Taşköprülü’nün ilimler tasnifini konu alan eseri Miftahu’s sa’ade isimli eserdir.

İnsanın mahiyetini belirleyen ve onu diğer varolanlardan ayıran da ona özgü aklî fiilleridir. Akıl sahibi oluşu insanı yalnızca diğer varolanlardan ayırmakla kalmaz, aynı zamanda onu ayrıcalıklı bir konuma yerleştirir. İbn Rüşd’ün deyimiyle “insan özüyle (zât) değil, ancak özüyle birlikte bulunan akıl sebebiyle insandır ve varlık sahnesindeki her şeyden daha değerlidir.”

İbn Rüşd’e göre Tanrı-Alem ilişkisini açıklamada Sürekli Yaratma yaklaşımı daha işlevseldir.

Varlıkların “duyularla idrak edilebilen varlıklar” ve “sadece akıl yoluyla idrak edilebilen varlıklar” şeklinde iki sınıf oluşundan hareketle de ulaşır.

Kindî, duyu ve akıl dışında sezginin de bir bilgi kaynağı olduğunu savunur. Ona göre arınıp saflaşan nefis (ruh-zihin) doğrudan bilgi edinme imkânına kavuşur ki varlığa ait tüm bilgi formları onda belirmeye başlar. Filozof, nefsin arınmışlık ve saflığı ile doğrudan ve daha net bilgi edinmesi arasında bir doğru orantının bulunduğundan söz ediyorsa da onun işaret ettiği arınmada, mistik sezgiden farklı olarak arınan nefsin bilgiyle aydınlanması boyutu vardır. Dolayısıyla bir rasyonel sezgiden söz ettiği anlaşılan filozofa göre ruhu ve zihni arınmış olan kişilerin gördüğü rüyalar genellikle doğru çıkar.

İbn Rüşd’e göre varolanı belirleyen ve onu başka varolanlardan ayıran şey Gaye Sebebidir.

Filozofların Tutarsızlığının Tutarsızlığı isimli eser Gazzali’nin eserlerinde biri değildir.

Bunun tam aksine filozofumuz gerçek aranırken yöntem, görüş ve düşüncelerinden yararlanılabilecek olan kimselerin hangi inanca sahip oldukları, hangi din ve mezhebe mensup bulunduklarının hiçbir öneminin olmadığını savunmuştur.

Tasarlama gücünde biriken/saklanan tikel suretler ile belleme/hatırlama gücünde depolanmış olan tikel anlamları, tikel özelliklerden soyutlayıp tümel kavramlara dönüştürme, bunları birleştirme ve ayrıştırma işlemlerini tahayyül/tefekkür gücü gerçekleştirir. Bu güç, sözgelimi iki ayrı anlam olan “altın” ve “dağ”ı birleştirip altındağ” şeklinde yeni bir imge üretebilir.

Gazzâlî öncelikle felsefi ilimleri kendi amacı ve yöntem anlayışı doğrultusunda matematik (riyâzî), mantık, fizik (tabîî), metafizik (ilâhî), siyâsî ve ahlakî ilimler olmak üzere altı gruba ayırır. Bunlardan matematik, mantık ve fizik, kanıta dayalı (burhânî) olmaları itibariyle epistemolojik açıdan güvenilir ilimlerdir ve bunların dinî meselelerle olumlu yahut olumsuz hiçbir ilişkileri yoktur. Dolayısıyla bu ilimlerin özellikle din adına reddedilmesi ve eleştirilmesi faydadan çok zarar getirir.

İbn Rüşd’ e göre insanın varlık gayesi aklını kullanarak nazari ve ameli yetkinliğe ulaşmaktır.

Önemli eseri ve ilime bakış açısı açıklanan düşünür Taşköprülü-zâde’dir.

İbn Sina’ya gore felsefenin amacı insanın yetkinleşmesidir.

Gazzali kitabını kaleme alırken Kelamcıların görüşlerinden yararlanmıştır.

Şerh ve haşiyelerin en fazla dikkat çekmiş olanı ünlü Eş’arî kelâmcısı Sadeddin Taftazânî’nin yazdığı Şerhü’l-Akâid’dir.

Hikmetü’l-ayn isimli eserin yazarı Necmeddin Katibi’dir.

İdrak gücü kapsamında beşi dış, beşi de iç olmak üzere toplam on ayrı duyu yetisi bulunur. Bunlardan dokunma, tatma, koklama, işitme ve görme “dış idrak gücü” yahut “dış duyular” olarak adlandırılırken ortak duyu, tasarlama/ hayal, tahayyül/tefekkür, vehim, belleme/hatırlama yetileri de “iç idrak gücü” yahut “iç duyular” şeklinde isimlendirilir.