Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876) Final 16. Deneme Sınavı

1789’da tahta çıkan III. Selim, Avusturya ve Rusya ile imzalanan antlaşmalarla sağlanan barış ortamından da yararlanarak Nizam-ı Cedit adıyla kapsamlı bir reform programını yürürlüğe koymuştur. 

1872’de devlet desteğiyle ve Ahmet Mithat Efendi’nin yönetiminde yayınlanmaya başlayan Dağarcık’la süreli yayınlarda geniş kitlelere yönelim başladı. Dağarcık ve Mecmuâ-yı Fünun gibi dergiler halkı eğitmek ve genel kültür düzeyini yükseltmek amacıyla ansiklopedik yazılar yayımladı. 

25 Mayıs 1807’de çıkan ve Nizam-ı Cedid’e esas darbeyi indiren isyanda

Osmanlı Bankası, bütün mal varlığı ve şubeleriyle birlikte 4 Şubat 1863’te kurulan Bank-ı Osmanî-i Şâhâne’ye devredildi.

Darü’t-Tıbâati’l-Âmire adlı matbaa  1727 yılında, Macar mühtedisi İbrahim Müteferrika tarafından Mismari Şücâ Mahallesi’ndeki evinde kurulmuştur.

Osmanlı Padişahları 17. yüzyıla kadar sefere gidiş-dönüşlerinde, av gezilerinde, merasimlerde, cuma selâmlıklarında ve Ramazan ayına mahsus bir takım dini ziyaretlerde uzaktan da olsa halka görünür; kıyafet değiştirip (tebdil-i kıyafet) tef­tiş amaçlı geziler yaparak başkentte işlerin aksamadan yürümesini sağlamaya çalışırlardı. Ancak yurt gezilerini sembolik bir temas olmaktan çıkaran şey, halkı muhatap alma gibi yeni ve farklı bir uygulamanın aracı olmasıydı. II. Mahmud’un bu gezilerde çarşı pazar dolaşarak müslim-gayrimüslim ayrımı yapmadan halkın şikâyetlerini dinlemesi, bahşişler dağıtması ve sıradan insanlarla yemek yemesi, önceki dönemlere ait padişah algısıyla yan yana dahi getirilemeyecek uygulamalardı. Doğru cevap E'dir.

İdareciler açısından özellikle başkentte toplumun nabzının tutulması, saltanat ve istikrarın devamı için son derece önemliydi. Asılsız söylenti ve kalabalığın, bugünkünden daha tehlikeli olduğu dönemlerde iktidarın kamuoyunu takip etmesi, tercihten ziyade bir zorunluluktu. Çünkü genel rahatsızlığın yarattığı potansiyelden yararlanarak büyük isyanlar başlatıldığı ve sonuçta iktidarın kanlı bir biçimde alaşağı edildiği defalarca tecrübe edilmişti.

Yed-i Vahid: Devletin Yeniçeri Ocağı’nı kaldırıp Asakir-i Mansure ordusunu kurmasından sonra hazineye gelir temin etmek üzere kereste, kömür, palamut, afyon, hububat gibi bazı maddelerin ticaretini bizzat yapmak üzere piyasaya girmesi ve müdahalesi anlamında kullanılan bir tabirdir. 

Doğru cevap D olacaktır. Sayfa 159 da   Basın-Yayın  bölümünde “  1 Kasım 1831’den itibaren Takvim-i Vekayi adıyla resmi bir gazete çıkarmaya başladı ve bunu, devlet destekli yarı resmi Ceride-i Havadis (1840), Tercüman-ı Ahvâl (1860), Tasvir-i Ef­kâr (1862) ve Muhbir (1867) gibi gazetelerin yayımı izledi." şeklinde açıklanmaktadır.

Doğru cevap D olacaktır. Sayfa 161 de   Kılık Kıyafeti Devlet Eliyle Düzenleme konu başlığındaki açıklamalara  tekrar bakılması durumunda   :“ memurlara geleneksel kıyafet yerine ceket, pantolon ve fes giyme zorunluluğu getirildi; ardından özlük hakları, çalışma saatleri ve tatil günleriyle ilgili de bir takım düzenlemeler yapıldı. Bu dönemde yapılan kılık-kıyafet düzenlemesi, askeri ve mülki erkânla sınırlı tutuldu; ilmiye sınıfı bu düzenlemenin dışında bırakıldı. “ şeklinde açıklanmaktadır.

Ardından Osmanlı ve yabancı uyruklu tüccarlar arasındaki anlaşmazlık­ lara bakmakla görevli Ticaret Mahkemesi (Ticaret Meclisi) oluşturuldu. Ticari davalar görülürken Avrupa ve Hayriyye tüccar temsilcileri de mahkemede hazır bulunurdu. Mahkeme kararlarının temyiz edilemez oluşu uygulamada Müslüman tüccarları zarara uğrattı; zira, davalar, kendilerini avukat aracılığıyla savunan ya­ bancılar lehinde sonuçlanmakta ve gayrimüslim Osmanlı tüccarları ise, yabancı uyruğuna girerek durumlarını kurtarmaktaydı.

Nizam-ı Cedit reformlarının finanse etmek amacıyla İrad-ı Cedit Hazinesi kuruldu. Bazı gelirler yeni hazineye tahsis edildi. Hazine gelirlerinin 100 milyon kuruşa (200 bin kese) ulaşdığı tahmin edilmektedir. (Konu: III. Selim (1789-1807) ve Nizam-ı Cedit, s. 12).

Getto: Bir kentte asli unsurun dışındaki küçük grupların dış dünyaya olabildiğince kapalı olarak yerleştiği kenar mahalleler için kullanılır. İlk önce Ortaçağ’da Venedik’te Yahudilerin zorunlu olarak iskân edildiği mahalle bu isimle anılmış; daha sonra tüm Yahudi mahallelerinin genel adı olmuştur. 

Böylece yabancı tüccar iç ticarete girip büyük kazançlar elde ettiği gibi, kapitülasyonlara dayanarak devle­ tin denetimini, hukukunu ve kendilerini vergilendirmesini reddetti; bu durumda vergi veren ve devletin denetimine tabi olan yerli girişimcilerin yabancılarla reka­ bet imkânı ortadan kalktı. Bu yetmiyormuş gibi, yabancı devletlerin İstanbul’daki sefirleri, yine kapitülasyonları gerekçe göstererek ülkede ileriye dönük atılan her adımı ve her türlü iktisadi girişimi engellemeye çalıştılar. 19.yüzyılda yerli sermayeyi, iktisadi yapıyı, şirketlerin gelişimini ve devletin bir iktisadi siyaset belirlenmesini engelleyici bir konum kazanan kapitülasyonlar,yabancı devletlerin ülkenin iç işlerine karışmak için kullandıkları bir araca dönüş­tü. 

1869 tarihli Osmanlı uyruğundan çıkmayı hükümetin iznine bağlayan ve Müslüman olsun gayrimüslim olsun Osmanlı ülkesinde yaşayan herkesi “Osmanlı” olarak kabul eden yasal düzenleme Tabiiyyet-i Osmaniyye Kanunudur. 

Çözüm: Osmanlı piyasasında değişik isim ve ayarda yerli ve yabancı paraların piyasada bulunması, para alıp satmayı meslek haline getiren aracı bir grup olan sarrafları ortaya çıkardı. Genellikle Rum, Yahudi, Ermeni ve Venedik ve Cenevizli tüccarların yerli gayrimüslimlerle evlenmeleri neticesinde ortaya çıkan Levantenlerden olan sarraflar İstanbul’da ve ticaretin geliştiği taşra şehirlerinde faaliyet gösterir; para ticareti, nakli ve muhafazası, gayrimenkul alım-satımı, 1760’lardan itibaren de kısa vadeli borçlarla hazineyi finanse etme gibi görevleri yerine getirir; padişah beratıyla atanır ve iş yerleri Galata’da olduğu için de Galata sarrafı/bankeri olarak nitelendirilirlerdi. Padişah, valide sultan ve önemli devlet adamlarının finans işlerini yürüten ve paralarını faizle çalıştıran birer sarrafı vardı. 

1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu’nun birinci ve ikinci kısımlarının tercümesiyle Ticaret Kanunnamesi oluşturulmuştur. Doğru cevap B'dir.

Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa, 3 Kasım 1839’da Topkapı Sarayı’nın bahçesindeki Gülhane meydanında, vükelâ, rical, ulema, Rum ve Ermeni patrikleri, hahambaşı, esnaf temsilcileri, sefirler ve diğer davetlilerin huzurunda Tanzimat Fermanı’nı okudu. Sultan Abdülmecid töreni Gülhane Köşkü’nden izledi.

Islah-ı Sanayi Komisyonu’nda şirket sermayelerinin hisse senedi çıkarılarak toplanması, Avrupa’dan getirtilen makinelerden vergi alınmaması, şirketlere ücretsiz arsa verilmesi, devletin ihtiyacı olan ürünleri bu şirketlerden satın alması ve komisyonun şirket mallarını kalite yönünden de denetlemesi kararlaştırıldı. Doğru cevap B'dir.

1789’da tahta çıkan III. Selim, bu durum karşısında Avusturya ve Rusya ile imzalanan antlaşmalarla sağlanan barış ortamından da yararlanarak Nizam-ı Cedit adıyla kapsamlı bir reform programını yürürlüğe koydu.