Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876) Ara 8. Deneme Sınavı

I.Abdülhamid devrinde padişaha bir dizi layiha sunulmuştu. Canikli Ali Pa­ şa, padişaha sunduğu Tedâbirü’l-Gazevât başlıklı eserinde, askeriyeden ilmiyeye, üst düzey devlet görevlilerine ve yiyecekten satın alma işlemlerine kadar pek çok konuda ıslahat tavsiyelerinde bulunur.

1725’te İstanbul Eğrikapı’daki Tekfur Sarayı’nda çini “fabrikası” kurulur. Yine İs­ tanbul’da faal haldeki çuha fabrikasına ilaveten Hatâyî kumaşı üretimi için de bir “fabrika” tesis edilir. Bu dönemde, ayrıca, çiçek aşısının hastalığın tedavisinde kul­ lanılmakta olduğu da belirtilmelidir.

Yeniçerilere verilen, içerisinde ad, orta bilgisi ve maaş miktarının yazıldığı belgedir.

Asâkir-i Mansure personeli gönüllülük esasına göre istihdam edildi; ancak, ordunun sayıca küçüklüğü savaş zamanlarında Müslüman halka  yönelik seferberlik ilânını zorunlu kıldı. 1828-29 Osmanlı-Rus Harbi bunun ilk örneğiydi. Rus ordusunun Osmanlı topraklarına girme riski bulunan Rumeli ve Doğu Anadolu başta olmak üzere ülkenin pek çok yerindeki yerel yöneticilere emirler gönderilerek “12 yaşından 70 yaşına kadar harbe gücü yetip eli silâh tutan bütün Müslüman erkeklerin cihada katılması” istendi. Barış döneminde asker olmamalarına rağmen sefer zamanı orduya çağrılan bu kişilere nefîr- i ‘amm denirdi. Doğru cevap E'dir.

1869'da Mecelle denilen ilk Osmanlı medeni kanununun birinci kitabı tamamlandı. Nizamiye mahkemeleri, Hanefi mezhebi esas alınarak hazırlanan İslâm hukukunun “muamelât” kısmına (Mecelle); şer’iye mahkemeleri ise, İslâm hukukunun “münakahat” ve “ukubat”, yani, miras, nafaka, evlenme boşanma konularına bakmaya başladı.

Takvim-i Vekayi adlı resmi gazete 1831'de Padişah II. Mahmut döneminde açıldı.

Yabancı okulların modern eğitim teknik ve yöntemlerinin Osmanlı ülkesine girmesine katkıları oldu. Zamanla bu okullara giden Müslüman öğrencilerin sayısı arttı. Yabancı okullar tarihi süreç içerisinde özellikle gayrimüslim tebaaya yönelik olarak siyasi ve dini faaliyetlerde bulundular. Osmanlı Devleti, 1869 Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi ile yabancı okullar üzerinde denetim kurmayı amaçladı; 1886 yılında Maarif Nezareti bünyesinde Mekâtib-i Ecnebiyye ve Gayrimüslime Müfettişliğini kurdu.

Daha sonradan Yeniçeri ocağının kaldırılması değerlendiren Osmanlı vakanüvisleriyle (tarih yazıcıları) dönemin Avrupalı gözlemcilerine göre, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının etkileri askerî alanla sınırlı değildi ve en örgütlü muhalif grup olan yeniçerilerin kaldırılması politik sistemin daha otoriter ve merkeziyetçi bir hal almasına sebep olmuştu. Böylece, devalüasyonlara, yabancılarla yapılan serbest ticaret anlaşmalarına ve yeni vergilere karşı çıkacak organize bir güç kalmamıştı. Yeniçeri Ocağı Osmanlı Devleti’nde halk Müslümanlığının ve savaşçı ruhunun da taşıyıcısıydı. Yüzyıllar içinde askerî açıdan etkinliğini yitirmiş olsa da, askerliğe ve orduya dair gelenek ve değerler ocak bünyesinde korunup yeni nesillere aktarılırdı. Ocağın hükmi şahsiyetiyle sembollerine karşı yürütülen mücadele, başta İstanbul olmak üzere Müslüman ahalinin savaş, ordu ve devlete bakışında büyük bir manevi boşluk doğuracaktı. 

Çağdaş hükümetlerde olduğu gibi üyeler alınan karardan hep birlikte sorumlu değildi; padişah tarafından atanan nazırlar sadece nezaretinin görev alanına giren işlerden sorumluydu. 

Tanzimat Fermanı sonrasında devlete ait topraklar herkes için “vatan” olarak takdim edilmeye başlanır ve askerliğin “vatan borcu” olarak görülmesi de bu süreçte ortaya çıkar.

Çiçek aşısının hastalığın tedavisinde kullanılması Nevşehirli Damat İbrahim Paşa zamanında olmuştur.

Barış döneminde asker olmamalarına rağmen sefer zaman› orduya çağrılan bu kişilere nefîr-i ‘amm denirdi. 

19. yüzyılda medreselerin durumu fazla değişmedi. Sıbyan mektepleri düzenlenerek yeni tarz okulların ilk kademesi olarak eğitim sistemindeki yerini aldı. Ayrıca, kadı yetiştirmek üzere yeni bir kadı mektebi Mekteb-i Nüvvab açıldı.

Sığınma isteği I. Mahmud döneminde kabul edilen Humbaracı Ahmed Paşa’nın yaptığı reformlar da bu bağlamda önemlidir. 

Osmanlı topraklarında açılan en eski yabancı okul Fransız Katolik Cizvit misyonerlerinin 1583’te İstanbul’da kurdukları Saint Benoit’ti.

Daha önce Asâkir- i Mansure ve Asâkir- i Hassa olarak ikiye ayrılmış olan ordu, 1843 yılında cografi bölgeler esas alınarak beş ordu komutanlığ şeklinde yeniden teşkilatlandırıldı.Bu beş ordunun ve merkez karargâhlarının bulunacağı şehirler
şu şekildeydi: Hassa Ordusu, İstanbul; Dersaadet Ordusu, İstanbul; Rumeli Ordusu, Manastır; Anadolu Ordusu, Harput (sonradan Erzincan) ve Arabistan Ordusu, Şam.

Dünya askerî tarihinde her erkek yurttaşın askerlik hizmetiyle mükellef tutulmasına dayanan zorunlu askerlik ilk kez Fransa’da 1793’te ortaya çıktı.

Nizam­ı Cedid hareketi ve III. Selim’in saltanatı, 1805 Selimiye Camii Vakası, 1806 II. Edirne Olayı ve 1807 Kabakçı isyanı diye meşhur olan Vaka­yı Selimiyye gibi birbirini takip eden üç büyük hadisenin ortaya çıkardığı karmaşık bir muha­lefet süreci neticesinde sona erdi.

1856 Islahat Fermanı, gayrimüslimlerin askeri ve sivil okullara kabul edilmelerine imkân tanıdı. İsteyen her cemaat farklı alanlarda okullar açabilirdi. Nitekim, aynı yıl içerisinde, 5 Eylül 1856’da gayrimüslimlerden Hendesehane, Mühendishanelerle Harbiye’ye onar öğrenci alınması için talimat verildi. 3 Ocak 1864’te de gayrimüslim çocukların sivil ve askeri okullara alınması ve 16 öğrencinin de Paris’teki Mekteb-i Osmani’ye gönderilmesi istendi. Bu okullarla ilgili kuralları da düzenleyen 1869 Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi, Mekatib-i Hususiyye olarak tanımladığı bu okulların Maarif Nezareti’ne bağlanıp masraflarının kendi cemaatlerince karşılanmasını, ders müfredatlarının genel ahlâka ve devletin politikalarına aykırı olmamasını ve eğitim dilinin ise kendi cemaat dili olmasını öngörüyordu. 

1703’te meydana gelen isyan ile tahta geçen III. Ahmed, 1730’da yine bir isyan sonucunda tahttan çekildi.