldan itibaren gözlemlenecek olan yeni bir dönemin yani Batılılaşma sürecinin örnekleri olacaklardır.

17. yüzyılın hemen başında, 1609-1617’de Sultan I. Ahmet tarafından Mimarbaşı Sedefkâr Mehmet Ağa’ya yaptırılan Sultanahmet Camii bu yüzyılın ve Osmanlı İmparatorluğu’nun son anıtsal sultan camisi olmuştur.

Mimar Tahir Ağa tarafından 1777 yılında yapılan Zeynep Sultan Camisinin
kubbe kasnağının öndülalı düzeni, cephesinde görülen pencere dizileri ile sütün başlıkları ve silmelerindeki barok bezemeler dikkat çekicidir.

Paris’e gönderilen Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin seyahati sırasındaki gözlemleri ve yanında getirdiği çizimler değişimin biçimini belirledi. Bu seyahatin ardından 1727 yılında İbrahim Müteferrika tarafından Müslüman toplumun ilk matbaası kuruldu.

Birinci Ulusal Mimarlık akımı, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle birlikte, Batılılaşmaya karşı oluşan ulusalcı söyleme paralel olarak ortaya
çıkmıştır. Bu anlayış, temelde tarihsel mimari elemanların seçilip yapılarda kullanılması anlayışına dayanan Batı kaynaklı seçmeci ve yeniden canlandırmacı üslupların yerli versiyonudur. Seçilen Batıya ait mimari biçimler yerine, Selçuklu, Osmanlı ve İslami anıtsal mimarisine ait biçimler olmuştur. Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda da mimarlıkta Birinci Ulusal Mimarlık üslubu hâkim olmuştur. Cumhuriyet kurulduğunda yeni başkent Ankara’nın ilk yapıları bu üslupta inşa edilmiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sinan’ın son eseri olarak tanımlanan Üsküdar, Atik Valide Sultan Külliyesi, 1579-83 yılları arasında, II. Selim’in eşi, III. Murad’ın annesi olan Nur-Banu Sultan adına yapılmıştır (Kuban, 2007). Sinan’ın Süleymaniye’den sonra yaptığı bu ikinci büyük külliye, cami, medrese, hamam, imaret, türbe, tekke, sübyan mektebi, darül-kurra, darül-hadis, darüşşifa, tabhane ve kervansaraydan oluşmaktadır. Cami, mihrap duvarına paralel büyüyen dikdörtgen mekânın doğu-batı yönünde iki ayağa, kuzey-güney yönünde beden duvarlarına oturan altıgen bir merkezi kubbe ve onu destekleyen küçük yarım kubbelerle örtülmesi ile oluşmuştur.

Organımsı Mimarlık