İsveçli subay Strahlenberg, Sibirya’da toplamış olduğu bilgi ve gözlemlerle ülkesine dönünce kısa adı Türkiye Türkçesine “Asya ve Avrupa’nın Kuzey ve Doğu Kısımları” olarak çevrilen 1730 baskılı kitabın 13. bölümünde Yenisey Yazıtları hakkında ilk kez önemli bilgiler verir.

Türkologlar tarafından Türk dili, ilk yazılı ürünlerden başlanarak üç dönemde ele alınıp incelenmiştir. Bu dönemler genelde söyle adlandırılır: Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türkçe.

840’tan sonra batıya doğru hareketlenen Türk boylarının şekillenmesinde asıl etken, Moğol hareketidir. Bir bakıma Cengiz Orta Asya ve Batı Avrasya’nın bazı yeni unsurlarla da olsa Türkleşmesini sağlamış, ayrıca var olan etnik-dilsel unsurların yeni oluşumlara dönüşmesine yol açmıştır.

II. Karabalgasun

Devletin başta gelen unsurları olan Basmıl, Karluk ve Uygurlar arasındaki iktidar mücadeleleri II. Köktürk Kağanlığının yıkılışının en önemli gerekçesidir.

Fiil şekilleri zengindir.

Bilge Kağan tarafından anlatılır.

Yalınlayan, bağlantılı ve kaynaştıran ile bükümlü olarak üçe ayrılır. Çince ve Tibetçe, yalınlayan dillerdir. Türk dili, bağlantılı bir dildir. Arapça, bükümlü bir dildir.

Bu sınıflandırmada Karayim lehçesi Kıpçak Türkçesi, diğer lehçeler ise Kuzey Türkçesi içerisinde gösterilmiştir.

Kaynaştıran Diller: Gürcü, Eskimo, Kızılderili dilleridir. ?

Wilhelm Schott Altay dilleri için en karakteristik fonetik özelliklerinden biri ve en önemlisi olan

Türkçe /z/ = Çuvaşça /r/

Türkçe /ş/ = Çuvaşça /l/

ses denkliklerini ortaya koymuştur.

Ayrıca Tonyukuk, Bilge Kağan’ın kayınpederi idi.

Orhun, Yenisey ve Talas vadisinde bulunan yazıtlarda kullanılan alfabenin kökeni, yazıtların bulunduğu günden beri araştırılmış ve çeşitli çalışmalara konu olmuştur. Orhun alfabesi, 1891’de Heikel tarafından Run alfabesine benzetilerek “runik yazı” diye adlandırılmıştır.

Krasnoyarsk halkı, Yenisey’e şerbetçi otu toplamağa çıkarlar. Yenisey, o adacıklar üzerinde gür bir şekilde doğar ve hızla akar. Nehir kıyısında dik bir kaya vardır. Kayanın üzerinde taşa kazılmış, bilinmeyen bir yazı ve yazının ortasında çapraz kazılmış, elinde asâ ve bu türden başka şeyler bulunan insan figürleri vardır. Bunların kazıldığı yerde bir çukurun bulunduğu söylenir; fakat hiç kimse, buradaki yazının ne olduğunu ve kimler tarafından yazıldığını bilmez.

Köktürk ve Uygur Türkçeleri ile Karahanlı Türkçesi arasındaki farklar, bağlı oldukları kültür daireleri ile değişik Türk boylarına ait ağız farklılıklarının ortaya çıkardığı seslik, biçimlik ve söz dağarcığı farklılıklarından öte değildir. Coğrafya ve zaman faktörleri de etkili olmuştur. Karahanlı Türkçesindeki en köklü değişiklik, resmî din olarak kabul edilen İslâmiyetin etkisiyle Arap alfabesinin kullanılmaya başlanmasıdır ancak Türkler alfabe ve din konusunda özellikle Eski Türkçe dönemi boyunca hiçbir zaman tutucu olmamışlardır.

Hakaniye, Harezm, Çağatay